تبدیل شدن دانشجو به یک خبرنگار خودکفا به معنای استاد شدن در همه مهارت ها نیست بلکه انجام کارها به صورت قابل قبول و در حدی که توان بیرون کشیدن گلیم خود را در رخدادهای خبری داشته باشد مورد نظر و تأکید می‌باشد.
خبرنامه دانشجویان ایران: تبدیل شدن دانشجو به یک خبرنگار خودکفا به معنای استاد شدن در همه مهارت ها نیست بلکه انجام کارها به صورت قابل قبول و در حدی که توان بیرون کشیدن گلیم خود را در رخدادهای خبری داشته باشد مورد نظر و تأکید می باشد.
به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، علی خضریان در مطلبی چرایی توجه به رسانه در فعالیت های دانشجویی مورد بررسی قرار داده است. این تحلیل در نشریه پنجاه و هفت منتشر شده است.
از زمان آغاز گفتمان ارتباط میان رسانه ها و توسعه - یعنی پایان جنگ جهانی دوم- بیش از نیم قرن می گذرد. در این مدت، نظریه پردازان و اندیشمندان عرصه ارتباطات دیدگاه های متفاوت و گهگاه متضادی ارائه داده اند. برخی چون «مک لوهان» واضع دهکده جهانی، منشأ تحول در جوامع را رشد و گسترش رسانه ها و به عکس برخی از نظریه پردازان نو اندیش عصر جدید، رسانه ها را محصول و نتیجه توسعه می دانند. در این بین عده ای نیز معتقدند رسانه ها می توانند هم محرک توسعه باشند و هم نتیجه آن. این عده بر این باورند که اگر به وجه منفی این نظریه توجه شود، رسانه های کشورهای توسعه نیافته و حتی در حال توسعه می توانند هم باعث تشدید توسعه نیافتگی باشند و هم نتیجه آن.
به هر صورت آنچه مهم است اینکه در قرن بیستم با تحولاتی که در جهت تثبیت جهان پست مدرن به وقوع پیوسته است درخواهیم یافت رسانه جایگاه ویژه ای در شکل گیری مدرنیته داشته و رشد و گسترش آن عامل مهمی در تسریع این تحول بوده است. «جان بی. تامپسون» در کتاب «رسانه ها و مدرنیته» و مطالعات هابرماس در طول سالهای 1962 الی 1989 و مطالعات بندیکت اندرسون در سال 1991 به خوبی نشان می دهد که چگونه رسانه ها و روزنامه ها در شکل گیری و تثبیت مدرنیته نقش داشته است.
برخی نظریه پردازان ارتباطات بیان کرده اند که امروز جهان در دست کسی است که رسانه ها را در اختیار دارد. با رسانه ها می توان جامعه را جهت داد، مشتریان را وادار به خرید کرد و سیاست ها و استراتژی های بلند مدت خود را به راحتی جامه عمل پوشاند.
وسعت و گستردگی وسایل ارتباط جمعی و تبلیغی در جهان به شکلی است که به واقع سرتاسر کره زمین، زیر چتر و تحت پوشش این قبیل وسایل و دستگاه ها قرار گرفته که افزایش روز افزون آنها، امروزه به نحو بارزی جلب نظر میکند.
در بیان اهمیت و نقش رسانه و هدایت افکار عمومی می توان با صراحت به این نکته اشاره کرد که با سلطه و هژمونی رسانه ها بر افکار عمومی اینک شاهد این هستیم که احساسات طرفدار اسرائیل در افکار عمومی به دلیل تسلط صهیونیسم بین الملل بر خبرگزاری ها، روزنامه ها، شبکه های تلویزیونی، سینما، تئاتر و مطبوعات حالت غالب و مسلط را داراست.
شرکت کنندگان در اولین کنگره صهیونیسم در سال 1897 م بر این نظر اتفاق داشتند که «نقشه برپایی دولت اسرائیل جز با تسلط بر سازمان های خبری جهان به ویژه مطبوعات و روزنامه نگاری میسر نخواهد شد.» لذا در پروتکل دوازدهم فلاسفه خبیث صهیونیسم آمده است: «ما جریان مطبوعات و روزنامه نگاری را بدین صورت در خدمت خویش درمی آوریم. آرام آرام به سمت صهیونی کردن مطبوعات حرکت می کنیم و افسار و عنان آن را به دست گرفته و به سمت خود منعطف می سازیم؛ ما نباید بگذاریم که دشمنانمان به روزنامه ها و رسانه های خبری ای که بیانگر آراء و نظرات آنان باشد دست یابند؛ هیچ خبری نباید بدون کنترل و نظارت ما برای مردم بیان شود. باید روزنامه های مختلفی داشته باشیم و به وسیله آنها دموکراسی! جمهوری خواهی! و انقلاب گری و بالاتر از همه لاابالی گری را ترویج کنیم تا هرگاه خواستیم شور وهیجان ملتی را برانگیزیم و هرگاه خواستیم آرام کنیم. همچنین به سخنرانی راشورون خاخام یهودی در سال 1869 که در شهر پراک ایراد کرد می توان اشاره کرد که گفت: اگر طلا نخستین ابزار سیطره ما برجهان است بی تردید رسانه دومین ابزار ما خواهد بود.»
