شبکه‌های برون مرزی و بایدها و نباید‌های افق رسانه ملی

خبرنامه دانشجویان ایران: سه شنبه شب بود که رهبر معظم انقلاب سیاست های کلی برنامه ششم توسعه را به قوای سه گانه کشور ابلاغ کردند. بند 61 این ابلاغیه پیرامون بحث توسعه کمّی و کیفی رسانه‌های فرامرزی با زبان‌های رایج بین‌المللی است. بحثی که در شرایط حاضر منطقه و به علت تاثیر گذاری دیپلماسی رسانه ای اهمیتی دو چندان پیدا می کند.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»، امروزه اطلاع رسانی به ابزار سیاسی کار آمد و وسیله ای برای دفاع ملی تبدیل شده است و همه کشورها در تکاپوی آن هستند تا دیگر ملت ها را از طریق کانال های تلویزیونی ماهواره ای با زبان خود آنها خطاب قرار دهند و در نهایت به ترویج سیاست های خود و انتقاد از سیاست های دیگران بپردازند و در عین حال با شیوه ای حرفه ای و زیرکانه به نیکو جلوه دادن چهره خود و دفاع مداوم از آن اهتمام ورزند.

بر این اساس تحولات شگرف در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نقش کارساز رسانه ها در عصر نوین جهانی سبب پیدایش مراکز خبری و رسانه ای جدید شده و در کنار تشکیل مجتمع های بزرگ رسانه ای برآمده از رسانه های متفرق و جدا از هم فرصت برای ظهور مراکز خبری تازه نیز فراهم آمده است. در واقع پیدایش رسانه های جدید با پیشرفت بی سابقه ای در جهان اطلاعات اخبار و وسایل ارتباطات جمعی روبه رو شد.

کشورهای خاورمیانه به دلیل موقعیت منطقه ای خود, همواره مورد توجه قدرت ها و رسانه های بزرگ جهانی بوده اند. از جنگ های اول و دوم جهانی تا جنگ سرد و تا بحران خلیج فارس مساله نفت و بنیادگرایی اسلامی، خاورمیانه همیشه آبستن تحولاتی خبر ساز بوده و هست.

اما نکته مهم این است که رسانه های بزرگ از دیر باز چنان نفوذی در این منطقه داشته اند که مردم این کشورها و نیز جهانیان را وادار می کنند تا جهان را از دریچه چشم انداز رسانه های غربی به مشاهده و اندیشه و رفتار خود را بر اساس آن شکل دهند.

در خاورمیانه هر کجا و هر زمانی که قدرت نظامی بنا به مصالحی کار آیی ندارد، رسانه های گروهی لشکر می فرستند. و آنجا که پنتاگون عاجز مانده است هالیوود وCNN به پیروزی قطعی رسیده است.

با توجه به شکاف عمیق اطلاعاتی در جهان و اطلاع رسانی یک سویه و نفوذ قرائت غربی بر جریان رسانه ای بین المللی کشورهای جنوب و به ویژه منطقه خاور میانه کوشیده اند یا در قالب سازمانهای منطقه ای و بین المللی یا بطور مستقل با ایجاد مراکز خبری مستقل تا حدی عقب ماندگی های خود را در این زمینه جبران کنند.

جمهوری اسلامی ایران نیز با درک موقعیت گفتمانی- تمدنی خود، با ایجاد چند شبکه تلویزیونی بین المللی کوشیده است درعرصه ارتباطات بین المللی اثر گذار باشد. شبکه عرب زبان العالم، شبکه فارسی جام جم، شبکه سحر و بالاخره شبکه انگلیسی زبان پرس تی وی در زمره شبکه هایی است که ایران با تاسیس آنها درصدد پرکردن خلاء حضورش در این زمینه برآمده است. البته در مقابل نیز اکنون افکار عمومی داخل ایران با امواج تلویزیونی دهها شبکه فارسی زبان که اغلب از سوی ایرانیان ساکن در آمریکا (به اصطلاح شبکه های لس آنجلسی) مواجه اند.

مضاف برآنها برخی دولتها نیز تاکنون اقدام به راه اندازی شبکه های فارسی زبان کرده اند که در این زمینه می توان به شبکه تلویزیونی صدای آمریکا VOA Persian TV، Persian BBC و MBC Persian عربستان اشاره کرد که از میان آنها دو شبکه آمریکایی و انگلیسی به زبان فارسی و خاص اطلاع رسانی خبری است. اما شبکه سعودی با زیر نویس فارسی و خاص پخش فیلم سینمایی است. هم اکنون سخن از راه اندازی شبکه های فارسی زبان از سوی ترکیه و کویت و حتی اسراییل نیز بر سرزبانها افتاده است.

