به گزارش خبرنگار فناوری اطلاعات «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ برای اینکه کمی بیشتر از نقش این آپ ها در زندگی امروز با خبر شویم، گفتگویی با دکتر «علی حاجی محمدی» مدیر گروه مطالعات ارتباطی و رسانه های جدید پژهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دکترای ارتباطات و مدرس دانشگاه تهران انجام دادیم که مشروح آن در ذیل آمده است:
به نظر شما نقاط قوت و ضعف اپلیکیشن های اندروید چیست؟
اپلیکیشن های اندروید، نرم افزارها و ابزارهایی هستند که به طور گسترده در موبایل های هوشمند با سایر ابزارها (مثل تبلت ها) برای دسترسی به اخبار، بازی ها، تفریح، آب و هوا و سایر اطلاعات استفاده می شوند. به طور کلی مشهورترین آپ ها، آپ هایی هستند که درباره اطلاعات روزمره (اخبار، آب و هوا، ورزش ها یا بورس) به روز رسانی منظم دارند و یا عامل ارتباط افراد هستند (اسکایپ، وی چت، تانگو و ...). این آپ ها قابلیت ارتباط تصویری، صوتی و متنی دارند و می تووان با افراد آشنا و ناشناس به شکل تعاملی، گروهی و عمومی بحث و ارتباط برقرار کرد و انواع فایل ها را انتقال داد. این آپ ها برای آیفون، تلفن های بلک بری، ویندوزی و تبلت ها و غیره نصب می شوند و هر روز نیز بر تعداد و تنوع آنها افزوده می شود.
تصور می رود که نسل های بعدی آپ ها، توانایی ادغام اطلاعات، محل و مسیر، توانایی استفاده از توانایی صوتی و تصویری و پوشش اطلاعات را از طریق دوربین خواهند داشت. با این ابزارها اطلاعات در همه جا و هر زمان به شکل بسیار تعاملی قابل دسترس شده است.
نقش آپ ها در رابطه بین اعضای خانواده را چگونه می بیند؟
اگر نگاهی دقیق به جامعه ایرانی بیندازیم تغییر و تحولاتی در ابعاد زندگی اجتماعی و فرهنگی و به ویژه در خانواده شاهدیم. نهاد خانواده تحت تأثیر عوامل متعدد درونی و بیرونی این تغییرات را تجربه کرده است. رسانه ها و به ویژه رسانه های نوین به عنوان یکی از عوامل تأثیرگذار بر تحولات خانواده، نقش پر رنگی در روابط بین اعضای خانواده داشته اند. در سال های اخیر نیز روند ورود موبایل های هوشمند به همراه اپلیکیشن ها به ابعاد زندگی اجتماعی و فرهنگی خانواده ها، تغییراتی را در تمام سطح فردی و جمعی باعث شده است. شاید تغییر خانواده و مناسبات آن موجب ظهور عضو جدید در خانواده ایرانی شده است.
در حقیقت اپلیکیشن های موبایلی (آپ) با ورود به زندگی خانواده ایرانی، عضو جدیدی از خانواده ها شدند و شاید استفاده بیش از اندازه از این ابزارها به تدریج این عضو جدید را جایگزین اعضای حقیقی خانواده کند. نسل های جدید که در چارچوب چنین شرایطی تربیت می شوند، احساسات، خواست ها، باورها و ارزش های جدیدی خواهند داشت که برای نسل های قبلی شاید ناشناخته و نامانوس باشد. این واقعیت را همه احساس و درک می کنند و دیگر امری عمومی شده است.
در خانواده هایی که والدین و یا اعضای بزرگ خانواده از سواد دیجیتالی و مجازی خوبی برخوردار بوده و خود نیز از کاربران چنین اپلیکیشن هایی هستند، استفاده از چنین اپلیکیشن هایی باعث افزایش پیوندهای بیشتر اعضای خانواده و با استفاده از فناوری در جهت ارتباط و تربیت بهتر فرزندان می شود و از سوی دیگر پیامدهای مثبت دیگری چون سطح افزایش آگاهی اعضای خانواده از همدیگر و جامعه، شناخت روش های بهتر در برخورد با فرزندان و در سطحی کلان، همسویی و تطبیق با تغییرات جامعه و در نتیجه افزایش سرمایه اجتماعی خانواده شود. اما اگر والدین از سواد رسانه ای خوبی برخوردار نباشند و فرزندان به دلیل شرایط و فضای رسانه ای جدید، ناگریز به استفاده از این اپلیکیشن ها در جهت خواست ها و نیازهای خود باشند و جامعه و دولت و یا سازمان های مردم نهاد نتوانند آگاهی های لازم را به خانواده ها و نیز فرزندان بدهند، این فناوری ها باعث سست شدن پیوندهای درون خانواده، ناتوانی در تربیت فرزندان، تضعیف ارزش های اجتماعی خانواده، فردی شدن روابط در درون خانواده و دوری اعضا از همدیگر می شود.
