کتاب هایشان را یا در فضای مجازی منتشر میکنند یا برای انتشار به کشور افغانستان می‌برند.
برای همین نشستی را در خبرگزاری «نسیم» با حضور محمدابراهیم شریعتی مدیر انتشارات عرفان، زمانی وجدانی مدیر انتشارات پیام کتاب و احسان کریم خانی، کارشناس فرهنگی تشکیل دادیم تا در خصوص این موضوع و راهکارهای مقابله با آن صحبت کنیم.
متن ذیل حاصل این گفتگو است:
«نسیم»: ممنون از اینکه در این نشست با ما همراه شدید؛ به عنوان سوال اول از آقای شریعتی شروع می کنیم که با نشر ایران و افغانستان آشنایی کامل دارند و می خواهیم که در خصوص این موضوع و بیشتر اینکه می گویند این نویسندگان کتاب های خودشان را در افغانستان چاپ می کنند و بعد در ایران منتشر می کنند صحبت کنید.
شریعتی: این کتاب ها در داخل خاک ایران و همین خیابان انقلاب چاپ می‌شود
شریعتی: اینکه می گویند این کتاب ها در داخل افغانستان چاپ می شود درست نیست؛ اینها در داخل ایران چاپ می شود و زینک افغانستان را بر روی آن می زنند. بگذارید کمی در خصوص ممیزی صحبت کنم و بعد دوباره به این موضوع بپردازم، به نظر بنده در قرن 21 "ممیزی" کلمه خوبی نیست؛ کتاب مانند مطبوعات است اگر من به شما در کتابم توهین کنم شما شکایت می کنید.
البته این را بگویم که ما بعضی چیزها را باید ممیزی کنیم؛ خط قرمز داریم و باید بپذیریم. ما در قسمت ممیزی باید یک مقدار دایره را وسیع کنیم؛ من با ممیزی موافقم اما نه با شکل امروزش؛ ما نمی توانیم بدون ممیزی کار انجام دهیم اما این شکل از ممیزی هم که امروز در ارشاد اجرا می شود کار درستی نیست.
خطی یا سنگی بودن کتاب ها هم در مرز ایران و افغانستان بررسی می‌شود
کتاب‌هایی که برای نمایشگاه کتاب از افغانستان می آید در مرز کاملا بررسی می‌شود، حتی خطی بودن یا سنگی بودن کتاب هم بررسی می شود؛ این آدرس اشتباه است این کتاب ها همین جا در ایران چاپ می شود. تمام تلاش ما این است که این مسئله باب نشود که کتابی که در ایران مجوز نمی گیرد در افغانستان چاپ شود، خیلیی ها در تهران به من زنگ می زنند که کتاب در تهران مجوز نگرفته است و ما می خواهیم در افغانستان چاپ شود جواب من این است که اگر در کابل چاپخانه ای بود من در تهران چه کار می کردم.
"رها در باد" یک نمونه از همین کتاب ها است که در همین تهران چاپ شد
کتاب ها در همین تهران چاپ می شوند، مثلا کتاب "رها در باد" در تهران چاپ شد و برای کابل بسته بندی شد؛ یا اینکه در اطراف مشهد و قم چاپ می شود.
کتاب های ممنوعه دیگر مثل "تولدی دیگر"، "از خمینی تا کلینی" و "آیات شیطانی" از این نمونه کتاب ها هستند که در خود ایران چاپ شده اند. در کتابخانه مجلس با همکاری آقای جعفریان کتابخانه‌ای را برای افغانستان تاسیس کردیم، برای اینکه کتاب هایش را تامین کنم حدود 66 بار از مشهد به سمت مرز رفتم، کتاب ها را جزء به جزء بررسی می‌کردند و فقط هم به خاطر مواد مخدر این کار می شد؛ برای همین کتاب از افغانستان به این راحتی وارد ایران نمی شود.
