قبل نوشت: متن را که خواندم متوجه شدم اسم لوزان ملال آور تکرار شده است. علی الخصوص پس از این شروع سال سرشار از لوزان! در نتیجه تمام لوزان ها را به جز اولین شان پاک کردم. بنابراین در ادامه هر کجا لفظ بیانیه به چشم آمد مقصود بیانیه ی لوزان است.
طی روز های اخیر بعضا انتقادات شدیدی نسبت به عملکرد رسانه ی ملی در رابطه با مذاکرات هسته ای اعمال می شود. گروهی از اظهارنظرها همراهشان عصبیت و عصبانیتی یافت می شود که از جنس مطالبه گری دانشجو و یا حق طلبی حق جو نیست. این نوشتار سعی دارد ضمن بررسی روش های احتمالیِ پیش روی رسانه ملی در مواجهه با این پدیده به بررسی جزئی هر کدام بپردازد. در ابتدا به نظر می رسد چهار سناریوی عمده برای موضع گیری رسانه ی ملی نسبت به مذاکرات وجود داشت.
۱- موضع گیری کاملا همسو با نظرات تیم مذاکره کننده.
اقدامات لازم الاجرا در این سناریو:
• انتشار اخبار اصلی تنها از زبان تیم مذاکره کننده و وزارت خارجه
• موضع گیری کاملا همسو با مواضع وزارت خارجه
• عدم انعکاس نظرات مخالفان
۲- موضع گیری کاملا در تضاد با سیاست های دولت و تیم مذاکره کننده.
اقدامات لازم الاجرا در این سناریو:
• عدم انتشار کامل نظرات تیم مذاکره کننده
• تاکید خط خبری اصلی بر فکت شیت آمریکایی
• پوشش خبری و رسانه ای بالا از مخالفان توافق لوزان
۳- حقیقت یابی با استفاده از نظرات کارشناسان مخالف و موافق و تکیه ی خط خبری اصلی بر نظر کارشناسان منتقد بیانیه ی لوزان.
اقدامات لازم الاجرا در این سناریو:
• پوشش خبری نیمه کامل از نظرات مذاکره کنندگان
• پوشش کامل مواضع مخالفان و منتقدان بیانیه
• انتشار انتخابی اخبار رسانه های جهان با محوریت متضرر شدن ایران از بیانیه
• ارائه ی برنامه های مناظره محور با حضور مخالفان و موافقان بیانیه
۴- حقیقت یابی با استفاده از نظرات کارشناسان مخالف و موافق و تکیه ی خط خبری اصلی بر نظرات تیم مذاکره کننده.
اقدامات لازم الاجرا در این سناریو:
• پوشش خبری کامل از نظرات مذاکره کنندگان و اصل قرار دادن نظرات تیم مذاکره کننده در اخبار
• پوشش جزئی مواضع مخالفان و منتقدان بیانیه در اخبار اصلی
• انتشار کنترل شده ی اخبار جهانی از ضررهای احتمالی ایران از بیانیه
• ارائه ی برنامه های مناظره محور با حضور مخالفان و موافقان بیانیه
به طور مشخص عمل کردن به سناریوی اول انتقادات زیادی را به سوی صدا و سیما روانه می کرد؛ چرا که در ابتدا احتمال روشن شدن حقیقت برای عموم مردم که اصلی ترین رسانه ی خود را تلویزیون می دانند، بسیار کاهش می یافت. ثانیا منتقدین از عدم رعایت حق آنها در شنیده شدن صدایشان؛ اعتراضات زیادی می کردند. و طبیعتا این سناریو از دیدگاه اکثریت مقبولیتی بدست نمی آورد. صد البته که عمل به این سناریو خلاف عقل نیز به نظر می رسد. نیز اگر با سنگ محک سخنان رهبر انقلاب به این سناریو بنگریم – بخوانید انجام انتقاد منصفانه همراه با همدلی و همزبانی دولت و ملت- هر چند از دیدگاه دوم نمره ی خوبی می گیرد اما از نظر گاه اول که همان انتقاد منصفانه است؛ مردود می شود.
در مورد سناریوی دوم نیز می توان گفت این سناریو در ابتدایی ترین تحلیل می توانست باعث فاصله گرفتن شدید افکار عمومی از عمل کرد دولت و تیم مذاکره کننده شود. اما کمی که دقیق تر شویم بی اعتمادی تیم مذاکره کننده به صدا وسیما در انتشار مواضع شان، باعث افزایش مصاحبه های آنها با رسانه های خارج از کشور و احتمالا رجوع مخاطب به سمت شبکه های ماهواره ای می شد. در نتیجه صدا و سیما از مرجعیتی که برای ارائه ی اخبار به افکار عمومی در این حوزه نیاز دارد عدول می کرد. همچنین این سناریو به شدت با همان سنگ محک قبلی- نیاز نیست بگویم بخوانید انتقاد منصفانه و…!- به شدت با شعار سال و رهنمود های مشخص رهبر انقلاب که هنوز جوهرشان خشک نشده-!- فاصله داشت.
