به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ اینکه قائدتا چه اتفاقاتی در طول یک ماه اخیر در نیویورک و وین افتاد و بحث و گفتگو حول و حوش چه مسائلی صورت پذیرفت و بر سر چه مسائلی توافق شده و بر سر کدام مسائل توافق ضمنی و چه مسائل حل نشده‌ای باقی مانده، داده مستندی در اختیار ما نیست اما پیشنهادات جدید هسته‌ای که روزنامه‌های آمریکایی از قول مقامات ایالات متحده مطرح کردند و لغو شدن جلسه وزرای امور خارجه ایران و 1+5 در نیویورک و بلافاصله ادعای تأمل برانگیز سرگی لاورف مبنی بر پیشرفت 95 درصدی مذاکرات هسته‌ای در کنار لحن مأیوسانه روحانی و ظریف از میزان پیشرفت و سرعت کُند حل اختلافات میان دو طرف، حکایت از آن دارد که در 5 هفته آینده تا پایان مهلت سوم آذر (سالگرد توافق ژنو) باید منتظر اتفاقات جدید و عجیبی بود.
در این باره گفتنی هایی وجود دارد که علیرضا جلولی در یادداشتی به آن پرداخته است. متن این یادداشت را در ادامه بخوانید:
اینکه از زمان مذاکرات نیویورک تا کنون واقعا چه اتفاقاتی افتاده و چه پیشرفت قابل توجه اعلام نشده‌ای رخ داده که رئیس جمهور روحانی در گفتگوی زنده تلویزیونی خود با مردم، بر خلاف اظهارات خود در نیویورک، از توافق حتمی با 1+5 سخن گفت و تلویحا سخنان وزیر خارجه روسیه در نیویورک را تأیید کرد، مسئله‌ای است که از اقدامات دستگاه دیپلماسی دولت یازدهم نشأت می‌گیرد.
«چند روز پیش از سوی آقای جواد ظریف وزیر امور خارجه با ما تماسی گرفته و خواسته شد که عده‌ای از هنرمندان که وجهه بین‌المللی دارند در مسیر مذاکرات هسته‌ای و برای احقاق حقوق حقه مردم ایران، دولت را یاری رسانند» این گفته مجید مجیدی با خبرگزاری مهر است. این اقدام وزارت خارجه نشانه این است که پس از نیویورک که مذاکرات به بن بست خورد و جلسه وزرای خارجه لغو شد، دولت به این نتیجه رسیده که رقیب حاضر به پذیرش خواسته‌های هرچند حداقلی تیم ایرانی نیست و چون دولت یازدهم رسیدن به توافق نهایی را برای خود حیاتی می‌داند (همه تخم‌مرغ‌ها در یک سبد)، لاجرم باید افکار عمومی و منتقدان دولت را به کمک چهره‌های هنری آماده پذیرش یک توافق بدتر از توافق ژنو نماید. با این استدلال که «هیچ توافقی بدتر از عدم توافق نیست». با این استدلال، دولت به وضوح اعلام کرد که به دنبال رسیدن توافق حتمی است.
اما اینکه آیا واقعا امکان رسیدن به یک توافق جامع بین ایران و گروه کشورهای 1+5 وجود دارد که در آن منافع ملی ایران تضمین و خواسته‌های 1+5 محقق باشد، سوالی است که توضیحاتش را باید در لابلای سخنان لاوروف در نیویورک و سخنان روحانی در گفتگوی زنده با مردم جستجو کرد. همان دو سه موردها! همان پرانتزها!
برای باز کردن موضوع، باید به مذاکرات نیویورک برگردیم. مذاکراتی که مهمترین و عجیب‌ترین رویداد آن، اظهارات وزیر امور خارجه روسیه بود که اتفاقا بسیار مورد استقبال رسانه‌های حامی دولت در داخل نیز قرار گرفت. البته ظریف در کنفرانس خبری پس از مذاکرات وین 7 که با رسانه‌های داخلی داشت، به همین اظهار نظر لاوروف پرداخت و آن را پیشرفت در نگارش متن دانست و نه اصل توافق. به نظرم سه تحلیل در مورد اظهارنظر آقای لاورف وجود دارد که در ادامه به صورت خیلی خلاصه به آن می‌پردازم.
