بی تعارف با نمایشگاه کتاب؛ از بی فایده بودن «دورهمی» تا ضرورت «انقلاب»

خبرنامه دانشجویان ایران: شاید یکی از پدیده هایی که مانند بسیاری پدیده های دیگر در کشور، تحت تاثیر "جو" است، همین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران باشد. فضایی که بسیار بیشتر و بیشتر از آنچه هست، تبلیغ می شود و شاید برخی با تبلیغ فکر می کنند، می توانند به سان نفس مصنوعی، «کتابخوانی» را از مرگ حتمی نجات دهند، اما به دلایل متعدد این اتفاق نخواهد افتاد.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ شاید در این ایام که همه همدیگر را تشویق به کتابخوانی می کنند و قرار است ماحصل نمایشگاه از روی «مد» به همدیگر کتاب هم هدیه دهند، این حرفها کمتر به مذاق خوش آید، اما نگفتنش هم دردی دوا نخواهد کرد. همه عالم هم اگر بگویند مردم ایران کتابخوان ترین مردم دنیا هستند، چیزی عوض نمی شود. مردم ایران «کتابخوان» نیستند و حتی «کتابخوان بالقوه» هم نیستند که تلاش ها بتواند ظرفیت خفته شان را بیدار کند.

ادبیات شفاهی که در 100 سال گذشته تاثیر بسزایی در علاقه ایرانیان به سطحی نگری در مسائل داشته است این روزها با حضور شبکه های اجتماعی بازتولید و تقویت هم شده است. ادبیات شفاهی اگرچه جزء لاینفک همه جوامع و تمدن ها بوده است اما به واسطه نوع و ساختارهای منحصربفرد زبانشناسانه در ادبیات فارسی چشمگیرتر است. منظور از ادبیات شفاهی در اینجا صرفا ضرب المثل ها و اشعار و قصه های ایرانی نیست- چه آنکه این مولفه ها نیز رو به افول دارند و چیزهای دیگر جایشان را گرفته است- بلکه واژگان و گزاره هایی است که با آغاز هر روز، تولید می شوند، مقطعی هستند و سریع تمام می شوند. در این باره بسیار می توان سخن گفت اما همین ادبیات روزمره یکی از جمله دلایلی بوده است که مطالعه در اولویت بخش زیادی از جامعه ایرانی نبوده و نباشد.

دیگر آنکه این روزها، کتاب ها به واسطه تاخر در عرضه محتوا، بیش از پیش از دایره اولویت خارج شده اند. تلگرام این روزها به تنهایی همه کار می کند و گوگل هیچ سوالی را بدون پاسخ نمی گذارد. البته این مسئله قطعی است که نه کارِکرده تلگرام و نه پاسخ های گوگل دارای اعتبار متقن نیستند، اما مگر کسی می تواند ادعا کند که محتویات کتابها، همگی مستند، حقیقی و موثق و قابل اعتماد هستند؟

دلیل دیگر شکل نگرفتن رخداد کتابخوانی، رویکرد فصلی به این مسئله است. حالا که ایام نمایشگاه کتاب است، از رییس جمهور و وزیر ارشاد و دیگران در این مورد سخنرانی می کنند. از «کتاب نخوانی» به عنوان بحران یاد می کنند و حتی شهردار تهران آمارهای قابل تامل ارائه می دهد: «نمی توانیم در شهری باشیم که تعداد فروشگاه های لوازم آرایشی آن 8 هزار مغازه و تعداد کتابفروشی های آنها تنها 1200 عدد باشد. در شهری که گردش مالی سالیانه فروش لوازم آرایشی 15هزارمیلیارد تومان و گردش مالی فروش کتاب کمتر از هزار میلیارد تومان است».

اما آیا این آمار جدید است؟ «زن روز آمار داده است که، از ۱۹۵۶ تا ۶۶ (ده سال) مؤسسات آرایش و مصرف لوازم آرایش در تهران پانصد برابر شده است و این تنها منحنی تصاعدی مصرف در دنیا، و در تاریخ اقتصاد است» (بخشی از وصیت دکتر شریعتی به دخترانش) اما انگار باید در ایام نمایشگاه باید حرف هایی زد که کتابخوانی تحریک شود.

