سعید درویشی در این خصوص یادداشتی به «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ ارسال کرده است که در ادامه می‌خوانید: غرب همزمان با وقوع انقلاب علمی در قرن روشنگری، با توجه به یافته های تکامل گرایانه زیستی،مدلی خطی از تکامل و رشد بشری ارائه کرد و بر اساس آن به تفسیری مادی از فرآیند تکامل بشر پرداخت و سیر تاریخ بشر را سیری خطی و تکاملی و مادی دید که در آن توسعه ابزار مادی تمدن غرب ملاک رشد و ترقی کل ادوار تاریخ قلمداد شد.با این تلقی ، تمدنهای مصر و بین النهرین و تمدن درخشان اسلامی تمدنهایی به حساب آمدند که در دگردیسی مادی و فرآیند تکاملی تاریخ منسوخ شده و دوره آنها به سر آمده است.کانت که از جمله فیلسوفان بزرگ عصر روشنگری و آموزگار گفتمان تجدد است تاریخ جهانی غرب را مطرح کرد که در آن اخلاق جهانی،دین جهانی و حتی فلسفه جهانی ظهور کرد.کانت در مقاله ای با عنوان پیرامون تاریخ جهان از مفاهیمی همچون انتقال فرهنگی جوامع از بربریت به جامعه مدنی یاد میکند.موضوعی که بحث روز فیلسوفان روشنگری بود و پس از آنها از طریق هگل و فرگوسن ادامه یافت و سرانجام توسط مارکس در قالب ماتریالیسم تاریخی جهانی گسترش یافت.(1)
هگل با نگاه مساعد به جامعه مدنی جهانی و تاریخ جهانی معتقد بود که تاریخ اسلام متعلق به ماقبل تاریخ است و در شکل دادن تاریخ جهانی در عصر جدید نمی توانست نقشی ایفا کند.مارکس با تاثیر از کانت و هگل سرمایه داری مدرن را در سه مقیاس مورد تحلیل قرار داد: 1- منطق جهان. 2- منطق حرکت بشر. 3- جهان شمولی قراردادهای بشری.
مارکس به همراه انگلس در ایدئولوژی آلمانی چنین اظهار نظر میکند که:سرمایه داری تاریخ جهان را برای اولین بار رقم زد و تمام ملل متمدن جهان را و هر فرد متعلق به آنها را جهت برآورد خواسته هایشان به کل جهان وابسته ساخت و بدین ترتیب جدایی ملل مستقل را از بین برد.(2)
نگاه خطی و جبری به تاریخ ناشی از نوعی فلسفه تاریخ مادی است. فلسفه تاریخی که طلوع و افول تمدنها را بر حسب بهره مندی و کارآیی دنیوی و مادی تفسیر می کند و ابزار و تکنیک رایج را ملاک این تفسیر قرار می دهد.غرب نیز از آنجا که از رنسانس به بعد از جهت ابزاری و فناوری رشد چشمگیری داشته و کارآمدی دنیوی خود را ارتقا داده است، به منزله تمدن برتر تصور می شود. به عبارت دیگر، غرب در گذرگاه تاریخ به منزله مرکز ثقل تاریخ جهان و ملاک داوری دیگر تمدنها تلقی میشود. در نتیجه وضع گذشته و اوضاع فعلی و آینده تمامی جوامع غیر غربی از افق گفتمان تجدد تفسیر میشود و آینده جهان با چشم اندازی سکولاریستی تصرف میشود. آینده ای که در آن دین و سنت جایگاهی برای تاثیر گذاری ندارد و اگر هم مطرح شوند ذیل تفسیر مادی تاریخ معنا میشوند.در این میان انقلاب به عنوان روشی که این تفکرات را از روی کاغذ به صحنه عمل بیاورد(همچون انقلاب فرانسه)به عنوان بحثی که ریشه در تفکرات لیبرال پروتستان دارد همیشه جزو افتخارات مورخان غربی بوده است که بشر برای اولین بار در غرب و طی رنسانس با این مفهوم آشنا شده است.
انقلاب به عنوان فرزند مدرنیسم از جمله مباحثی است که نگاه تاریخ خطی بر آن حاکم بوده و در بررسی تئوریهای انقلاب که از سوی متفکران غربی تبیین شده است میتوان این حاکمیت را دریافت. از مارکس تا پاره تو و از نسل اول (سوروکین، برینتون و ...) تا نسل سوم(برینگتون مور،هرماسی و اریک وولف و...) این نگاه وجود دارد که تنها تغییرات ساختار جامعه که بر اساس فلسفه تاریخی غربی در راستای کارآیی دنیوی عمل میکنند عامل اصلی انقلاب است و تمامی اختلافات این متفکرین نیز محدود به زیر عوامل است. تا سال1357 که انقلاب اسلامی به ثمر نشست مولفه دین و باورهای دینی هیچ جایگاهی در تئوری های انقلاب نداشته و چون در فلسفه ای که ذکر شد دین تنها در پستوی خانه ها بود این عامل جزو ساختار جامعه بررسی نمیشد. (ن ک به تئوریهای انقلاب نوشته آلوین استنفورد کوهن ترجمه علیرضا طیب نشر قومس).
