یکی به نعل و یکی به میخ دولت در تعامل با مراجع تقلید

خبرنامه دانشجویان ایران: شاید زمانی که حسن روحانی در روزهای نیمه ی اول تیرماه سال 1392 به دیدار مراجع قم رفت و در دیدار با آیت الله نوری همدانی گفت: "دولت دلش می‌خواهد رابطه مستمری را با حوزه های علمیه و مراجع تقلید داشته باشد و ما ساز و کاری در این زمینه پیش بینی خواهیم کرد تا از نظرات حوزه و مراجع استفاده کنیم." کمتر کسی فکر می کرد تنش بین مراجع قم و دولت حسن روحانی به یک رویه ی معمول تبدیل شود.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ حسن روحانی اما در گذر زمان با برخوردهای سختی از ناحیه ی مراجع مواجه شد. او که خود ملبّس به لباس روحانیت بود، کار را به آنجا رساند تا یکی از برجسته ترین روحانیون قم بگوید:" باید از او پرسید مگر تو دینت را از کجا یاد گرفته‌ای؟ از فیضیه یا از انگلستان؟!" روحانی که از ابتدا به خوبی تاثیر نهاد مرجعیت بر معادلات سیاسی داخل ایران را درک کرده بود، قصد داشت تا از فرصت ملبس بودن خود به لباس روحانیت برای نزدیکی هرچه بیشتر به مراجع عظام تقلید استفاده کند، اما شرایط آنچنان که او می خواست پیش نرفت.

کار تا آنجا پیش رفت که خبر منع دیدار وزیران و مشاوران حسن روحانی با مراجع تقلید نیز در برخی موارد به رسانه ها راه یافت. مشکل اما در کجای این رابطه بود؟ چرا دولتی که در رأس آن یک روحانی قرار گرفته است، باید تا این حد با مراجع تقلید دچار تنش و اختلاف شود؟ جالب آنجاست که اغلب تنش های به وجود آمده بین دولت یازدهم و حوزه ی قم بر سر مسائل فرهنگی بوده است نه مسائل سیاسی، اقتصادی و غیره. این واقعیت انکارناپذیر مسئله را بغرنج تر جلوه می دهد. چه اینکه طبیعتاً توقع آن است که اختلافات بین علمای دین در دیدگاه های سیاسی باشد تا فرهنگی. زیرا فهم مصادیق خلاف شریعت اسلامی در زمینه های فرهنگی چندان هم مشکل و پیچیده نیست.

اما واقعیت آن است که دیدگاه های حسن روحانی در مسائل فرهنگی به طرز عجیبی در تناقض با نص صریح اسلام تشخیص داده شد؛ آن هم از سوی بزرگترین اسلام شناسان حاضر در جهان. مراجع قم بدون در نظر گرفتن روابط دوستی حوزوی و یا دیگر رودربایستی های معمول ناشی از رفت و آمد دولتی‌ها به قم؛ صراحتاً به دیدگاه های غلط حسن روحانی در مسائل فرهنگی اشکال کردند. اشکالاتی که تا کنون ادامه داشته است ولی هیچ گاه پاسخ درخوری از سوی دولت به همراه نداشته اند. آخرین اظهارنظر حسن روحانی که با واکنش انتقادی مراجع همراه شد؛ سخنان وی در جمع فرماندهان نیروی انتظامی بود. روحانی که پیش از این نیز چندین بار به صورت کنایه و صریح از عملکرد پلیس در اجرای امربه معروف و نهی از منکر انتقاد کرده بود؛ این بار ترجیح داد تا با ابداع یک کلیدواژه ی جدید، به مقابله با این مسئله برود. "پلیس مامور اجرای قانون است نه اسلام!"

این تفکیک بین قانون و اسلام که به نوعی لیبرالیزه کردن جامعه قلمداد می شود، با واکنش های تندی از سوی مراجع تقلید مواجه شد. حضرت آیت الله مکارم شیرازی از سخنان رییس جمهور در رابطه با نیروی انتظامی به شدت انتقاد کرد و گفت: مهمترین جهت منفی این سخنان نشان دادن چراغ سبز به افراد آلوده به مفاسد اخلاقی و مجالس کثیف و مانند آن است. این مرجع تقلید در ابتداى درس خارج فقه خود در مسجد اعظم قم با اشاره به سخنان حسن روحانی خطاب به نیروى انتظامى اظهار داشت: این سخن از سه جهت اثر منفى داشت؛ گفت: نخست این‌که معلوم مى‌شود قوانین ما چیزى غیر از قوانین اسلامى است در حالى که می دانیم همه برگرفته از اسلام است و همه افراد اعم از پلیس و غیر پلیس موظف به اجراى قوانین اسلام هستند و حتى امر به معروف و نهى از منکر بنا به تصریح قرآن مجید و اجماع مسلمین وظیفه همگانی است.

آیت الله مکارم شیرازی تضعیف روحیه نیروى انتظامى و نشان دادن چراغ سبز به افراد آلوده به مفاسد اخلاقی را از دیگر جهات منفی سخنان رئیس جمهور دانست. وی افزود: این قبیل سخنان چراغ سبزى است که به افراد آلوده به انواع مفاسد اخلاقى و مجالس کثیف و مانند آن داده مى‌شود که از این به بعد آزاد هستید و پلیس کارى به شما ندارد، آنها بدون این سخنان طوفان مى‌کنند واى اگر چراغ سبزى هم به آنها نشان داده شود.

