در روز ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی در دیدار با اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان سراسر کشور، از آنان می‌خواهد تا وحدت میانشان را تحکیم کرده و در عضوگیری از دانشجویان به سوابق آنان توجه کنند.
خبرنامه دانشجویان ایران:همزمان با اعلام موجودیت تشکلی موسوم به دفتر تحکیم وحدت در دانشگاهها بازخوانی روند شکل‌گیری این تشکل دانشجویی خالی از لطف نیست.
به گزارش خبرنامه دانشجویان ایران به نقل از آذر، اتحادیه انجمن‌های اسلامی و سازمان‌های دانشجویی سراسر کشور یا دفتر تحکیم وحدت یک سازمان دانشجویی در کشور است که ابتدا با گرد هم آمدن «انجمن‌های اسلامی» دانشکده‌های گوناگون در سال ۱۳۵۹ به عنوان «مرکز انجمن‌های اسلامی دانشجویان» شکل گرفت و در سال ۱۳۶۱ به طور رسمی تشکیل شد.
براساس این گزارش، دفتر تحکیم وحدت در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ یکی از جنبش‌های فعال دانشجویی کشور بود اما در دهه ۸۰ هجری شمسی دو انشعاب طیف علامه و طیف شیراز از یکدیگر جدا شدند. همزمان با منحل شدن رسمی طیف اطلاح‌طلب (طیف علامه) توسط دبیرخانه هیئت‌های مرکزی نظارت بر تشکل‌های دانشگاهی، دفتر تحکیم وحدت عملاً غیرفعال و دچار تغییرات و تحولاتی در مبانی سیاسی و فکری شد.
بازخوانی چگونگی شکل‌گیری و روند فعالیت این دفتر خالی از لطف نیست.
امام خمینی (ره): بروید تحکیم وحدت کنید…
در روز ۲۹ شهریور ۱۳۵۸ بنیان‌گذار جمهوری اسلامی در دیدار با اعضای انجمن‌های اسلامی دانشجویان سراسر کشور، از آنان می‌خواهد تا وحدت میانشان را تحکیم کرده و در عضوگیری از دانشجویان به سوابق آنان توجه کنند.
روزنامه کیهان در روز ۳۱ شهریور با بازتاب خبر این دیدار می‌نویسد: «با پایان گرفتن سمینار تحکیم وحدت دانشجویان مسلمان دانشگاهها که با شرکت نمایندگان انجمن‌های اسلامی دانشجویان و سازمان‌های دانشجویان مسلمان سراسر کشور در دانشگاه پلی‌تکنیک تشکیل شده و به مدت یک هفته ادامه داشت، شرکت‌کنندگان در سمینار، در قم به حضور امام رسیده و گزارش کار خود را به اطلاع ایشان رساندند.»
امام پیش از آن نیز در بهار همان سال در دیدار با گروهی از دانشجویان عضو انجمن‌های اسلامی دانشگاههای تهران به آنان گفته بود «بروید تحکیم وحدت کنید» ؛ همین سخن بود که در ادامه مبنای برگزاری سمینار تحکیم وحدت و تشکیل «دفتر تحکیم وحدت» به عنوان مرکزیت هماهنگ‌‌کننده اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان دانشگاههای سراسر کشور در سال ۱۳۵۸ می‌شود.