در چنین شرایطی است که مساله «شکاف نسل ها» شکل می گیرد. در حقیقت، نسل جدید خانواده به بازتولید ارزش های خانوادگی نمی پردازد بلکه رسانه و فضای نرم افزارهای اجتماعی موبایلی است که ارزش های او را تشکیل می دهد. فضا و محیط رسانه ای جدید، جهانی و چندگانه است، طبیعتا فرزندان با چنین ارزش هایی مواجه می شوند حتی اگر تحت تاثیر این ارزش ها قرار نگیرند، این اپلیکیشن ها مانع نهادینه شدن ارزش ها و باورهای خانوادگی می شوند. در نتیجه این اتفاقات، خانواده نقش خود را در تربیت اجتماعی فرزندان به رسانه و به ویژه رسانه های جدید و موبایلی می دهند و خانواده با کارکردهای گذشته اش به حاشیه رانده می شود.
چه راهکاری می شود در این زمینه ارائه داد؟
آنچه در این زمینه مهم و قابل توجه است اینکه استفاده از نرم افزارهای موبایلی نیازمند سواد و مهارت خاصی است و از سوی دیگر، الگوهای فرهنگی و رفتاری خاصی به دنبال می آورد. فناوری در هر جامعه و بافتی که استفاده شود الگوهای کاربری خاصی شکل می گیرد و مهمترین مسئله، عدم تطبیق الگوهای رفتاری و فرهنگی با هنجارهای رفتاری جامعه کاربر و مخاطب است. اپلیکیشن های موبایلی با سرعت بالا و کمترین کنترل و در بعد جهانی عمل می کنند لذا نمی توان کنترل اخلاقی کامل با شیوه های سنتی را اعمال و آن را مدیریت کرد.
دنیا به سمت موبایلی شدن حرکت می کند و کارکنان موبایل با بهره مندی از آپ های موبایل هر روز بیشتر به سمت این آپ ها کشیده می شوند. جوامع و دولت هایی که نگاه آینده نگارانه به فناوری دارند عموما همگام با فناوری شده و نرم افزار و آپ های بومی و مبتنی بر تجربه کاربران و زمینه های فرهنگی و اجتماعی جوامع خود را طراحی و در دسترس افراد جامعه قرار می دهند. در چنین جوامعی، همزمان با افزایش استفاده از فناوری، فرهنگ سازی لازم صورت می گیرد و معمولا هنجارهای جامعه و ارزش های حاکم کمتر تحت تاثیر فرهنگ های غالب قرار می گیرد و جامعه با چالش های جدید کمتر روبه رو می شود.
چه چالش های دیگری ممکن است قابل تصور باشد؟
استفاده بیش از اندازه از آپ ها، بر نحوه زیست افراد در خانواده تاثیر می گذارد و اعضای خانواده بیشتر در معرض دگرگونی هویت اجتماعی قرار می گیرند و ارزش های خانوادگی آنها تغییر پیدا می کند.در طولانی مدت هم، میزان تعهد آنها به این ارزش ها تحت تاثیر قرار گرفته و در نهایت منجر به بی اعتنایی به ارزش های خانواده می شود؛ یعنی هر چه افراد خانواده به آپ ها و استفاده از آنها وابستگی بیشتری پیدا کنند، از تعهد آنها به ارزش های خانوادگی به معنای سنتی کاسته می شود، زیرا تعاملات، ارتباطات و دانش اعضای خانواده، محدود به ارتباطات خانوادگی و خویشاوندی نمی شود.
با این تغییر و تحول، گروه مخرجع اعضای خانواده نیز تغییر پیدا می کنند. همچنین، ارتباط و گفت و گوهای گروهی، بین فردی و چهره به چهره اعضا با هم کم می شود و فضای انفرادی به جای فضای جمعی و اجتماعی بر خانواده حاکم شده و در نتیجه فضای صمیمیت و احساسی خانواده، تعامل و تعلیم و تربیت خانوادگی حذف و این فرایندها منجر به رشد فردگرایی می شود. نتیجه چنین روندی، منزوی شدن افراد خانواده از یکدیگر و طی نمودن مسیر متفاوت در فضای خانوادگی است. بدین معنا که اعضای خانواده علی رغم حضور فیزیکی در کنار هم، حضور ذهنی در فضای دیگری دارند؛ یعنی در عین حال که در فضای خانه حاضرند اما غایب هستند. ادامه این روند، جدایی ذهنی و روانی خانواده از یکدیگر و نابسامانی و ناهماهنگی فکری و در نتیجه ترکیب فرهنگی خانواده است.
از سوی دیگر، اعتیاد به آپ های موبایلی و به ویژه آپ های اجتماعی و غرق شدن در فضای آنها، وقت گذرانی بیهوده و بی هدف و بی علاقگی به درس و مسولیت را به دنبال دارد. این پدیده مناسبات میان افراد خانواده اعم از همسران، والدین و فرزندان را تحت تاثیر قرار می دهد. این خانواده ها بخش قابل توجهی از زمان خود را با آپ ها می گذرانند و مایلند زمان خود را بیشتر به آنها اختصاص دهند.
ارتباط با افراد ناشناس با هویت های جعلی به جای افراد خانواده و بازگو کردن موضوعات کاملا خصوصی و خانوادگی و در نتیجه نقض حریم خصوصی از آفت ها و چالش های استفاده از آپ های موبایلی است که تخریب زندگی خانوادگی را در پی دارد.