با تأملی در انقلاب شکوهمند اسلامی ایران که مظهر مردم سالاری دینی و آزادی اندیشه و قلم می باشد در مییابیم که روزنامه ها، مجلات، صداوسیما، اینترنت و... تا چه اندازه در تداوم آرمان های اصیل اسلام و انقلاب و یا بالعکس به چالش کشیده شدن آنها نقش داشته است که محیط مهم آن در دانشگاه مشهود و جاری است و همان طور که امام راحل فرمودند دانشگاه مبدأ تحولات است که تحول رسانه ای را هم شامل می شود. حوادثی که در سالهای گذشته - خصوصاً نیمه دوم دهه 70- توسط نشریات و قلم به دستان دگراندیش در محیط مقدس دانشگاه اتفاق افتاد از ذهن هیچکس زدوده نخواهد شد. توهین به مقدسات، ارزشها و اصول اساسی اسلام، نظام و انقلاب در محیط دانشگاه چیزی نیست که بتوان به راحتی از کنار آن گذشت فلذا بر فعالان و دست اندرکاران نشریات ارزشی و دلسوز در دانشگاه فرض است که با تمام توان و اندیشه خود از چارچوبهای دانشگاه اسلامی محافظت کرده و مؤلفه های دانشگاه مبتنی بر تفکر اسلام و انقلاب را تبیین، ترویج و تثبیت نمایند.
تحول رسانه ای در عصر جدید
امروز ما با یک تحول رسانه ای در شرایط جهانی روبه رو هستیم. رسانه ها در حال تغییر هستند و در صورتی می توان در جنگ نرم موفق بود که این تحولات را بشناسیم.
اولین تغییری که در رسانه ها رخ داده است و روز به روز بیشتر بروز و ظهور پیدا میکند شکسته شدن انحصار رسانه ای و به وجود آمدن تکثر در شرایط فعلی است. حدود 20 سال پیش، زمانی که جنگ اول خلیج فارس اتفاق افتاد، فقط شبکه‌ی خبری CNN حوادث جنگ را پوشش می داد؛ به طوری که «بودریا» (یک فیلسوف پست مدرن فرانسوی) مدعی می شود که اساساً جنگی رخ نداده است و آنچه ما دیدیم جنگی بود که در رسانه دیدیم؛ یعنی افکار عمومی بازنمایی جنگ را دیده اند و به خود جنگ دسترسی نداشتند، اما امروزه در تحولات منطقه‌ی غرب آسیا و شمال آفریقا، رسانه های بسیاری این تحولات را پوشش می دهند.
دومین تغییر دارای اهمیت این است که امروز مدیوم رسانه ای تغییر کرده است؛ یعنی در یک دورهای رسانه‌ی اصلی کتاب بود، در یک دوره مطبوعات بود و در زمان جنگ جهانی دوم، رادیو رسانه‌ی اصلی افکار عمومی بود و در حال حاضر، رسانه‌ی اصلی تلویزیون است؛ اما همهی نشانه ها حاکی از آن است که این رسانه نیز در حال افول است و رسانه‌ی اصلی در آینده ای نه چندان دور، اینترنت خواهد بود.
-2.jpg)
به دلیل اینکه اولاً اینترنت رسانه ای است که به زندگی جامعه متصل شده است؛ به این معنا که افراد می بایست برای انجام کارهای خود اعم از کارهای بانکی، دانشگاهی و اقتصادی و... به این رسانه مراجعه کنند. دوم اینکه اینترنت در واقع قدرت بازتولید همهی رسانه های دیگر را در خود دارد؛ کاری که رسانه های دیگر نمی توانند انجام دهند. برای مثال، افراد زمانی که در حال تماشای تلویزیون هستند، دیگر نمی توانند روزنامه و کتاب هم داشته باشند، اما وقتی به اینترنت متصل می شوند، دیگر رسانه ها را نیز در دسترس دارند.
