در طی مطالب گذشته سعی کردیم نگاهی واقع گرایانه و آسیب شناسانه از وضعیت «توسعه علمی» در فرآیند تحقق «اقتصاد دانش بنیان» داشته باشیم. حال سعی می کنیم در ادامه مطالب به وجه بعدی اقتصاد دانش بنیان که «توسعه فناوری» است بپردازیم. در این نگاه سعی شده تمامی زوایای مورد مناقشه و راهکارها مورد بررسی قرار گیرد.
خبرنامه دانشجویان ایران: "درباره ی بحث تولید علم و مسألهی جنبش نرم افزاری مراکز تحقیقی جواب دادند، دانشگاه‌ها هم در سطوح محققین و اساتید جواب دادند و از این جهت بنده حقیقتاً خشنودم؛ منتها در سطح دانشجویان و جوانان این معنا جدی گرفته نشده و تحقق پیدا نکرده؛ در حالی که از استعداد جوان و نیروی جوان، خیلی باید استفاده کرد. این کار، کار اساتید است. بخصوص دانشجویان دورههای تکمیلی، اگر بوسیله ی استاد راهنمایی بشوند، میتوانند حقیقتاً در نوآوری علمی، همان اساتید خودشان را در مواردی پشت سر بگذارند. گاهی استاد، شاگردی را راهنمایی می‌کند و دستگیریِ علمی می‌کند و آن شاگرد با دستگیریِ استاد، از خود استاد جلوتر میرود؛ از این قبیل موارد زیاد اتفاق افتاده است. این را بایستی تحقق بخشید." (1)
به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ همانطور که در بخش‌های قبلی این پرونده اشاره شد، مراکز دانشگاهی در بخش کاربردی کردن «دانش» با مشکلات زیر بنایی جدی مواجهه هستند، که به برخی از آنها اشاره شد. مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در همین رابطه معتقد است: "یکی از نقاط ضعف ما که رهبر انقلاب هم به آن اشاره کرده‌اند، کاربردی کردن دانش است، تا این‌که بتوان از آن به «محصول» رسید. برای این محصول هم باید بازار متناسب با آن را پیدا کرد. تبدیل دانش به محصول و بازار یکی از نقاط ضعف ما است. این موضوع را ما در «نظام نوآوری» هم مورد بحث قرار داده‌ایم. نظام نوآوری دارای مراحل گوناگونی است که این مراحل از «ایده» تا تبدیل آن به «ثروت» باید مانند یک زنجیره‌ی به‌هم پیوسته باشد."
البته در این میان اقدامات عملی "سلبی و ایجابی" برای تحول نظام آموزشی کشور از جمله ابلاغ سیاست‌های کلی «علم و فناوری» (2)در شهریور 93 توسط رهبری انقلاب شده است، اما به نظر می‌رسد برای تحقق آنها قدم‌های زیادی فاصله داشته باشیم.
سعید زیباکلام در آسیب شناسی این موضوع با برشمردن اصلاح قواعد جنبش نرم افزاری راهکارهایی را برای خروج از زمختی و کم تحرکی و سوق به تحرک زیاد مراکز دانشگاهی ارائه داده است؛ که در محور اول به راهکارهای سلبی و در محور دوم به راهکارهای ایجابی میپردازیم:
راهکارهای سلبی
1- باید از روند تولید انبوه استادان جزوه پرورده و جزوه پرور جدا پرهیز شود.
2- باید از تکثیر و تولید بی رویه و فله ای دانشجویان در هر سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری جهت ارائه آمار نمایشی به خود و فرهنگیان جدا اجتناب کنیم.
3- باید از تکثیر بی رویه فصل نامه های دانشگاهی و حوزوی بی مایه و بی محتوا پرهیز شود.
4- باید از برگزاری جشن و جشنواره و همایش های نمایشی و تشریفاتی پرهزینه و بی ثمر ملی و بین المللی پرهیز کنیم.
5- باید از تکثیر بی رویه بی حاصل و حیف و میل کننده پژوهشکده، پژوهشگاه و دانشگاه جدا خودداری کنیم.
6- باید از صدور دستور و دستورالعمل و بخشنامه و فراخوان و حکم حکومتی،وزارتی و امثال آن برای تولید نظریه، پژوهش و چگونگی انجام پژوهش اجتناب کنیم.
7- باید از انحراف عالمان جدی محقق، نه مدرس، که انگیزه و توانمندی لازم برای اندیشیدن و نظریه پردازی دارند با مشاغل و پست های خوش نام و آوازه جدا اجتناب کنیم.
8- باید از تخصیص هرگونه امتیازات و امکانات مالی و مقامی و ارتقایی به سمت های اجرایی و مدیریتی، در هر سطحی به شدت جلوگیری کنیم.
9- دانشجویان و طلاب انگیزهمند و فکور را با جریان انبوه سازی تحصیلات دانشگاهی و حوزوی،همسان و یکپارچه نکنیم.
