خبرنامه دانشجویان ایران: کشور ما در سال‌های اخیر دورانی را طی می‌کند که بیش از هر زمانی به پیشرفت علمی نیاز دارد و مسئولان کشور و به خصوص مقام معظم رهبری بارها بر توسعه علم کشور تاکید داشته‌اند.
به گزارش فارس؛ در حالی که در سال‌های گذشته دانشگاهیان کشور با مطرح کردن بحث «ما می‌توانیم» عزمی را برای پیشرفت و خودکفایی کشور جزم کردند 47 طرح کلان ملی در دانشگاه‌ها مطرح شد که باوجود کمبود بودجه همت بر اجرای این طرح‌ها قرار گرفت تا جایی که اجرای این طرح‌ها نیز به شکل مناسبی پیش می‌رفت.
ولی در دوره جدید وزارت علوم طرح‌های کلان ملی کاهش یافت و علت آن نیز کمبود بودجه مطرح شد.
بر اساس آخرین اخبار، در جلسه آخر شورایعالی عتف که به ریاست معاون اول رئیس جمهور برگزار شد از تعداد 47 طرح کلان ملی تعداد 8 طرح کلان ملی به شرط تامین 50 درصد بودجه از سوی بهره‌بردار تائید شده و 7 طرح نیز معلق هستند.
طرح کلان ملی طرحی است که از نظر اهمیت، حیطه کار و پیچیدگی در حدی است که یک تلاش مشارکتی و هماهنگ بین عناصر و بازیگران مختلف را نیاز دارد.
اجرای طرح‌های کلان به اندازه‌ای اهمیت دارد که از یک سو با مشارکت دادن محققان و پژوهشگران و از سوی دیگر بهره گیری از توانمندی‌های دستگاه‌های اجرایی و ایجاد شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند در کاهش شکاف علمی و فناوری کشور نقش حیاتی ایفا کند.
همچنین با توجه به اینکه سهم اعتبارات پژوهشی از تولید ناخالص داخلی تا پایان برنامه پنجم توسعه باید به 3 درصد افزایش یابد لذا طراحی و اجرای طرح‌های کلان زمینه مناسبی برای جذب اعتبارات پژوهشی فراهم می‌کند.
از برنامه پنجم توسعه دو سال دیگر باقی است ولی هنوز سهم اعتبارات پژوهشی به یک درصد تولید ناخالص ملی هم نرسیده است.
* روند تصویب طرح‌های کلان ملی
با توجه به نقش شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) در برنامه ریزی برای توسعه علم و فناوری، دبیرخانه این شورا از ابتدای سال 89 تصویب طرح‌های کلان ملی را مهم‌ترین وظیفه خود عنوان کرد.
در این راستا ابتدا معیارهای ارزیابی و انتخاب طرح‌های کلان ملی پژوهش و فناوری تدوین شد و هر یک از کمیسیون‌های تخصصی شورای عالی با توجه به معیارهای مصوب و همفکری صاحبنظران دانشگاهی و خبرگان دستگاه‌های ذیربط، طرح‌های کلان ملی پژوهش و فناوری را انتخاب کردند.
دبیرخانه شورای عالی عتف با توجه به پیشینه و فعالیت‌های صورت گرفته در کمیسیون‌های تخصصی در دی ماه 1390 تعداد 37 طرح کلان ملی پژوهش و فناوری را با همکاری دستگاه‌های اجرایی تدوین کرد و در کمیسیون دائمی به تصویب رسانید.
بدین ترتیب تا پایان سال 1392 تعداد 47 طرح کلان ملی پژوهش و فناوری به تصویب شورای عالی رسید.
*فهرست عناوین 47 طرح کلان ملی در حوزه پژوهش و فناوری
- طراحی و ساخت سیکلو ترون کوچک
- توسعه دانش فنی فرآیند تبدیل هیدروژنی نفت خام و باقیمانده‌های سنگین (HRH).