دیگر آنکه نمی دانم به چه علت اما همطنان عزیز، بیشتر از مقلدان و تابعین بوده اند، حالا کار نداریم به اینکه مبدع هستند و ابتکاری دارند یا نه! مقلد کار خودش را راحت می کند؛ یکی کتاب خوانده و الباقی از او می شنوند. مسئولیت هم به گردن هم اوست که کتاب خوانده و هیچ مسئولیتی متوجه کتاب نخوان ها نیست و باز درباره دلایل دیگر پانگرفتن کتابخوانی می توان حرف زد؛ مردم حال حاضر ما کمتر چیزی را «جدی» می گیرند و استدلال می کنند وقتی چیزی «جدی» نیست چه نیاز به آموختن و تحقیق کردن و مطالعه کردن است. مردم دوران ما این توانایی را دارند تا پیچیده ترین مسائل را تا حد فهم خردسالان ساده کنند و اینجاست که حل کردن معمای ساده دیگر نیاز به "کتابخواندن" آن هم در حد ششصد هفتصد صفحه بلکم بیشتر ندارد.

دلیل جامع دیگری هم هست. چرا تولید کم است، کارمند زیاد است -و برای مثال در همین شهرداری تهران که بنرهای شعاری «کارعار نیست» را بر در و دیوار می چسباند، در یک اتاق 6 متری،7 نفر مشغول بازی کلش آو کلنز هستند و کاری انچنان که باید ندارند- چرا فرهنگ کار کم است؟ به همان دلیل کتابخوانی نیز کم است. بیکاری به قاعده و تنبلی فراگیر شده است.

و بازهم می توان شمرد...

دارم فکر می کنم، این افرادی که در نمایشگاه کتاب می بینیم، کتابخوان هستند؟ به واقع اگر جامعه ما این همه کتابخوان داشت، کسی می توانست 3000 میلیارد تومان اختلاس کند؟ اگر این همه کتابخوان در جامعه داشتیم آیا برجام، طولانی ترین پرونده بین المللی در قرن اخیر در مجلس جمهوری اسلامی 20 دقیقه ای تصویب می شد؟ اگر این افرادی که در نمایشگاه کتاب می بینیم همه کتابخوان بودند، کسی می توانست به راحتی آمارهای غیرواقعی بدهد؟ آمار طلاق این قدر بالا می رفت؟ جنایت های وحشیانه ای چون قتل ستایش قریشی اتفاق می افتاد؟ خانه های مجردی و ازدواج سفید اینقدر رشد می کرد؟

اگر این همه کتابخوان داشتیم، وضعیت مصرف این گونه بود که اسراف و تجمل حتی در طبقه متوسط هم بیداد کند؟ من که فکر نمی کنم بازدیدهای از نمایشگاه کتاب واقعی باشد. البته بعید نیست این پاسخ داده شود که «چه ربطی دارد؟» اما آیا «دانایان و نادانان برابرند؟» "هل یستوی الذین یعلمون و الذین لایعلمون؟"

نمایشگاه کتاب هم مثل بقیه اتفاقات برای ایرانی ها یک «دورهمی» است. حال که کتابخوانی «انقلاب» می خواهد و اینکه الناس علی دین ملوکهم؛ مگر چندنفر از مسئولین این مملکت، کتاب خوان هستند. مگر چند نفر مانند رهبری هستند که هر ماه خبر تقریض نوشتنشان بریک کتاب منتشر می شود؟ مگر چندنفر مانند رهبری در کشور هستند که از جوانی با کتاب محشور بوده اند؟ بشمارید؛ به عدد انگشتان دودست هم نمی رسد!

با مقطعی شعار دادن درباره کتاب یا هر پدیده دیگری، هیچ مردمی به هیچ جا نرسیده اند و هیچ امتی ضمانت نگرفته اند که همیشه باشند و وَلِکُلِّ أُمَّةٍ أَجَلٌ فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ لاَ یَسْتَأْخِرُونَ سَاعَةً وَلاَ یَسْتَقْدِمُونَ.