این مرجع تقلید در پایان افزود: امیدواریم نصیحت دوستانه ما را بپذیرند و بعد از این چنین سخنانى را تکرار نکنند. مخصوصاً به سخنان رهبر انقلاب که اخیراً خطاب به نیروى انتظامى فرمودند گوش فرا دهند که ایشان تأکید کردند که حفظ آرامش‌هاى روحى و اخلاقى مهم‌تر از آرامش جسمانى است.

چند تن دیگر از مراجع تقلید نیز هر کدام به نوعی به سخنان اشتباه حسن روحانی واکنش نشان دادند. از نظر نویسنده قصه ی ادامه دار تنش های رخ داده بین دولت و مراجع تقلید را نباید به همین سادگی انگاشت. حسن روحانی با اینکه اصرار دارد رابطه اش را با مراجع تقلید حفظ کرده و عادی جلوه دهد؛ با این حال تفکرات متفاوت وی با مراجع تقلید چیزی نیست که قابل پنهان کردن باشد. روحانی در راستای اتخاذ سیاست های مبتنی بر تنش زایی با غرب در حوزه ی سیاست خارجی؛ سیاست تساهل و تسامح در مسائل فرهنگی را نیز در حوزه ی سیاست داخلی در پیش گرفته است. این واقعیت هیچ ارتباط مستقیم یا غیرمستقیمی با آخوند بودن یا نبودن وی ندارد. درواقع مراجع تقلید اکنون با آخوندی مواجه هستند که آشکارا اصرار دارد برخی قوانین اساسی و اصولی اسلام در حوزه ی فرهنگی را نادیده بگیرد.

اگرچه مظلومیت حوزه ی فرهنگ منحصر به دوران حاکمیت دولت حسن روحانی نیست و روسای جمهور پیش از وی نیز سابقه ی سوء استفاده از ابزارهای فرهنگی در جهت اهداف سیاسی کوتاه یا بلندمدت خود را داشته اند. با این حال باید اعتراف نمود که به صرف آخوند بودن حسن روحانی؛ نمی توان از وی انتظار تفکر بر اساس مبانی اسلام را داشت. کمااینکه مجری سیاست های فرهنگی دولت یک روحانی پیش از وی نیز –عطاءالله مهاجرانی- اکنون به دامان اربابان غربی اش در انگلستان پناه برده است. به نظر می رسد نوع رفتار حسن روحانی با مراجع تقلید بیش از آنکه بر مبنای رعایت چارچوب های اسلامی باشد، متأثر از مصلحت اندیشی های سیاسی وی بوده است.

به عنوان مثال؛ در حالی که قرار بود چهاردهمین سفر استانی حسن روحانی به خراسان شمالی باشد، ناگهان سفر قم در اولویت رییس جمهور قرار گرفت. این مسئله پس از آن بود که مراجع تقلید با ابراز ناخرسندی از سیاست های فرهنگی دولت، نسبت به مواضع وزیر ارشاد دولت یازدهم در زمینه ی تکخوانی زنان انتقادات سختی را مطرح کرده بودند. در همین زمینه آیت الله نوری همدانی با انتقاد شدید از عملکرد وزارت ارشاد و صدور مجوز خوانندگی برای زنان، گفته بود: حوزه انقلابی و بیدار و علما اجازه نخواهند داد این‌ها هر کاری دلشان خواست بر خلاف اسلام و ارزش‌های انقلاب انجام دهند. از طرفی آیت الله ناصر مکارم شیرازی نیز اظهار داشت: وزارت ارشاد ارزش‌های انقلاب و اسلام را زیر پا می‌گذارد و داد مردم انقلابی بلند شده است؛ شکایات پشت شکایات برای ما می‌آید که وزارت ارشاد باید اسلامی باشد.

تذکر چندباره ی مراجع تقلید به دولت آن هم در زمینه ی مسائل فرهنگی؛ ناخودآگاه سوال مذکور در ابتدای این نوشته را در ذهن مخاطب تداعی می کند: حسن روحانی دینش را از کدام حوزه فرا گرفته است؟ و اینکه آیا این میزان تفاوت دیدگاه بین او و مراجع تقلید در مسائل گوناگون طبیعی است؟ به نظر می رسد نزدیکی بیش از حد رئیس جمهور به دانش آموختگان رشته های علوم انسانی در دانشگاه های غربی؛ به صورت محسوسی بر میزان آگاهی وی از دیدگاه های فرهنگی اسلام در طول سالهای دوری وی از حوزه تاثیر گذاشته است. و رئیس جمهور فارغ از اینکه در کدام حوزه درس خوانده باشد؛ بسیاری از معلومات دینی خود را به فراموشی سپرده است.

با این همه همانطور که آیت الله مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید اظهار امیدواری می کند که دولت به نصیحت های مشفقانه گوش فرا دهد؛ ما نیز امیدواریم اینگونه شود و در ادامه شاهد تصحیح رویکردهای فرهنگی دولت و کاهش تنش بین مراجع و آخوندی باشیم که حالا رئیس جمهور شده است. امری که با مرور فعالیت های فرهنگی اخیر دولت یازدهم در مسائلی همچون بی ینال ونیز و اجرای تئاترهای شرم آور بعید به نظر می رسد. والله اعلم.

* گزارش از حسن رضایی