- مدیریت یکپارچه تولید از میدان گازی پارس جنوبی با تکیه بر انتقال و توسعه فناوری در حوزه‌های صنایع بالادستی، میان دستی و پایین دستی
- توسعه فناوری و ساخت توربین‌های مگاواتی ملی توربین بادی(ساخت نمونه 2 مگاواتی)
- بومی سازی و توسعه دانش فنی طراحی و ساخت توربین گاز 25 مگاوات با قابلیت افزایش تا 30 مگا وات و کسب نشان ایرانی
- شبکه هوشمند برق ایران و پیاده سازی طرح نمونه
- طراحی و ساخت توربین گازی 200 کیلوواتی با سیستم تولید همزمان برق و حرارت(CHP) برای تولید پراکنده و ذخیره سازی انرژی آن
- ایجاد دانش فنی طراحی و ساخت راکتورهای هسته‌ای ملی با قدرت کم
- طرح ذخیره سازی زیر زمینی نفت و گاز
- کسب دانش فنی، بومی سازی و تولید صنعتی خانواده باطری‌های لیتیومی
- پیاده سازی فناوری ملی سامانه حمل و نقل ریلی پرسرعت
- مطالعات، بررسی و تدوین معیارهای برنامه ریزی و طراحی شهری اسلامی -ایرانی
- طراحی کفی(platform) ملی برای خودروی سواری کلاس B
- مطالعه و طراحی سیستم‌های حمل ونقل هوشمند درون شهری و برون شهری
- بومی سازی و توسعه فناوری‌های حوزه زیرسطحی
- اکتساب فناوری طراحی، ساخت و تست موتور حامل فضایی با پیشرانه سرد
- طرح جامع سیاست خارجی برای دستیابی به اهداف دفاعی امنیتی سند چشم انداز
- طرح معماری و راه اندازی مرکز ملی دفاع سایبری و سامانه‌های زیرساختی فضای سایبری
- طرح جامع ایجاد و توسعه فناوری‌های مورد نیاز برای تجهیز و بروز رسانی شبکه رادارهای پدافند هوایی کشور
- طرح جامع دفاع در برابر عوامل زیستی (بیوتروریسم)
- طراحی و تولید سامانه‌های نرم افزاری پایه امنیتی
- طرح ملی (امنیت اجتماعی: مبانی، الگوها و راهبردها در جمهوری اسلامی ایران)
- طراحی و ساخت سامانه منظومه ماهواره‌ای تدافعی
- مدیریت، سیاست گذاری و ارزیابی خطر آلاینده‌های مولد غذایی و محیط زیست
- طراحی و ساخت پروتز عصبی حرکتی زیر جلدی برای بازیابی حرکت در افراد دچار ضایعه نخاعی
- طرح جامع تولید واکسن‌های دام، طیور و آبزیان
- طرح جامع تولید واکسن‌های انسانی
- تدوین دانش فنی و احداث پایلوت 50 تنی تولید سلول‌های خورشیدی از سیلیس
- طراحی و ساخت سفینه حامل موجود زنده
- طراحی و اجرای طرح صنعتی میکروآلگ و تولید بیودیزل و مواد دیگر
- تولید بیولوژیکی هیدروژن و سایر فرآورده‌های با ارزش افزوده از ریز جلبک‌ها
- طراحی وساخت لامپ زیستی با استفاده از جلبک
- دستیابی به فناوری‌های کلیدی و طراحی و ساخت 3 فروند هواپیمای 100 تا 150 نفره
- شبکه ملی اطلاعات
- توسعه علوم و فناوری رمز کشور
- فلسفه سیاسی اسلامی
- نقد و بررسی جریان‌های تفسیری قرآن
- فرهنگ جامع زبان فارسی
- نظام حکومتی الگو
- طراحی و ساخت لیزر الکترون آزاد
- طراحی و ساخت زنجیره تقویت‌گر لیزر با پالس فوق کوتاه و انرژی بالا
- مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز
- دانش و فناوری استفاده از آب دریا و آب های شور برای استفاده در کشاورزی، شرب و صنعت
