به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ از آغاز تربیت رسمی جدید در ایران در سال ۱۲۷۸ ه.ش، ساختار نظام آموزشی بیش از سیزده بار دستخوش تغییر و تحول شده که سه بار آن بعد از انقلاب اسلامی انجام پذیرفته است. دوره متوسطه دوم، به‌عنوان یکی از دوره‌های مهم آموزشی، از این تحولات برکنار نمانده و به اقتضای تغییر کلی ساختار نظام آموزشی، تغییراتی در تعداد سال‌ها و تنوع شاخه‌ها و رشته‌ها و همچنین محتوا داشته است.
هم‌اکنون کشور سومین سال تغییر نظام آموزشی به ۶-۳-۳ را پشت سر می‌گذارد و در سال‌های تحصیلی آینده این تغییرات وارد دوره متوسطه دوم می‌شود. این در حالی است که در اسناد تحولی تدوین شده (سند تحول بنیادین آموزش و پرورش کشور و سند برنامه درسی ملی)، جزئیات دقیق دوره متوسطه دوم مشخص نشده است و باید پیش از فرارسیدن موعد آن، به طراحی ساختار سال‌های این دوره و برنامه درسی آن اقدام شود. از این رو بازخوانی تجربه تحولات گذشته این دوره، به‌ویژه پس از انقلاب اسلامی، اهمیت می‌یابد.
اولین تغییر دوره متوسطه دوم پس از انقلاب، در سال ۱۳۶۷ و ذیل طرح «تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش» صورت پذیرفت. در این دوره، کارگروهی برای تحول در نظام آموزش و پرورش تشکیل شد و پس از تدوین طرح مذکور، مقرر شد که جزئیات تغییر دوره متوسطه بعداً متناسب با چارچوب طرح تغییر بنیادی تهیه و اجرا شود. بر این اساس در دوره وزارت آقای نجفی، طرح نظام ترمی – واحدی مطرح شد. در این طرح پایه دوازدهم به‌عنوان «پیش‌دانشگاهی» تعریف گردید که به‌عنوان بخشی از تربیت نیمه تخصصی، مختص شاخه نظری بود. بدین ترتیب دوره متوسطه سه ساله شد و دوره یک ساله‌ی پیش دانشگاهی برای علاقه‌مندان به تحصیل در دانشگاه در نظر گرفته شد.
مهندس نشاسته ریز، از کارشناسان وزارت آموزش و پرورش و مشاور فعلی وزیر، درباره انگیزه طرح ایده «پیش دانشگاهی» اشاره می‌کند که دهه هفتاد مشکلات مالی در زمان جنگ از یک سو و هزینه‌های بالایی آموزش عالی از سوی دیگر مسئولان کشور را به چاره‌اندیشی واداشت. در این میان، دکتر حسن حبیبی با این استدلال که هزینه هر صندلی در وزارت علوم وقت، ۵ برابر آموزش و پرورش است، مصمم شد که برای کاهش هزینه‌های آموزش عالی، تا حد ممکن از واحدهای درسی دوره کارشناسی کم کند. از همین رو دوره پیش دانشگاهی با ۷-۸ واحد درسی طراحی شد و بنا بود با انتقال سرفصل‌های ترم‌های اول و دوم دانشگاه، دروس مربوطه از سیلابس دانشگاهی حذف شوند.
مهندس زرافشان، معاون فعلی آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش، نیز در این باره یادآوری می‌کند که طبق مطالعه‌ی مربوط به طرح پیش دانشگاهی، قرار شد سرفصل‌ها و مباحث مربوط به آمادگی برای ورود به دانشگاه (تربیت نیمه تخصصی) در سال پایانی آموزش متوسطه ارائه شود و در عوض طول دوره کارشناسی یک سال کاهش یابد. اما در عمل فقط محتوای دوره متوسطه تخصصی‌تر شد و طول تحصیلات دانشگاهی تغییری پیدا نکرد. این همپوشانی سرفصل‌های درسی در دوره پیش دانشگاهی و نیمسال اول و دوم دانشگاه کم و بیش باقی است. علاوه بر این در ایده اولیه، دانشگاه‌ها متولی برگزاری دوره پیش دانشگاهی تعیین شده بودند که با توجه به نپذیرفتن وزارت آموزش عالی وقت، مسئولیت اجرای دوره پیش دانشگاهی بر عهده وزارت آموزش و پرورش گذاشته شد. این وزارتخانه هم بهترین مدارس و بهترین معلمانش را بسیج کرد تا توانست به نحوی این امر را پاسخگو باشد.
علاوه بر صرفه‌جویی اقتصادی در بودجه‌های آموزشی، هدف دیگر طرح «دوره پیش دانشگاهی» مدیریت تعداد زیاد داوطلبان ورود به دانشگاه در دهه هفتاد و هشتاد ذکر شده است. بنا به گفته سلیمی، از مدیران سابق آموزش و پرورش، بر اساس هدف‌گذاری طرح اولیه پیش‌دانشگاهی، می‌بایست حدود ۲۰-۳۰ درصد از دانش‌آموزان دوره‌های نظری که قصد ادامه تحصیل در دانشگاه را داشتند، با گذراندن کنکور ویژه‌ای به دوره پیش دانشگاهی وارد شده و پیش نیازهای تحصیل در دانشگاه را کسب کنند. بدین ترتیب از حجم داوطلبان دانشگاه کاسته می‌شد، زیرا تعداد محدودی می‌توانستند در دوره پیش دانشگاهی پذیرش شوند. اما در عمل این آزمون ورودی فقط یک دوره برگزار شد و پس از آن، مجلس تحت فشارهای اجتماعی و تقاضای مردم با مصوبه‌ای این کنکور را حذف نمود. در نتیجه برای همه دیپلمه‌های نظری امکان تحصیل در دوره پیش دانشگاهی فراهم شد. این تغییر در طرح، منشأ دیگری برای فاصله گرفتن ایده «پیش دانشگاهی» از اهداف اصلی‌اش بود.
البته برخی همچون مهندس زرافشان معتقدند که طرح دوره پیش دانشگاهی یک ابداع نبوده و پیش‌تر در دهه ۵۰ در ایران به‌طور ناموفقی اجرا شده بود. وی البته معتقد است در مقایسه با قبل از انقلاب، اجرای ایده پیش دانشگاهی موفق‌تر بود، هر چند در بخش‌هایی اشتباهات گذشته برطرف، و در برخی موارد تکرار شد.
به هر ترتیب اجرای دوره یک ساله پیش دانشگاهی و آسیب‌ها و مزایای احتمالی آن، به‌عنوان تجربه‌ای ارزشمند در تاریخ تعلیم و تربیت ایران باید مورد تأکید قرار گیرد و در طراحی دوره متوسطه دوم متناسب با اسناد تحولی به نقاط قوت و ضعف آن به‌طور جدی توجه شود.
منبع: عیارآنلاین