تحلیل اول با یک سوال شروع می‌شود و آن اینکه چرا با اینکه بیش از یک سال است که مذاکره انجام می‌گیرد و از همان ابتدا به سرعت به یک فهم مشترک رسیدند و در کمتر از 100 روز به توافق ژنو ختم شد و این نکته تکراری اعضای تیم مذاکره کننده در مصاحبه‌ها که «مذاکرات پیشرفت خوبی داشته است»، هنوز مسائل به طور کامل حل نشده است و چرا جلسه وزاری خارجه در نیویورک لغو شد؟ در واقع اگر 95 را تقسیم بر هفت (تعداد دور مذاکرات تا نیویورک) نماییم، در هر جلسه باید بیش از 13 درصد مسیر توافق حاصل شود که قائدتا رسیدن از 95 درصد به 100 درصد کار یک نیم دور مذاکره خواهد بود. اما چرا در مذاکرات 10 روزه نیویورک و مذاکرات اخیر در وین 7 پیشرفتی حاصل نشد و سرعت خیلی کند بود؟ آن دو سه موردی که در گفته‌های لاورف و روحانی و ظریف دیده می‌شود، چیست که این همه طول می‌کشد؟
برای اینکه به این سوال پاسخ بدهم، به رشته تخصصی خودم (مهندسی شیمی) سر میزنم. فرض کنید می‌خواهیم از سنگ معدن مس، فلز مس استخراج کنیم. برای رسیدن به استخراج 80 درصدی، یک هزینه مشخص با فرمول‌های استخراج معمولی و زمان مرسوم لازم است. برای رسیدن به درجه استخراج 90، نیز همینطور و برای درجات بالاتر تا 98 درصد همین طور تصاعدی باید هزینه اقتصادی به فرآیند تحمیل کنیم. اما اگر بخواهیم از 100 درصد عناصر مسی که در سنگ معدن آن حضور دارند، بیش از 98 درصد را استخراج کنیم، دیگر نیاز به ارتقاء تکنولوژی سیستم جداسازی داریم و به همین ترتیب برای درجه استخراج مثلا 99 و یا 99.5 و حتی بالاتر تا 99.99 درصدد، هزینه‌های اقتصادی به صورت نمایی افزایش خواهد یافت که اثر معکوس بر بهره وری و سوددهی فرآیند خواهد گذاشت.
بنابراین پیشرفت‌های مذاکرات هسته‌ای هم همین روال را دارد. تا یک درجه‌ای از پیشرفت سریع و البته با هزینه است اما پیشرفت بیشتر، هم کُند و هم به معنای تحمیل هزینه‌های تصاعدی و حتی نمایی به سیستم خواهد بود تاجایی که حتی پیشرفت بیشتر به ضرر منافع ملی تمام خواهد شد. بر همین اساس است که مؤلفه اصلی در تصمیم یک مهندس شیمی برای استخراج مس، نه پیشرفت در درصد خلوص و استخراج مس، بلکه میزان سوددهی کل این فرآیند است همانطور که مؤلفه اصلی برای ما در مذاکرات هسته‌ای، نه میزان و سرعت پیشرفت، بلکه میزان ارتقاء منافع ملی باید باشد.
تحلیل دوم این است که اگر فاصله اختلافات بین ایران و 1+5 را 100 قدم در نظر بگیریم و مذاکرات را به عنوان وسیله‌ای برای برداشتن گام از دو طرف مذاکره برای نزدیک شدن به سمت یکدیگر در نظر بگیریم، آن 95 درصد پیشرفت مورد نظر آقای لاورف فقط گام‌هایی بوده که ایران برداشته است و غرب در خوشبینانه‌ترین حالت (اگر از افزایش سرعت تصویب تحریم‌های جدید بعد از توافق ژنو نسبت به قبل از آن چشم پوشی کنیم) در جای خود ثابت مانده و در حال حاضر نیز منتظر آن است که همین 5 قدم مانده را هم باز ایران طی کند. به عبارت بهتر دولت یازدهم در طول مدت مذاکرات هسته‌ای یک سال اخیر، 95 درصد خواسته‌های طرف مقابل را انجام داده اما طرف مقابل حاضر نیست حتی 5 درصد خواسته‌های ایران را انجام دهد.