«نسیم»؛ خب صحبت های آقای شریعتی شنیدیم؛ حالا آقای زمانی شما با توجه به سابقه ای که در نشر ایران و چاپ کتاب دارید نظرتان در خصوص این موضوع بفرمایید؟
زمانی: نظارت مسئولان ضعیف است
زمانی: با توجه به نکاتی که آقای شریعتی گفتند، به این نتیجه می رسیم که ما نظارت ضعیفی داریم چه در دنیای مجازی چه در بحث چاپ و نشر؛ این بحث که کتاب ها در افغانستان چاپ می شود در واقع مبحث اصلی نمی تواند باشد اگر چه هر چیزی محتمل هست اما ما باید کلیت را بررسی کنیم و ببینیم مشکل کجاست. فرهنگ اسلامی یک فرهنگ غنی است، اما وقتی غذای سالمی را می خواهند به جامعه ارائه کنند نظارت های مخصوص به خود را دارد؛ همه این نظارت ها وجود دارد اما در نهایت باعث به وجود آمدن روغن پالم شد.
در بحث فرهنگ هم همین طور است، "ممیزی" مثل استاندارد مواد غذائی است؛ خط قرمزهایی در هر نظام و کشوری وجود دارد، برای ما اختلاف بین اقوام و بحث شیعه و سنی اینها همه خط قرمزهایی است که باید رعایت شود.
کتاب‌های پلیسی جنسی که در سال 50 چاپ می شد الان هم چاپ می شود
بحث نبودن نظارت که عرض کردم بگذارید مثالی برایش بزنم، الان انتشاراتی داریم، کتابی که در سال 50 چاپ می کرده است و تم پلیسی جنسی دارد را در همین سال 93 دوباره چاپ میکند؛ این کتاب اصلا سیاسی نیست اما بسیار مخرب است؛ ناشر این کتاب را به راحتی در ویترین فروشگاهش می گذارد و هیچ کس نگران این مسئله نمی شود. بارها به مسئولان ارشاد این مسئله را گفته ام اما فایده‌ای ندارد؛ در کل این گونه انتشارت ها مبانی شان سود است و این جور نیست که دغدغه داشته باشند.
در دنیای مجازی به هیچ وجه نظارتی وجود ندارد
در دنیا مجازی که کلا نظارتی وجود ندارد، یک دی وی دی گرفتم که پی دی اف 50 کتاب مختلف در آن وجود دارد. مسئولان چه در این دولت و چه در دولت های قبل باید در هر محکمه ای پاسخ گو باشند که سازو کار نظارت را جدی نگرفتند. البته در خصوص ممیزی، یک نکته دیگر وحود دارد و آن ممیزان ضعیف هستند، کسانی که خبره کار نیستند ممیز باید دانشمند باشد، وقتی آنجا ضعف باشد خیلی ها به دنبال دور زدن این قانون می روند.
پس مشکل دو جا وجود دارد، یکی ضعف نظارت و دیگری ضعف بنیه علمی ممیزان و باید این دو مشکل حل شود. مسئولان سرکشی به چاپخانه ها را دوباره جدی بگیرند. اوایل دهه دوم انقلاب چاپخانه ها مرتب سرکشی می شد زینک ها مورد بررسی قرار می گرفت؛ الان هم می شود این نظارت ها را ایجاد کرد.
شریعتی: اسامی ممیزان برای همه مشخص باشد
شریعتی: در تکمیل صحبت های آقای زمانی من یک نکته را می گویم اگر ممیزانی که کتاب ها را بررسی می کنند اسامی‌شان مشخص باشد و همه بدانند شاید این مشکل حل بشود. بررس یک کتاب باید عالم باشد، در موضوعی که بررسی می کند صاحب صلاحیت باشد زبان فارسی و صرف و نحو را خوب بداند. بررس اگر واقعا عالم باشد ما کمتر دچار مشکل می شویم. ما دنیای مجازی را نمی توانیم کنترل کنیم باید کاری کنیم که فرهنگ مکتوب گسترش بیشتر پیدا کند.
مطمئنا بعضی جاها نیار به ممیزی داریم، ما اقوام مختلف داریم، برای همین نباید به این اقوام توهین کنیم.