با فرمان امام(ره)، ایجاد اتحادیه‌ای با نام تحکیم وحدت برای انجمن‌های اسلامی در دستورکار قرار می‌گیرد، پس از پایان سمینار یک هفته‌ای دانشجویان، امام خمینی(ره) اولین پیام خود را خطاب به آنان صادر می‌کند:
بسماللّه الرّحمن‌الرّحیم
من در باب دانشگاهها بنا دارم، در وقتی که بناست دانشگاهها باز بشود، مسائلی را بگویم، انشاءالله آنجا مفصلش را بیان میکنم، ولی حالا شما آقایان که از انجمن‌های اسلامی و نمایندۀ انجمن‌های اسلامی هستید، لابد عدد مسلمان‌ها در دانشگاهها بیشتر از دیگران است، دیگران در اقلیت واقعاند؛ یعنی آنهایی که منحرفاند، اینکه حالا با شما که دانشگاه اسلامی هستید و انجمن دانشگاههای اسلامی و… اسلامی دانشگاهها هستید، عرض میکنم، یک جهت راجع به اینکه خود انجمن‌ها وظایف اسلامی را عمل کنند. از ما نمیپذیرند که ما اسلامی هستیم، مگر خودمان به اسلام عمل بکنیم؛ نه اینکه فقط بگوییم ما اسلامی هستیم. چنانچه جمهوری اسلامی از ما پذیرفته نیست، مگر اینکه محتوایش هم اسلامی باشد. ما همین بگوییم ما در یک مملکتی هستیم که جمهوری اسلامی است، لکن هر جایش دست بگذاریم اسلامی نباشد، این پذیرفته نیست. این یک لفظ بیمعناست. همین طور انجمن‌ها، هر جا که باشد. خوب، الآن انجمن‌های اسلامی زیاد است، هم انجمن‌های اسلامی در دانشگاهها زیاد است و هم جاهای دیگر، شاید در بسیاری از ادارات هم انجمن اسلامی دارند، اوّل وظیفه این است که این اشخاصی که انجمن اسلامی را تشکیل می‌دهند خودشان راه‌شان همان راه اسلام باشد، عملشان عمل اسلامی باشد، اخلاقشان اخلاق اسلامی باشد، خودشان را ساخته باشند و بسازند، اگر ساخته هستند ـ که انشاءالله موفق بشوند که ساختهتر بشوند ـ و اگر ساخته نیستند، جدّیت کنند که خودشان را بسازند؛ یعنی همه چیزشان را تطبیق بدهند با احکام اسلام و بینش از احکام اسلام، به همۀ ابعادش هم، تا آن حدودی که برایشان ممکن است پیدا بکنند؛ اسلام برای چه آمده است، چه می‌خواهد بگوید، این چه جور مکتبی هست، تمییز بدهند بین مکتب اسلام با سایر مکتب‌هایی که ادعا‌ها را دارند و واقعیتها را ندارند. آن وقت مشغول فعالیت بشوند.
**اولین جرقه‌ها برای آتش اختلاف
فضای سیاسی جامعه وارد هیجان انتخاباتی می شود؛ فروردین ۱۳۶۳ قرار است مردم برای دومین بار اعضای خانه ملت را تعیین کنند و همین موضوع تبادل‌نظر را در محیط‌های تشکیلاتی رونق می‌دهد.
دفتر تحکیم وحدت هم طبق همین جریان از سال ۶۲ سعی در تعیین خط‌مشی خود برای انتخابات آتی می‌کند؛ اتفاقی که کمی بعد، اولین انشعاب و اولین اختلاف را در مرکز وحدت دانشجویی رقم می‌زند.
چالشی که در میان اعضای این اتحادیه به چشم می‌خورد، یک دو راهی بزرگ برای فروردین ۶۳ است؛ ارائه لیست انتخاباتی و ورود مستقیم به انتخابات، عدم حضور مستقیم و ارائه معیارهای انتخاب اصلح.
درست پس از این اتفاقات و اختلاف، جامعه اسلامی دانشجویان شکل می‌گیرد و به فهرست جنبش دانشجویی اضافه می‌شود؛ سرنوشت این شکاف با انتخابات شورای مرکزی اتحادیه تعیین می‌شود و اعضای رادیکال اتحادیه (موسوم به چپ) در رأس دفتر تحکیم قرار می‌گیرد و این اتحادیه سرانجام اولین حضور مستقیم در انتخابات را تجربه می‌کند. لیست مورد حمایت در این انتخابات اینگونه است:
اکبر هاشمی‌رفسنجانی، مهدی کروبی، محمدمهدی ربانی‌املشی، سیدمحمود دعایی، هادی غفاری، مهدی شاه‌آبادی، قربانعلی دری‌نجف‌آبادی، محمدعلی موحدی‌کرمانی، نجفقلی حبیبی، مصطفی معین، حسین موسویان، محسن میردامادی نجف‌آبادی، محمدابراهیم اصغرزاده، حسین مظفر، محمدحسین رفیعی‌طاری، محمدجعفر نجفی‌علمی، مرتضی کتیرایی، مرضیه حدیده‌چی(دباغ)، عاطفه صدیقی، گوهرالشریعه دستغیب، ربابه رفیعی‌طاری(فیاض‌بخش)، فخرالدین حجازی، محمدعلی هادی، حسن نبوی‌منش، حسین کمالی، محمدعلی عربی، محمد پنبه‌کار، عباس دوزدوزانی، سیدمحمد اصغری و محمد میرمحمدصادقی.