- مدیریت ذخایر ژنتیک گیاهی، دامی و آبزیان
- بررسی اثرات تغییر اقلیم و مدیریت خشکی و خشکسالی
- دانش و فناوری بازیافت پساب‌های شهری، صنعت و کشاورزی
- صلاح خط مشی‌ها و سازوکارهای اقتصادی کشور با رویکرد اقتصاد مقاومتی
* طرح‌های کلان ملی چگونه آغاز شد؟
محمد مهدی‌نژاد نوری معاون پژوهش و فناوری سابق وزیر علوم گفت: این طرح‌ها در یک فرآیند مطالعاتی و نیازشناسی طولانی که ریشه در مطالعات دستگاه‌های اجرایی داشت و یافته‌های آنها بیش از یکسال در یازده کمیسیون تخصصی شورای عالی عتف و بعد از آن در کمیسیون دائمی مورد بررسی و اولویت بندی قرار گرفت و در نهایت در شورای عالی عتف با لحاظ آنها در چارچوب نقشه جامع علمی کشور به تصویب رسیدند در ابتدا بدون هیچ بودجه‌ای آغاز شد.
وی با اشاره به اهداف طرح های کلان ملی افزود: رفع جدی‌ترین نیازهای کشور و توسعه زیرساخت‌های علم و فناوری کشور بصورت هدفمند و منسجم، تقویت خودباوری و احساس افتخار و اعتماد به نفس ملی، تحول دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی به مراکز کارآفرین و نیاز محور، تقویت جهشی ارتباط دولت، دانشگاه و صنعت، تقویت اقتصاد دانش بنیان و تولید ملی و افزایش سهم صادرات محصولات با فناوری‌های بالا که از سیاست های اصلی اقتصاد مقاومتی است، اصلاح مدیریت کلان علم و فناوری در کشور، افزایش کارآفرینی و شرکت‌های دانش بنیان و اشتغال سطح بالا که از دغدغه‌های اساسی فعلی و آینده نزدیک کشور است، استحکام ساخت درونی قدرت و شکست تحریم‌های غیرانسانی استکبار جهانی، الگو سازی ایران در جهان برای تحقق پیشرفت با حفظ استقلال، تحقق جهش علم و فناوری در کشور در کوتاه مدت، ایجاد زمینه مناسب جذب صحیح اعتبارات پژوهشی به میزان مصوب در برنامه پنجم از جمله اهداف این طرح‌های کلان بوده است.
به گفته وی، برابر سیاست های کلی و حکم برنامه پنجم، میزان اعتبارات پژوهشی کشور در پایان برنامه باید به 3 درصد تولید ناخالص ملی برسد که بخش عمده آن برعهده دولت است و تاکنون که مهدی نژاد گفت: فقط دو سال به پایان برنامه پنجم مانده است این سهم به سختی به یک درصد می‌رسد. اگر اعتبارات زیاد شود ولی صحیح جذب نشود، در واقع ستم مضاعف به کشور می‌شود.
وی افزود: پس از سخنرانی محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور سابق کشورمان در مراسم هفته پژوهش در سال 90 و تاکید وی بر اجرای طرح‌هایی در دانشگاه‌ها با عنوان طرح‌های کلان، اقدامات تکمیلی برای اجرای این طرح‌ها انجام شده و 38 طرح آماده شد.
به گفته وی، این طرح‌ها در دو دسته اولویت بندی شد که دسته الف در اولویت ضروری برای اجرا قرار داشت و دسته ب قرار شد در صورت تامین بودجه اجرا شود.
وی افزود: 20 طرح در دسته الف قرار گرفته و 18 طرح در دسته ب بودند. در سال 90 اعتباری برای بودجه پژوهشی به وزارت علوم اختصاص یافت که این مبلغ بین طرح‌های کلان توزیع و مراحل اولیه کار آغاز شد.