سومین دلیل که مهمتر از دو دلیل گذشته است به این مسئله اشاره دارد که مخاطب در برابر همه ی رسانه های موجود، فقط مصرف کننده است؛ اما در اینترنت، مخاطب قدرت تولید پیدا میکند و این یک جذابیت بزرگ اینترنت برای مخاطبان است. این دلایل باعث شده است تا کاربران اینترنت طی 10 سال گذشته در کشور از حدود 250 هزار نفر به 30 میلیون نفر افزایش پیدا کند. امروز اکثریت بدنه ی جامعه به اینترنت دسترسی دارند و کاربر اینترنت هستند و دلیل اثبات این مدعا نیز در این است که طی سال های گذشته، برخی از پروژه های ملی نیز با استفاده از اینترنت انجام می شود. این یعنی باید یک دسترسی عمومی وجود داشته باشد. باید در نظر داشت که اینترنت زمانی به سمت افول حرکت خواهد کرد که رسانه‌ی دیگری ابداع شود که ویژگی بازتولید همه ی رسانه ها و ارائه‌ی قدرت مولد بودن به مخاطب را با کیفیت بالاتری داشته باشد.
تحول در ماهیت رسانه
تغییر دیگر در حوزهی رسانه ها، تحول در خود رسانه است؛ به گونه ای که جابه جایی معادله ی رسانه ـ پیام حاصل می شود. به بیان دقیق تر، پیش از این، وضعیت به نحوی بود که رسانه ها ابزار تولید پیام بودند، اما در حال حاضر این شرایط تغییر کرده است و تکثر و مسائلی که بیان شد باعث گردیده است تا حداقل اصل پیام نیز در کنار رسانه اهمیت یابد؛ یعنی پیامها هستند که رسانه سازند و در بین پیام و رسانه، دیگر رسانه اهمیت سابق را ندارد و آنهایی که دارندگان پیام و حاملان پیام هستند اهمیت پیدا میکنند، زیرا به طور طبیعی کسی که دارای پیام مهمی باشد در این فضای رسانه ای امروز، رسانه‌ی خود را پیدا می کند و این خود مهمترین تحول در رسانه هاست.
حال که نقش رسانه ها در پیشبرد اهداف جنگ نرم تا حدودی روشن گردید، باید معلوم گردد که چه ویژگیهایی موجب می شود یک اقدام و فعالیت در فضای رسانه ای را کاری رسانه ای بدانیم؟ ویژگی ها و مشخصات کار رسانه ای چیست؟ برای مثال، اگر یک پیام یا محتوا در رسانه ها منتشر شود، آیا این به معنای کار رسانه ای است؟ در صورتی که پاسخ به این سؤال مثبت باشد، می توان نتیجه گرفت که کار رسانه ای یعنی تولید و پخش پیام و محتوا از طریق یک رسانه و صرف اینکه برای تولید و پخش پیام از رسانه استفاده می کنیم کفایت می کند.
اما به نظر می رسد کار رسانه ای کمی پیچیده تر از این تعریف باشد و انتشار هر محتوایی از طریق رسانه ها، اعم از دیداری، شنیداری و دیجیتالی، دارای شاخصه و ویژگی های کار رسانهای نباشد؛ چرا که در تکمیل تعریف بیانشده و با قبول این پیششرط که رسانه در واقع یک نهاد اجتماعی است، اگر فعالیتی در رسانه صورت می گیرد، باید کارکردهای اجتماعی داشته باشد و شرایط محیط اجتماعی از آن فعالیت متأثر شود. بر اساس تعریف جدید، حال اگر رسانه ای متولد شد و اقدام به انتشار پیام و محتوایی کرد، ولی بود و نبودش در جامعه‌ی هدف موضوعیت نداشت، کار رسانه ای موضوعیت ندارد. به این معنا که بود و نبود یک کار رسانه ای می بایست از نظر اجتماعی، فلسفه و منطق داشته باشد.
قدرت مسئله سازی در رسانه
باید متذکر شد که طیفی از مشخصات را برای یک کار رسانه ای می توانیم در نظر بگیریم که تعریف ارائه شده به حداقل یک کار رسانه ای، یعنی موضوعیت یافتن اجتماعی، اشاره می کند و اگر کار رسانه ای بخواهد از نظر کیفی یک سطح بالاتر برود، می بایست قدرت مسئله سازی یا به تعبیر دیگر قدرت تعیین مسئله داشته باشد. البته مسئله سازی به معنای تولید مشکل و چالش نیست، بلکه سوژه باید بتواند مسئله ای اصلی را که فضای اجتماعی باید درگیر آن شود تولید کند و باعث گردد تا بخشی از اقشار جامعه به آن فکر کنند و درباره‌ی آن سخن بگویند. به بیان دقیق تر، موضوع باید بتواند قواعد بازی را به گونه ای بسازد که تعیین کند جامعه در چه چارچوبی حرف بزند و راجع به چه مسئله ای فکر کند.