در واقع امر نیز همین است. آمریکایی‌ها و متحدینشان از نرمشی که دولت روحانی قرار بود قهرمانانه و فنی اجرا کنند، چنان استفاده کرده‌اند که اکنون نه چرخ سانتریفیوژ می‌چرخد و نه چرخ زندگی مردم. نه از غنی سازی 20 درصد خبری هست و نه از لغو یا حتی ترک برداشتن دیوار تحریم‌ها. اینجاست که اگر ادعای لاورف به این شکل تلخ تعبیر شود که پیشرفت 95 درصدی مذاکرات تنها و تنها پیشروی ایران به سمت جایگاه ثابت خواسته‌های 1+5 بوده است، خیلی دور از واقعیت نیست.
تحلیل سوم درباره صحبت آقای لاورف این است که که روس‌ها در طول مذاکرات از سال گذشته تا مذاکرات اخیر در نیویورک که رفتار تیم ایران را مشاهده و نوع نگرش دولت آقای روحانی را به مذاکرات هسته‌ای از نظر گذرانده‌اند و یکه تازی آمریکا در استفاده هرچه بیشتر از ضعف اعتماد به نفس دولت یازدهم در دیپلماسی خارجی را ناظر بوده‌اند، کم‌کم مزه این امتیازدهی و حاتم بخشی دولت ایران را هوس کرده و به فکر معامله بر سر رساندن ایران به توافق جامع افتاده‌اند. به عبارت دیگر، روس‌ها با دقت در سخنرانی‌ها و مواضع توافق طلبانه دولت ایران در نیویورک و ماقبل آن، با تحلیل چرایی اصرار ایران برای رسیدن هرچه سریع‌تر به توافق جامع، به این جمع‌بندی رسیده‌اند که سهم خود را از امتیازهای راحتی که دولت ایران حاضر است برای رسیدن به یک توافق جامع بپردازد، برداشت کنند و از این سفره‌ای که به مدد هراس دولت ایران از تحریم‌ها، پهن شده و رئیس جمهور و مسئولان دیپلماسی ایران از هر تریبونی که گیر می‌آورند ناله و عجز دولت خود را از وجود تحریم‌ها سر می‌دهند، لقمه‌های چرب‌تری نسبت به رقیب (آمریکا) که این روزها سخت مشغول کُرکُری خواندن برای هم هستند، برداشت کنند.
این تحلیل زمانی با واقعیت مطابقت بیشتری پیدا می‌کند که محمد جواد ظریف در نشست شورای روابط خارجی آمریکا، ناشیانه (در خوشبینانه‌ترین حالت) علناً از وابستگی بقای دولت روحانی به نتیجه مذاکرات هسته‌ای پرده بر می‌دارد و اشتباهی را که قبلاً به صورت درگوشی در ارتباط با البرادعی مرتکب شده بود، این بار به صورت آشکار و در شورایی مطرح می‌کند که اصولاً مهمترین بیانیه مأموریتش براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران است. همان اشتباهی که 18 سال قبل محمد جواد لاریجانی مرتکب شده بود. تو گویی محمد جوادهای دیپلماسی ایران این نصیحت استاد سخن را نشنیده‌اند که گله از دوست به دشمن نه طریق ادب است.
اکنون روس‌ها وقتی مسئله دریای خزر را نگاه می‌کنند، یا مسئله راه اندازی نیروگاه هسته‌ای بوشهر را، یا مسئله تحویل سامانه موشکی اس 300 را یا سایر مسائلی که در ارتباط با تحریم‌های محدود کننده روابط تجاری ایران با سایر کشورها را که برای روس‌ها نیز یک نوع انحصار تولید می‌کند، برگ زرین رضایت و تسهیل مسیر توافق جامع هسته‌ای را نیز در دست دارند که می‌توانند به وسیله آن با سایر مسائل دو طرفه‌شان با ایران بازی کنند. چهار بار دیدار روحانی و پوتین در یک سال اخیر و سخنان جهانگیری در روز ملی صادرات که گفت «آقای پوتین و روس‌ها به شدت علاقمند به همکاری اقتصادی با ایران هستند و درخواست کرده‌اند فعالان ایرانی در بازار روسیه فعال شوند» را نیز نمی‌توان بی ارتباط با این موضوع دانست. بنابراین پیش بینی بنده این است که از این به بعد نقش روسیه در مسیر مذاکرات پُررنگ‌تر خواهد شد. مذاکراتی که با توجه به راه طی شده تاکنون و مواضع ثابت و اغلب تهاجمی طرف مقابل، به نظر می‌رسد طوری ریل گذاری شده است که تنها شرط به نتیجه رسیدنش، برداشتن 5 گام پایانی توسط طرف ایرانی باشد.