وقوع انقلابی در کشوری که دوران گذر به شبه مدرنیسم را می گذراند و به عنوان ژاندارم منطقه از سوی غرب مطرح میشود، با این تفاوت که در قالب هیچ کدام از تعاریف انقلاب نمی گنجد به اندازه ای شوک برانگیز بود که تمامی متفکران را وادار به تجدید نظر در آراء گذشتگان خود کرد. تا آن سال انقلاب واژه ای بود که از سوی کمونیستها مطرح میشد و نظریه امپریالیسم لنین نیز با این تعاریف در سطح جهان تبلیغ میشد. اما انقلابی که گفتمانش یادآور دورانی است که بنظر هگل جزو ماقبل تاریخ محسوب میشود یعنی دوره صدر اسلام و نقطه سفید مبارزان علیه حکومت شاهنشاهی نیز دین است بطوریکه از چپ ترین گروهها مثل گروهک مارکسیست پیکار تا لیبرالهایی چون مهندس بازرگان و گروهک منافق نهضت آزادی و جبهه مرتد ملی نیز برای نشر افکار خود چاره ای جز رفتن به زیر چتر دین را نداشتند. معرفی دین به عنوان یک نظام فکری متقن و جامع که تمامی ابعاد زندگی فرد را در بر دارد به عنوان خیمه انقلاب بحثی بود که سبب شد منتقدان غربی نه تنها توان تحلیل مفهوم انقلاب اسلامی را نداشته باشند بلکه با نگاه مادی به تفسیر آن بپردازند. با نگاه به کتابهایی چون ایران بین دو انقلاب و تاریخ ایران مدرن یرواند آبراهامیان و نتایج انقلاب ایران نیکی آر.کدی که از این دست تحقیقات هستند که مسئله اقتصاد را به عنوان سرمنشا اصلی انقلاب در ایران می دانند میتوان به این مدعا پی برد. البته لازم بذکر است که نمیتوان عامل اقتصاد را جزو پیش برنده های موتور انقلاب در نطر نگرفت ولی سلطه نگاه ماتریالیستی بر این تحلیل ها موید این مطلب است که دیکتاتوری فکری در غرب سبب شده است که تحلیلی درست از انقلاب اسلامی و فرزند آن جموری اسلامی در غرب ارائه نشود. به راستی پاسخ این سوال چیست که دین در عصر جدید چه نقشی در نظام سازی دارد؟چرا وقوع بیداری در منطقه خاورمیانه با صبغه دینی آنقدر برای غربیان نگران کننده است که با تلاش فراوان سعی دارند ضمن شورش اقتصادی نشان دادن این حرکت مبانی لیبرالیسم را مشوق آن بدانند و خواست اصلی مردم را دموکراسی تبلیغ کنند؟
ظهور مکتب پست مدرن به عنوان جنبشی که نمایانگر ضعف های اساسی مدرنیسم هست(البته مبانی فکری اسلام اصیل با این جریان نیز همخوانی ندارد) و به لرزه افتادن اساس تئوریهای انقلابی و حکومتی در جهان با وقوع انقلاب اسلامی نشان از این مطلب دارد که هژمونی سوم مدیریت جهان با محوریت دین بطور عام و اسلام شیعی بطور خاص در حال تکوین است. هژمونی که از سال 57 دو روی سکه اومانیسم یعنی مارکسیسم شرقی و لیبرالیسم غربی را به مبارزه طلبیده و با کمال قراردادن جامعه مهدوی به عنوان آخرین منزلگاه بشری در مقابل جوامع بی طبقه توحیدی مارکسیسم و لیبرال دموکرات لیبرالیسم این دعوی را به اثبات رسانده که گذرگاه تاریخ بشریت نه از شاهراه تکنولوژی و شکم که از جاده دین و کمال خواهی فطری می گذرد و این نیاز را جز دین هیچ چیز نمیتواند پاسخگو باشد و فرجام جهان نیز در پیکره دین اسلام متجلی خواهد شد.
1.صانعی دره بیدی، رشد عقل،صص 25-22
2.برایان ترنر،شرق شناسی،مدرنیسم و جهانی شدن،ص 228