البته رسانه در سومین سطح و پس از موضوعیت یافتن اجتماعی و قدرت مسئله سازی، می تواند به عنوان یک مرجع برای جامعه تبدیل شود. به این معنا که در موضوعاتی که در فضای اجتماعی ایجاد می شود و دیدگاه های متنوعی حول آن شکل می گیرد، جامعه تصمیمات، دیدگاه ها و انتخاب های خود را با مرجعیت آن رسانه می‌سنجد و در واقع در فهم خود و دیدگاه هایش نسبت به فهمی که آن مرجعیت رسانه ای می سازد تعادل ایجاد می کند.
رسانه می تواند در بالاترین سطح و پس از تبدیل شدن به عنوان یک رسانه‌ی مرجع، توانایی گفتمان سازی داشته باشد و فضای اجتماعی را از پیام های خودش آنچنان پر کند که سایر پیام ها یا پیام های رقیب، از نقطه ی تمرکز جامعه خارج شوند و سایر نقاط و دیدگاه ها در پرتو گفتمانی که آن رسانه ی گفتمان ساز آن را می سازد، فهمیده شوند و اولویت پیدا کنند.
می توان نتیجه گرفت رسانه ها زمانی میتوانند در جنگ نرم دارای نقشی باشند که دست کم در نقطه ی اول قرار داشته باشند؛ یعنی حداقل کار رسانه ای، موضوعیت اجتماعی داشتن است و حداکثر کار رسانه ای، قدرت گفتمانسازی است که عالیترین سطح کار رسانه ای محسوب می شود. به طور خلاصه، کار رسانه ای بین این دو حد قرار دارد و یک طیف از موضوع سازی تا گفتمان سازی را در بر می گیرد و آن رسانه هایی که ذیل این حد باشند ابزار رسانه ای هستند، اما کار رسانه ای انجام نمی دهند. با عنایت به موارد یادشده، شوربختانه باید گفت در شرایط کنونی بسیاری از رسانه ها بهره ی چندانی از مخاطب ندارند و چنانچه گفته شود فلان رسانه از فردا به کار خود پایان خواهد داد، کسی دغدغه یا احساس نیاز برطرف نشده ای پیدا نمی کند که پیگیر دلایل عدم ادامه ی فعالیت آن شود و این به منزله ی آن است که اساساً کار رسانه ای توسط آن رسانه صورت نمی‌گیرد.
باید باور داشت که محتوای رسانه ای- اعم از تصویر و یا متن- تیرهای جنگ نرم می باشند و حال که نگاهمان به رسانه اینگونه تغییر پیدا می کند باید از انتشار هر مطلب هدفی را دنبال کرد و همیشه باید از خودمان بپرسیم: «خب که چی؟»، «چه چیزی اینجا تازه رخ داده که می خواهیم آن را گزارش کنیم؟»، «این خبر اصلاً درباره چی هست؟»، خود را به جای خواننده بگذاریم: «چرا داریم این خبر را می خوانیم؟»، «چرا باید این خبر برای خواننده جذاب باشد؟» سؤالاتی که اگر مطرح نشود قطعاً تیرهای جنگ نرم را بدون هدف گیری صحیح استفاده کرده ایم که حتی ممکن است گاهی با بازدید بسیار خوبی هم مواجه گردد؛ اما آیا در جنگ نرم باعث موفقیتی شده است؟!
همانطور که اشاره شد امروزه روز دیگر فقط در چهارچوب نگارش یک خبر متنی خلاصه نمی شود و گاهی یک تصویر به جای صدها کلمه در انتشار یک خبر کاربرد دارد و از سویی دیگر قطعاً به دلیل نوع فعالیت های دانشجویی و محدودیت نیروهای فعال در این عرصه باید به این نکته توجه داشت که دانشجوی خبرنگار می بایست به نوعی خودکفایی در فنون خبرنگاری دست یابد و توانایی هم زمان استفاده از مهارت های مختلف خبری را دارا باشد که از آن می توان به عنوان خبرنگار چند مهارته (journalist maultiple skills) یاد کرد.
باید متذکر شد که تبدیل شدن دانشجو به یک خبرنگار خودکفا به معنای استاد شدن در همه مهارت ها نیست بلکه انجام کارها به صورت قابل قبول و در حدی که توان بیرون کشیدن گلیم خود را در رخدادهای خبری داشته باشد مورد نظر و تأکید می باشد.
* مدیر مسئول خبرنامه دانشجویان ایران