10- از مشارکت رجال سیاسی حکومتی در همایش های جدی و پژوهشی جهت ایراد سخنرانی های افتتاحیه و اختتامیه تشریفاتی جدا خودداری شود. روشن است که وقتی گزارش آن همایش در رسانه ملی و یا در مطبوعات تقریبا بالااستثنا منحصر به ذکر سخنرانان صاحب منصب می شود بطور بیسروصدا توهین و تحقیری مسلمی را به عموم پژوهشگرانی که زمت چندین ماهه یا چندین سالهشان را در آن همایش ارائه کرده اند، روا می کنیم.
11- از بکارگیری صاحبان مدرک دکتری تخصصی، مگر در مواقع استثنایی در مشاغل سیاسی و اجرایی و مدیریتی، جدا خودداری کنیم، این بدین منظور است که دکتری تخصصی عمدتا و اساسا دوره ای است برای ورود به حوزه پژوهشی.
12- از ایجاد گرایش های تخصصی بدون پشتوانه لازم هیئت علمی و متخصص جدا اجتناب کنیم. این کار امروزه تبدیل به رویه ای عمومی شده است که گروهی دانشگاهی با همان اعضا، ایجاد گرایش تخصصی می کنند.
13- با توسل به انواع معاذیر و توجیهات فرامعرفتی، از پذیرش رساله های دکتری که، خیلی ساده، فاقد تز است به شدت جلوگیری کنیم. این کار فقط سیاهی لشکر موجود را بزرگتر کرده و منابع مالی و پژوهشی بیشتری را تلف می کنیم.
فهرست فوق راهکارهای سلبی است که می توان وضعیت فعلی آموزش عالی خارج کند؛ اما در کنار این راهکارها باید به راهکارهای ایجابی نیز توجه داشت تا حاصل جمع آنها، پارادایم علمی معاصر را به جنب و جوش، تکاپو بندازد.
راهکارهای ایجابی
1- استادان فکور و متهور را شناسایی کنیم و امکانات پژوهشی متناسب را برای شان تمهید و تدارک کنیم.
2- دانشجویان و طلاب فکور و مستعد را در فرآیند روابط استاد و شاگردی، همچون در حوزه های علمیه سابق، شناسایی کرده و راه را برای تربیت و بالندگی بیشتر آنها هموار کنیم.
3- هیچ یک از استادان و عالمان مدرس دانشگاهی و حوزوی را نمی توان با بخشنامه و خواهش و تمنا، محقق و پژوهشگر ساخت. اما می توان تمهیداتی را به کار بست تا این تحول بزرگ و مبنایی را تدریجا ایجاد کند.
4- ایجاد زمینه های مناسب برای تعامل و گفتگوهای پژوهشگرانه صمیمانه و بی تکلیف میان عالمان.
5- تمهید زمینه های لازم برای ایجاد تعامل میان عالمان و دانشجویان.
6- تمهید و ترغیب دانشجویان برای تعامل و گفتگو.
7- تنظیم تعداد دانشجویان ارشد و دکتری و توزیع دروس برای استادان به نحوی که استادان امکان ارزیابی مقالات دانشجویان را داشته باشند و دانشجو را از این بازخورد بهره مند کنند.
8- اصلاح تمام رویه های معمول درباره رساله های ارشد و به ویژه دکتری با توجه به تمام نقدهای مطرح شده درباره وضعیت رساله ها.
9- ایجاد تحولی بنیانی در تمام سازوکارهای فعلی مجلات برای خارج کردن آنها از وضعیت محفلی و محتضر فعلی.
10- بازنگری جدی در نسبت دروس کارشناسی با دروس ارشد و دکتری.
11- در سازوکار و نقش موجود فرهنگستان های کشور، شورای پژوهشی علمی کشور و شورای عالی انقلاب فرهنگی باید بازنگری اساسی کرد.
12- دانشگاه ها، و پژوهشگاه ها و سایر موسسات آموزشی – پژوهشی ای که به افراد معتمد خود سپرده ایم، هر چند سال یکبار، توسط هیئتی از عالمان هوشمند و شجاع مورد تفحص و ارزیابی صادقانه بی جار و جنجال قرار دهیم.
در طی 6مطالب گذشته سعی کردیم نگاهی واقع گرایانه و آسیب شناسانه از وضعیت «توسعه علمی» در فرآیند تحقق «اقتصاد دانش بنیان» داشته باشیم. حال سعی می کنیم در ادامه مطالب به وجه بعدی اقتصاد دانش بنیان که «توسعه فناوری» است بپردازیم. در این نگاه سعی شده تمامی زوایای مورد مناقشه و راهکارها مورد بررسی قرار گیرد.
ادامه دارد....
* گزارش از محمدرضا حیاتی
1- بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌های استان خراسان در دانشگاه فردوسی
2- http://farsi.khamenei.ir/news-content?id=27599
مطالب مرتبط::
* بازشناسی چالش‌های اقتصاد دانش بنیان در ایران- بخش اول
* بازشناسی چالش‌های اقتصاد دانش بنیان در ایران- بخش دوم
* بازشناسی چالش‌های اقتصاد دانش بنیان در ایران- بخش سوم
* بازشناسی چالش‌های اقتصاد دانش بنیان در ایران- بخش چهارم
* بازشناسی چالش‌های اقتصاد دانش بنیان در ایران- بخش پنجم