ما مخاطبمان را در نشر مکتوب از دست داده ایم؛ بهترین کتاب ما500 نسخه چا پ می شود.
یک کتابخانه در کابل هست به نام دارالقران، من کتاب هایی را که برای امام زمان (عج) چاپ می شود در این کتابخانه جمع می کنم، و این کتاب ها را خودم می خوانم که از محتویات آنها اطلاع پیدا کنم، اما نکته اینجاست که این کتاب ها همه شان یک جوری کتاب سازی هستند و فقط اسم شان عوض می شود.
کریم‌خانی: این روزها خیلی ها می‌گویند ممیزی کار خوبی نیست!
کریم خانی: دوستان حرف ها و نکات خوبی را مطرح کردند، من کمی ابتدا به سابقه ممیزی نگاه می کنم، خیلی ها این روزها این نگاه را دارند که ممیزی کار خوبی نیست، اینکه یک نفر چیزی بنویسد و بعد دیگرانی وجود داشته باشند و بگویند این کار بد است و تاثیر بدی در جامعه می کذارد.
یک سوال همیشه مطرح بوده است و از زمان حضرت امام(ره) هم وجود داشت از زمانی که ایشان سلمان رشدی را مرتد دانستند، بحث های زیادی که هم درجامعه خودمان و هم در خارج از کشور، و آن سوال این بود که می شود ادمی را به جکم نوشتن چیزی که عقیده اش بوده و داستان هم نوشته است مرتد دانست، حتی آن ناشر را هم مرتد اعلام کرد، چه کسی و چه چیزی همچین قدرتی را به امام می دهد؟
آیا قواعد دموکراتیک این اجازه را می دهد؟ نه چون این قوانین می گوید هر کس هر چیزی بخواهد می تواند بگوید و کسی هم نمی تواند جلوی او را بگیرد. مصاحبه هایی که در خصوص ممیزی در این روزها می خوانید حتما به این نکات تاکید می کنند که مردم ما بالغ هستند و می دانند چه چیزی برایشان خوب است یا بد است؟ حال باید از این دوستان پرسید اگر مردم این را می دانند، پس می دانند مواد مخدر بد است دیگر آزادش کنیم و راحت به کشور وارد شود.
مسئله ممیزی به لحاظ ماهیتی هیچ جای انکاری ندارد/ ممیزی مظلوم است
چه چیزی باعث می شود بگوییم جلوی مواد را بگیریم اما جلوی ممیزی را نگیریم؛ چه اتفاقی در زمینه ممیزی بد است خودش بد است یا نحوه برخورد با آن بد است. یا ممیزان بد هستند، این مسئله به لحاظ ماهیتی هیچ جای انکاری ندارد حتی در کشورهایی که آزادی بیان دارند شما جرات دارید کتابی در مورد هولوکاست چاپ کنید؟
هر جامعه ای وابسته به ارزش های خودش و برای حفظ ارزش های خودش نیاز به کسانی دارد که پاسداری آن ارزش ها را بکنند این تعریفی برای ممیزی است. من دارم این مقدمه را بگویم که به اینجا برسم که ممیزی مظلوم است، اتفاقی که افتاده این است ممیزی به دست وزارت ارشادی افتاده است که با دست به دست شدن کرسی های ریاست جمهوری موضع گیری در مورد این موضوع هم تغییر می کند.
اگر ممیزی وظیفه حاکمیت است پس چرا دولت از زیر بار آن شانه خالی میکند
برای بررسی محتوایی شکلی هنجاری کالایی مثل کتاب که موثرترین کالا در رسانه های موجود است؛ ممیزی لازم است، آیا ممیزی در ساختار تمدن اسلامی مطلوب جایگاه دارد یا نه؟ اگر ندارد چگونه؟ اگر دارد پس این همه فحشی که از وزارت ارشاد رئیس جمهور و ... مستقیم و غیر مستقیم به ممیزی می دهند، چه معنایی می دهد؟
اگر این مسئله هست و وظیفه حاکمیت است پس چرا دولت از زیر آن شانه خالی می کند و می گوید به خود ناشران ممیزی را واگذار می کنیم. ممیزی و دعوای آن برای این دولت نیست همین حرف را در دولت های قبلی با مدل های مختلف شنیده ایم حرف اساسی این است اگر من پاسداری بکنم از یک سری ارزش یک عده آدم ناراحت می شوند.