معاون پژوهش و فناوری سابق وزیر علوم اظهار داشت: برای تداوم این طرح‌ها باید بودجه‌ای را در اعتبار سالانه لحاظ می‌کردیم که از طریق تعامل با مجلس این کار صورت گرفت و ردیف بودجه اعتباری لحاظ شد.
وی افزود: البته این بودجه به دلیل تحریم محقق نشد و 400 میلیون تومان از محل مازاد درآمد نفتی پیش‌بینی شد که البته آن هم در شرایطی بود که در آن سال درآمد نفتی مرسوم حاصل نشد ولی همکاری مجلس ادامه داشت که باید در دولت بعدی نیز به طور جد پیگیری می‌شد.
به گفته وی، امسال در بودجه سال 93، 42 میلیارد تومان در نظر گرفته شده است، 110 میلیارد تومان از طریق بند یک ماده 16 برنامه پنجم در اختیار پژوهش قرار می‌گیرد و با احتساب 50 میلیارد تومان اعتبار متمرکز پژوهشی در حال حاضر 200 میلیارد تومان اعتبار برای پژوهش در اختیار وزارت علوم است که می‌توانستیم با این بودجه طرح های کلان را تا مقدار زیادی ادامه دهیم.
وی می‌گوید: شرط تامین 50 درصد هزینه از سوی بهره‌بردار در صورتی درست است که طرح‌ها به میزانی جایگاه خود را یافته باشند. وقتی طرح‌ها هنوز در مراحل ابتدایی هستند طبیعی است که بهره‌بردار استقبال چندانی نمی‌کند.
* طرح‌های کلان چگونه کاهش یافت؟
در دوره جدید وزارت علوم بحث کمبود اعتبار و عدم تخصیص منابع مالی طرح‌های کلان مطرح شد، هر چند مباحث کمبود بودجه پیش از این هم وجود داشت ولی با وجود کمبود مالی، دولت وقت سعی کرد از طریق تعامل با مجلس شورای اسلامی بودجه‌هایی را برای طرح‌های کلان لحاظ کند تا اجرای این طرح‌ها ادامه یابد.
طرح‌های کلان ملی در دانشگاه‌ها پیگیری می‌شد تا اینکه در اولین جلسه شورای عالی عتف در دولت یازدهم مقرر شد طرح‌هایی ادامه یابند که50 درصد بودجه آن از طریق دستگاه‌های سفارش دهنده یا بهره بردار تامین شود.
پس از این موضوع، دبیرخانه شورای عتف موفق به دریافت حمایت مالی قطعی 13 طرح کلان ملی پژوهشی و فناوری از جانب دستگاه‌های اجرایی شدند.
تصویب شرط 50- 50 برای ادامه طرح‌های مصوب یا ایرادگیری‌های بی جهت و عدم توجه به ضرورت زمان و شرایط راه اندازی این حرکت و تثبیت جهت گیری مرتبط با آن سبب شده است در یک فضای سرد و بی رغبت تعداد طرح‌ها از 47 طرح مصوب در موضوعات و بخش‌های مختلف، به 8 طرح کاهش یابد و بقیه در انتظار تعیین تکلیف باشند.
این امر عملا رغبت دستگاه‌های اجرایی را هم برای همکاری با وزارت علوم و شورای عتف نیز از بین برده است. کاهش تعداد طرح‌ها، اعتبارات، بازیگران عرصه مربوط عملا باعث می‌شود این حرکت و این طرح‌ها تاثیر چشمگیر در حرکت علمی کشور و همچنین دانش بنیان کردن عرصه‌های مختلف کشور نداشته باشد و نقشه جامع علمی عملا بدون پشتوانه اجرایی باشد. شرط گذاری در جایی صحیح است که این فرهنگ و رویه بصورت عادی درآمده باشد نه اینکه ما دارای گرفتاری‌ها و موانع زیادی بر سرراه تجاری سازی دستاوردهای علمی درکشور داریم، یا در این بخش عمدتا دولتی حضور دارند و آنها هم گرفتار تامین منابع برای هزینه‌های تکلیفی خود هستند و فرصت و فضایی برای کارهای دیگر یا آینده اندیشی ندارند.