همچنین در دو دهه گذشته شکل‌گیری شبکه‌های تلویزیونی خبری با برد فراملی با اهداف متفاوتی چون کسب بازار تجارت خبر و درآمد و یا حفظ هویت ملی، حفظ قدرت و نفوذ منطقه ای، فرافکنی در عرصه بین‌المللی و حفظ برتری و سلطه در عرصه جهانی صورت گرفت. ایران نیز با توجه به مزیت‌های فناوریهای جدید ارتباطی و بهره‌گیری قدرت این رسانه‌ها، برای حضور در عرصه‌های جهانی و بین‌المللی همت گمارد امری که در تدوین «افق رسانه ملی» نیز بدان اشاره شده است.

به عنوان مثال در ماده 2 این منشور بر الهام‌ بخشی و تاثیر در تحولات منطقه ‌ای و جهانی، در ماده 5 بر آرایش رسانه‌‌ای جامع، نافذ و موثر در شبکه‌های مختلف استانی، ملی و جهانی و بالاخره در ماده آن رسانه به گسترش شبکه‌های تلویزیونی برون مرزی نیز توجه جدی شده است که تاسیس شبکه های بین المللی العالم و پرس تی وی در این راستا تحقق یافت.

فارغ از انگیزه تاسیس شبکه‌های خبری وخط مشی آنها آنچه برای راه اندازی وادامه فعالیت این شبکه ها اهمیت دارد منابع مالی و تامین هزینه های آنهاست، زیرا رسانه‌ها تا زمانی که پا بگیرند سرمایه برند، رقابت با غولهای رسانه‌ای البته کار چندان ساده‌ای نیست. حمایت مالی و فکری برای ماندن در دایره نظام اطلاع رسانی ضروری است.

معمولا شبکه‌های بین‌المللی که در سالهای اخیر راه‌اندازی شده‌اند نیروهای حرفه‌ای به خدمت گرفته‌اند. برای مثال الجزیره بعد از تعطیلی بخش عربی شبکه بی. بی. سی، بهترین و کارآمدترین نیروها و استخوان بندی اصلی آن شبکه اعم از نیروها و سردبیران اصلی‌اش که آموزش‌ها و تجارب خود را در جایی دیگر دیده بودند را به قطر کشاند و این شبکه را شکل داد. از آن پس دیگر شبکه‌های خبری عرب زبان نیز که بعدها به جرگه این رسانه‌ها پیوستند از همین روش و با مدیریت پول بهره جستند؛ العربیه نمونه این طیف رسانه‌هاست که توانست با پهن کردن توری پر پول، بهترین مجریان الجزیره را جذب این شبکه کند.

این در حالی است که امکانات رسانه‌های ایرانی بسیار کمتر از رسانه‌های غربی و حتی کشورهای عربی است، برای مثال شبکه العالم از لحاظ بهره مندی از تجهیزات و منابع مالی، به هیچ وجه در شرایط برابر نیست.

شبکه العربیه نیز از جانب عربستان سعودی و دیگر سرمایه گذاران عربی حمایت مالی می شود در سال 2003با بودجه 300 میلیون دلار تاسیس شد. دفتر مرکزی شبکه العربیه در مدیا سیتی دبی قرار دارد و با داشتن 30 دفتر خبری در نقاط مختلف جهان از جمله در عراق، فلسطین، لبنان، اردن و یمن حضور دارد. دفتر خبری العربیه در فلسطین یکی از دفاتر بزرگ خبری العربیه در جهان می باشد. العربیه با در اختیار داشتن امکانات وسیع و حمایتهای عظیم مالی دولت عربستان توانسته است در حوزه های مختلف از جمله فن آوری رسانه جدیدترین و آخرین فن آوریهای روز جهان را به خدمت گیرد.

شبکه الجزیره نیز با بودجه ای 150میلیون دلاری در سال 1996 بنیان گذاشته شد. طبق گزارشهای متعدد، بودجه شبکه الجزیره در سال 2004 برابر با 120 میلیون دلار اعلام شده بود که این رقم شامل 45 میلیون دلار کمک مالی امیر قطر بود. الجزیره با داشتن قریب به 1000 نفر نیرو در دفتر مرکزی خود و 150 نفر در بیش از ‌٣٠ دفتر خبری مختلف در سراسر جهان، اخبار و وقایع اقصی نقاط دنیا را پوشش می‌دهد.