یک زمانی یکی از ناشران که پروانه نشرش توسط ارشاد بسته شده بود گفت من چیزی ننوشتم دو تا حرف سیاسی زدم اما تاب نیاوردند، بعد همان زمان یک سری از مطالب کتاب های منتشر شده این ناشر در یک خبرگزاری منتشر شد خود این ادم شکایت کرد که چرا آبروی من را بردید.
با این حرف که مردم خوشان عاقل هستند ممیزان را در مقابل مردم قرار می دهیم
البته این را قبول دارم که ما کج سلیقگی داریم و مشکل اصلی این است که این مسئله دست دولت ها است و با عوض شدن یک دولت معاونت ها از بالا تا پایین همه تغییر میکنند،آیا چاره حذف ممیزی است یا هوشمند کردن آن؟ با این جمله که مردم ما خودشان عاقل هستند و می توانند نظارت کنند ممیزان را در مقابل جامعه قرار می دهیم. این دعوای کسانی است که در درون آنارشیست هستند کسانی که معتقدند اگر در عرصه فرهنگ ما می خواهیم کار کنیم بگوییم کسی ناظر حوزه فرهنگ نباشد، جامعه خودش خودش را پالایش می کند خیلی از جوامع این طور هستند اما نقش حاکمیت را نمی شود حذف کرد.
کتاب‌هایی وجود داشتند که یک تمدن را نابود کرده‌اند
استدلال‌هایی از این قبیل استدلال های بی مایه‌ای است؛ ممیزی در زمینه هنجارهای اخلاقی این جامعه باید باشد سفت و سخت‌تر هم باید باشد. کتاب هایی وجود داشتند که یک تمدن را نابود کرده اند. چرا؟ ما کتابی در این مملکت داریم که می گوید در جنگ ما حمله کنند بودیم، ما کسانی بودیم که ظالم بودیم اتفاقا سمت مقابل خیلی غیور و خوب بود چه اتفاقی دارد می افتد چرا اجازه می دیم به دلایل واهی اصل این موضوع ضربه بخورد.
این واگذاری ممیزی به استان‌ها خودش دور زدن ممیزی است
کاش مسئولان مشخص و واضح می گفتند که این موضوع را قبول ندارند؛ اینکه بگویند که ممیزی را به استان ها ببریم در حالی که دعوا در تهران هم بر سر این است که ممیزان با بصیرت نداریم، و در همان استان کتاب‌هایی چاپ شده سرجمع 500 تا است بعد ناشر یا نویسنده در تهران نمی تواند مجوز بگیرد، چون ممیز با بصیرت داریم! کتابش را به استان می برد و در آنجا مجوز می گیرد، این خودش راهکاری است که ارشاد برای دور زدن ممیزی به این گونه نویسندگان می دهد.
اگر مسئولان خیلی رو و واضح نمی توانند صحبت کنند، در لفافه و با یک سری تاکتیک‌ها ممیزی را زیر سوال نبرند، لایه بعد از حذف ممیزی قوه قضائیه است، اگر کتابی در این کشور چاپ شود و ارشاد زیر بار آن نرود قوه قضائیه وظیفه شرعی و قانونی اش است که ورود کند آیا ناشران به این حد راضی اند؟!