در هر صورت این رویه اشتباه وزارت علوم سبب شد تا طرح‌های کلان ملی به 8 طرح کاهش یابد.
تدوین دانش فنی و احداث پایلوت 50 تنی تولید سلول های خورشیدی از سیلیس دستگاه سفارش دهنده وزارت صنعت، معدن و تجارت و میزان حمایت 50 درصد، طراحی و اجرای طرح صنعتی میکروآلگ و تولید بیودیزل و مواد دیگر دستگاه سفارش دهنده وزارت صنعت، معدن و تجارت میزان حمایت 50 درصد، طرح جامع تولید واکسن‌های انسانی دستگاه سفارش دهنده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی میزان حمایت 50 درصد، طرح ذخیره سازی زیر زمینی نفت و گاز دستگاه سفارش دهنده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری میزان حمایت 15 میلیارد ریال، طرح فرهنگ جامع زبان فارسی دستگاه سفارش دهنده معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری میزان حمایت سالانه 7500 میلیون ریال، بومی سازی و توسعه فناوری‌های حوزه زیرسطحی دستگاه سفارش دهنده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح میزان حمایت 50 درصد، اکتساب فناوری طراحی، ساخت و تست موتور حامل فضایی با پیشرانه سرد دستگاه سفارش دهنده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح میزان حمایت 50 درصد، طرح معماری و راه اندازی مرکز ملی دفاع سایبری و سامانه های زیرساختی فضای سایبری دستگاه سفارش دهنده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح میزان حمایت 50 درصد، طرح جامع ایجاد و توسعه فناوری های مورد نیاز جهت تجهیز و بروز رسانی شبکه رادارهای پدافند هوایی کشور دستگاه سفارش دهنده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح میزان حمایت 50 درصد، طرح جامع دفاع در برابر عوامل زیستی (بیوتروریسم) وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح میزان حمایت 50 درصد، طراحی و تولید سامانه‌های نرم افزاری پایه امنیتی دستگاه سفارش دهنده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح میزان حمایت 50 درصد، طراحی و ساخت سامانه منظومه ماهواره‌ای تدافعی دستگاه سفارش دهنده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح میزان حمایت 50 درصد، دستیابی به فناوری‌های کلیدی و طراحی و ساخت 3 فروند هواپیمای 100 تا 150 نفره دستگاه سفارش دهنده سازمان صنایع هوایی میزان حمایت 50 درصد از طرح‌هایی هستند که بهره‌بردار آنها مشخص شد.
بر اساس اخبار در آخرین جلسه شورای عالی عتف این تعداد به 8 طرح تائید شده کاهش یافته است.
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، باتوجه به تاکیدات مکرر مقام معظم رهبری در چند سال و به خصوص یک سال اخیر بر پیشرفت علمی کشور و حفظ شتاب علمی و همکاری مجلس با وزارت علوم در این حوزه به نظر می‌رسد در صورت عزم مسئولان وزارت علوم امکان پیگیری طرح‌های کلان وجود داشت.
همچنین این سوالات مطرح است که حتی در صورت کمبود بودجه یا حتی با فرض اینکه طرح‌های کلان ملی مصوب دولت گذشته تعریف کاملی نداشته‌اند، وزارت علوم دولت یازدهم پس از حذف این طرح‌ها چه جایگزینی برای ادامه روند پیشرفت علمی کشور داشته است؟ برای هدایت هدفمند دانشگاه‌ها و تقویت ارتباط آنها با صنعت چه برنامه‌ریزی شده است؟
آیا وزارت علوم می‌تواند کاهش روند پیشرفت علمی دانشگاه‌ها را با مسئله‌ای به نام کمبود بودجه توجیه کند؟