روزنامه گاردین در یکی از سر مقاله های خود می نویسد: الجزیره در جریان جنگ دوم خلیج حتی از شبکه بی بی سی هم پیشی گرفت و در شرایطی که بی بی سی با داشتن 80 نفر پرسنل در بغداد فقط 12 میلیون پوند صرف پوشش جنگ عراق کرده بود، شبکه الجزیره میلیونها دلار را به پوشش حوادث جنگ در عراق اختصاص داده بود.

حال اگر بودجه اختصاص یافته به شبکه های فراملی جمهوری اسلامی ایران با شبکه هایی نظیر BBC و CNN مقایسه گردد فاصله بیشتر نمایان می گردد.

بودجه سالانهBBC نیز بیش از 4 میلیارد پوند می باشد که طبق تخمینهایی که زده می شود از این میان حدود 600میلیون پوند بودجه سرویس جهانی بی بی سی (BBC WORLD) می باشد. بودجه شبکه فارسی زبان بی‌بی‌سی از هفت میلیون پوند در سال مالی ‪ (2007 به 2008) به حدود 15 میلیون پوند در سال مالی جاری (2008 به 2009) افزایش پیدا کرده و بیش از ‪ ۲۰‬میلیون پوند در سال بودجه سی ان ان نیز 600 میلیون دلار برآورد شده است. ‬‬‬‬

این در حالی است که بودجه 400 میلیاردی رسانه ملی‌مان با بیش از یکصد شبکه محلی، ملی و بین‌المللی رادیو و تلویزیونی ـ یعنی کمی بیش از یک سوم بودجه شبکه نوبنیاد الجزیره انگلیسی قطر است.

کشورهای فرانسه و روسیه با برخورداری از منابع و ظرفیت های رسانه ای کوشیده اند شماری از مخاطبان شبکه های انگلیسی زبان خبری را جلب کنند. به طور مثال شبکه خبری France24 با بودجه سالانه ۱۰۰میلیون دلاری و با بهره گیری از ۱۹۰ ژورنالیست استخدامی تاسیس شده است و این در حالیست که سایت خبری این رسانه تقریبا یک چهارم یکی از سایتهای شبکه های خبری بین المللی ایرانی بیننده جذب می کند.

با توجه به سرمایه گذاریهای کلانی که توسط قدرتهای بزرگ و کشورهای منطقه در حوزه رسانه به ویژه رسانه های بین المللی صورت گرفته است سهم کشورمان بسیار ناچیز است. این درحالی است که شبکه های خبری برون مرزی نقش پر رنگی در سیاست خارجی منطقه ای و فرا منطقه ای جمهوری اسلامی ایران بر عهده دارند و تاثیر گذاری مثبتی در اطلاع رسانه ای رویدادهای منطقه و داخلی برای آگاه سازی افکار عمومی بین المللی از خود بروز داده اند. احساس و ضرورت تقویت سرمایه گذاری در حوزه رسانه های بین المللی آنجا آشکار تر می گردد که در برهه کنونی عملیات روانی و جنگ نرم از طریق رسانه های غربی و برخی کشورهای محافظه کار منطقه علیه کشورمان به صورت فزاینده ای شدت گرفته است. و مقابله با جریان رسانه ای غربی- صهیونیستی نیازمند توجه بیشتر به رسانه های بین المللی کشورمان است که در صف مقدم دفاع در مقابل جنگ نرم و پروژه ایران هراسی ایستاده اند.

همچنین در پایان بایستی تاکید کرد که متاسفانه چه بخواهیم و چه نخواهیم دنیا، دنیایی پر از حادثه، درگیری و اتفاقات عجیب و غریب و ناخوشایند است که در چنین شرایطی، تنها شبکه‌های خبری‌اند که می‌توانند بر این تحولات تاثیر بگذارند. در شرایطی که بسیاری از شبکه‌های غربی اطلاع رسانی ناقص و با جهت‌گیرهای خاص از این رخدادها ارایه می‌دهند، اینک زمینه‌ای فراهم شده است تا مخاطبان منطقه و حتی غربی از نگاهی دیگر با حوادث آشنا شوند.

حال برای دسترسی به این هدف و باقی ماندن در رقابت رسانه‌ای نیازبه توجه بیشتر مسئولان به شبکه‌های بین‌المللی نظیر «العالم» و «پرس تی وی» و تامین نیازهای مالی آنهاست.