ناشرانی که مخالف ممیزی بعد از چاپ بودند دو دلیل عمده داشتند اگر بعد از چاپ رد می شد ضرر اقتصادی زیادی را متحمل می شدند، نکته دیگرشان این بود که می گفتند با قوه قضائیه طرف نمی شویم. یک نکته دیگر که داریم از آن غفلت می کنیم این است وظیفه یک ناشر چیست؟ همه باید رزق داشته باشیم اما کسانی که در مورد ممیزی حرف میزنند یه نکته دیگر هم دارند که می گویند اینکتاب چاپ بشود که مردم بیایند بخرند؛ آیا یک کتاب به خاطر یک سری جذابیت های غیراخلاقی و اینک عوام به سراغش بیایند، چاپ بشود و من نفع اقتصادی ببرم درست است؟ پس مسئولیت ناشر چه می شود.
وزارت ارشاد سال‌هاست که کلمه ارشادش را فراموش کرده است
مسئولیت ارتقا فرهنگ و کمک به تربیت جامعه با چه کسی است دولت که می گوید وظیفه من نیست یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی این کلمه ارشادش را سال هاست که فراموش کرده است و شده است وزارت فرهنگ و هنر.
ما هنوز نتوانسته ایم قوانین ممیزی را برای مردم تشریح کنیم، قوانین ممیزی همان قوانین فقه است اگر در فقه اصول اخلاقی محترم شمرده می شود قوانین ممیزی هم همین است؛ مثلا اینکه می گویند کتابی در خارج از کشور چاپ شده و جایزه گرفته است پس ما هم باید به این کتاب مجوز بدهیم این ها درست نیست.
زمانی: نظر امام در خصوص ممیزی چه بود؟
زمانی: در مورد نکته ای که آقای کریم خانی در خصوص شفاف بیان کردن قوانین ممیزی گفتند باید بگویم اوایل انقلاب همراه با علامه جعفری خدمت امام (ره) در قم رفتیم بحثی که در خدمت ایشان مطرح شد این بود که امام(ره) هیئتی را برای همین مسئله ممیزی معرفی کنند، ایشان فرمودند کتابی چاپ کنید که صد در صد اسلامی باشد و نکته ای گفتند که چه بسا نویسنده ای یک کتابی را بنویسد و در99 صفحه خط کار را متوجه نشوید اما در صفحه آخر همه چیز برعکس شود.
این کلمه امام معیار ما را مشخص می کند ما در فرهنگ اسلام جای ترس نداریم ما باید کاری کنیم که فرهنگ اسلامی ترور نشود .
باید مسئولین به این مسئله باور و اعتقاد داشته باشند، بحث سلیقه ها انحرافی است ما باید قانون را مدون، کامل و مصوب کنیم و به ان عمل شود.
کریم خانی: با قواعد اسلام ممیزی کنیم هیچ مشکلی پیش نمی‌آید
کریم خانی: در یک مواجهه فرهنگی افرادی هستند که مدافعان یک سری ارزش ها هستند؛ از نظر من فرایند ممیزی در همه حوزه ها باید این خط را نگه دارد با قواعد اسلام ممیزی شود؛ هیچ کس بنا به رای خودش نمی تواند ممیزی کند اگر این عقبه را درست کنیم دیگر مشکلی پیش نمی‌آید تمام حرف هایی که زده می شود به خاطر دقیق نشدن ضابطه های ممیزی است. ضابطه های ممیزی باید برخواسته از اسلام باشد اگر این فرایند را رعایت کردیم دیگر هیچ کس مشکلی نخواهد داشت اگر کسی هم مشکل داشت که دیگر مشخص است مشکلش با کجاست.
نگه داشتن ممیزی در حوزه ابهام هوشمند نکردنش همه این اتفاقات را رقم می زند، کاش مسئولان ارشاد اینجا بودند و برایمان می‌گفتند که این ضابطه هایی که الان وجود دارد برخواسته از اسلام هست یا نه؟ ارشاد در این مسائل دارد قصور می کند؛ و البته این قصور نباید ادامه پیدا کند چون هدف اصلی گم می شود. ممیزی پاسداری از ارزش های اسلامی است نه سلائق گروهی سیاسی؛ وقتی امام می گوید که کتابی را چاپ کنید که به خاطر اسلام از آن دفاع کنید اما اینکه بگوییم بی خیال نظام ارزشی این درست نیست.
محمدعلی
1393/06/31 - 20:35