**دفتر تحکیم وحدت، در آستانه خروج از راه
با ورود به دهه ۷۰ و تغییر جناح چپ سنتی به جناح چپ اصلاح‌طلب، اتحادیه نیز از تکلیف‌مداری فاصله می‌گیرد و به سمت نمادهای روشنفکری گام برمی‌دارد؛ به‌طوریکه رسما یک جنبش انقلابی در منبع سیاسی خود به جریان چپ متصل و در مبنای فکری نیز از پدیده روشنفکری تغذیه می‌شود.
این دوران گذار به حدی مشهود است که کتمان نمی‌شود؛ جنبشی که در سال ۱۳۶۴ در بیانیه‌ای در موعد انتخاب نخست‌وزیر، مجلس را از انتخاب مهدی بازرگان بر حذر می‌دارد، در سال ۱۳۷۶، در نشست سالانه از ابراهیم یزدی (دبیر نهضت آزادی) دعوت و نماز جماعت را به امامت او اقامه می‌کند!
این خروج از مسیر و وابستگی جناحی در تشکلی که پرچم وحدت را به دوش می‌کشید، شائبه فروپاشی دفتر تحکیم وحدت را در دهه ۷۰ روز به روز قوت می‌بخشد.
دومین و آخرین انشعاب
در سال ۱۳۷۶ دوران ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی به پایان رسیده؛ کسی که دفتر تحکیم، بارها رسما او را به عناوین مختلف نقد کرده و او را تا پایان راه همراهی نکرده است.
اتحادیه انجمن‌های اسلامی که حالا بزگترین و پرنفوذترین گروه دانشجویی است و در فضای سیاسی تأثیرات مهمی دارد، از نماینده جریان موسوم به اصلاحات حمایت می‌کند؛ به‌طوریکه عملا نقشی تعیین‌کننده در انتخابات دارد.
**تحکیم وحدت چه سرنوشتی پیدا کرد؟
با آغاز دهه ۸۰ و شکاف در بدنه اتحادیه، آن‌ها رسما استقلال خود را که خصلت فعالیت دانشجویی است، به بازی می‌گیرند و در انتخابات ششمین دوره مجلس رسما از قدرت سهم‌خواهی می‌کنند؛ این اولین باری است که یک تشکل دانشجویی از میان بدنه خود شخصی را برای کاندیداتوری معرفی می‌کند.
گرچه تحلیل‌ها و بررسی‌ها پیرامون سرگذشت دفتر تحکیم وحدت گسترده و متنوع است، اما با همین نگاه گذرا باید گفت عده کثیری از این جریان با تأثیرپذیری از نگرش‌های نادرست، حتی به اصلاحات رئیس‌جمهور منتخب خود نیز راضی نمی‌شود و به طور رسمی برای تقابلی آشکار گام برمی‌دارد؛ اتفاقی که قداست و بلندی آرمان دانشجویی را که در فرمان امام و در تشکیل دفتر تحکیم وحدت، به وضوح دیده می‌شد، به چالش می‌کشد و برای مدتی اعتبار سابق خود را از دست می‌دهد.
در حال حاضر تشکل دانشجویی دفتر تحکیم وحدت به مسیر اصلی خود که خواست امام (ره) است و پیدا کرده و در کوران تحولات سیاسی کشور توانسته خود را استوار نگاه داشته و لنگر آن همچنان به دست نیروهای انقلابی و جوانان مؤمن و متعهد حفظ شود.