اما دو سناریوی بعد در استخوان بندی به یک دیگر شباهت های زیادی دارند. با این تفاوت که در سناریوی سوم مرجع خط خبری اصلی نظرات مخالفان بیانیه قرار می گیرد و در سناریوی چهارم مرجع خط خبری اصلی نظرات تیم مذاکره کننده و وزارت امور خارجه قرار می گیرد. شباهت آنها نیز در وجود بحث های مناظره محور با حضور کارشناسان موافق و مخالف بیانیه می باشد. در ابتدا نکته ای که به نظر می رسد این است که تکیه ی خط خبری اصلی بر نظرات مخالفان بیانیه سبب فرستادن این پالس به خارج از کشور است که فاصله ی جدی بین نظر نظام یا به عبارتی رهبری نظام با تیم مذاکره کننده و دولت وجود دارد؛ و این دقیقا سم مهلکی است بر پیکره ی جامعه ای که هر روز به تکثر آن افزوده می شود. و البته دقیقا در مقابل تلاش های همیشگی رهبر انقلاب در زمینه تایید دولت ها و تلاش مجدانه ایشان در نزدیک کردن فاصله ی کاذب بین دولت ها و بدنه ی اجتماعی است. که این فاصله، بدون توجه به جناح سیاسی دولت سبب عدم وحدت، افزایش تکثر و ضربه زدن به روح جامعه ی اسلامی خواهد شد. و البته این مرجعیت برای خط خبری اصلی با همان سنگ محک که پیش تر ذکرش رفت منافات عظیم دارد.
اما در سناریوی چهارم که در ابتدا بر پایه ی اعتماد به تیم مذاکره کننده ی داخلی بسته می شود و پس از آن رویکرد تفسیر و حقیقت یابی را همراه با مخاطب و با ارائه ی نظرات کارشناسی از طیف موافق و مخالف بیانیه طی می کند؛ اولین نتیجه خوشبین ماندن دولت نسبت به صدا وسیماست و گرفتن این بهانه از دولت که صدا و سیما باعث بوجود آوردن دید منفی نسبت به بیانیه شده است. اثر ابتدایی این رابطه ی خوب مرجعیت مطلق- این مطلق البته مطلق ریاضیاتی نیست ولی بسیار حائز اهمیت می باشد- رسانه ی ملی در رساندن اخبار به مخاطبان خواهد بود. البته که اصل را بایستی رسانه ی ملی در ابتدا بر صحت تمام سخنان تیم ایرانی می گذاشته و علی الظاهر گذاشته هم. اما نکته ی دیگر در یک اصل تبلیغاتی نهفته است و آن اینکه هیچ گاه نمیتوان با ارائه ی نظرات بسیار متفاوت با نظر مخاطب تغییرات زیادی را در تفکر او انتظار برد. چرا که این رفتار باعث موضع گیری ذهنی مخاطب خواهد شد و نتیجه ی آن جدا شدن مخاطب از رسانه است. هوشمندی صدا و سیما اتفاقا در همین جا بوده است که توانسته طی چند روز گذشته به مرور و همراه با مخاطب عام خود اطلاعات از برآیند و نتایج بیانیه را بالا ببرد. رویکردی هوشمندانه که سبب مرجعیت هر چه بیشتر سیما در این حوزه خواهد شد – و حداقل به نظر حقیر شده است-. به نظر می رسد تنها سناریویی که میتواند هم پاسخ گوی مطالبات رهبری باشد و هم نیاز های عقلایی جامعه را برآورده کند- که البته به نظر نگارنده هر دوی اینها به یک نقطه خواهند رسید- سناریوی چهارم با همان کیفیتی است که ذکرش رفت.
آن چه که از برآیند رفتار رسانه ملی طی روزهای پس از بیانیه به چشم آمد طی کردن مسیر سناریوی چهارم بود. چیزی که در ابتدا ممکن است صدا و سیما را محکوم به طرفداری جانبدارانه از بیانیه می کرد اما به نظر می رسد اتخاذ این سناریو هوشمندانه ترین روشی است که رسانه ملی می توانسته با پدیده مذاکرات و بیانیه مواجه کند.
پاسخ به یک شبهه
«ممکن است عده ای این گونه ان قلت بیاورند که صدا و سیما برنامه های خوب داشته است ولی این برنامه ها در زمان و در شبکه های مناسبی پوشش داده نشده اند.»
از زوایای گوناگونی می شود به این موضوع نگاه کرد. با همان نکته ای که قبل تر گفته شد در رابطه با تغییر نرم و نه دفعتا در فضای رسانه، میتوان این گونه استدلال کرد که صدا و سیما در راستای همین تغییر نرم پس از گذشت چند روز از مذاکره برای اولین بار طی شبهای گذشته در رابطه با بیانیه مناظره ای را ترتیب داد و بعد هم مشابه اش را تکرار کرد. از زاویه ای دیگر این مناظره هسته ای علاوه بر اینکه اقدامی کم سابقه در رسانه ی ملی بوده است اما مهمتر در اوج هوشمندی در زمانی خاص قرار گرفته که مخاطب عام به طور گسترده طبیعتا نباید از آن استقبال کند. مگر آنکه… مگر آنکه مساله ی هسته ای برایش دغدغه باشد. در واقع رسانه ی ملی ضمن تلاش در جهت شفاف سازی بیانیه که لازمه ی این روزهاست آن مخاطبی را که دوست ندارد ببیند این اختلافات را مجبور نکرده که بیاید و تماشاگر این ماجرا باشد اما برای آنانکه متمایل و کنجکاو در این باره بوده اند فضای آگاهی را مهیا کرده است. این آگاهی می تواند خود زمینه ی تشکیل حلقه هایی کوچک در فضای خانواده و غیر آن را بدهد که به شفافیت هرچه بیشتر بیانیه کمک خواهد کرد. و آنگاه که این مطالبه جدی تر شود زمان حضور همین مناظره ها در زمان های پر مخاطب تر رسانه ی ملی است.
