اگر از دید برخی کاربران ایرانی به شبکه‌های بومی نگاه کنیم، می‌توان در همه آنها یک دغدغه عمومی را مشاهده کرد، آن هم نگرانی در مورد حریم خصوصی است. برای کاربران ایرانی این تصور وجود دارد که شبکه‌های اجتماعی بومی از نظر امنیت اطلاعات چندان قابل اعتماد نیستند و ممکن است حریم خصوصی آنها نقض شود.
خبرنامه دانشجویان ایران: دنیای مجازی و اینترنت هر روز شکل واقعی‌تری به خود می‌گیرد و بخش بیشتری از تعاملات اجتماعی ما را در خود جای می‌دهد.
به گزارش سرویس فناوری اطلاعات «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ عضو انکارناپذیر و بسیار تاثیرگذار این دنیای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌های پیام‌رسان هستند؛ پدیده‌ای که تاثیر مستقیمی بر زندگی روزمره ما دارد، اما در کنار شبکه‌های اجتماعی جهانی که میلیاردها کاربر به آنها وابسته هستند، چند سالی است شبکه‌های اجتماعی بومی و ایرانی نیز فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. البته عمر شبکه‌های اجتماعی در ایران حتی بیشتر از گوشی‌های هوشمند و اپلیکیشن‌های موبایل است. هفته نامه کلیک به بررسی این مسئله پرداخته است.
شبکه‌های اجتماعی مانند کلوب که فعالیت خود را از چند سال پیش آغاز کرده‌اند در همین گروه قرار می‌گیرند. با روی کار آمدن سایت‌هایی مثل فیسبوک و تمایل کاربران به آنها، بارها شاهد بوده‌ایم نمونه‌های نه‌چندان قوی و قابل اعتنایی از آنها در ایران نیز راه‌اندازی شده است. این تلاش‌های نافرجام و بی‌تمایل بودن کاربران به شبکه‌های اجتماعی وطنی این شبهه را به وجود آورده که آیا وجود چنین خدماتی کاربران داخلی را جذب می‌کند؟ و آیا با وجود شبکه‌های اجتماعی پرطرفداری مانند اینستاگرام و پیام‌رسان‌هایی مانند تلگرام نیازی به حضور نمونه‌های بومی و ایرانی وجود دارد؟ البته در این میان تجربه‌های موفق و قابل تاملی نیز شکل گرفته است که می‌توان به پیام‌رسان بیسفون اشاره کرد؛ پیام‌رسانی که وزیر ارتباطات نیز در سخنان خود گفته از آن استفاده می‌کند.
در چند سال اخیر و با روی کار آمدن گوشی‌های هوشمند و همچنین فعالیت توسعه‌دهندگان ایرانی در زمینه تولید اپلیکیشن فارسی، این بخش از خدمات اینترنتی هم دستخوش تغییرات جدیدی شده است. از طرفی ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر شورای عالی فضای مجازی تاکید زیادی در حمایت از شبکه‌های اجتماعی بومی کرده و این مساله را در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار داده است. از همین رو در این شماره سراغ دست‌اندرکاران دو اپلیکیشن ویسگون و همراه‌گرام رفته‌ایم تا در گفت‌وگو با آنها نگاهی به فضای حاکم بر این شبکه‌های بومی داشته باشیم.
پاسخ به نیازها
کمتر کاربر ایرانی را می‌توان پیدا کرد که روی گوشی هوشمند خود اپ تلگرام یا اینستاگرام را نداشته باشد. با نگاهی به نسل جوان‌تر می‌توان به این نتیجه رسید که این تمایل به حضور در شبکه‌های اجتماعی تنها به عضویت در آنها محدود نمی‌شود و بخش عظیمی از این بخش از جامعه فعالیت پررنگی در این اپ‌ها و فضای مجازی دارند. در این میان اپ‌ها و سرویس‌های ایرانی نیز با شکل‌ها و خدمات مختلف راه افتاده‌اند و سعی می‌کنند بخشی از این کاربران را به سمت خود جذب کنند، اما سوالی که پیش می‌آید این است که حضور این شبکه‌های اجتماعی بومی در کنار غول‌هایی مانند اینستاگرام چگونه می‌تواند کاربران را به خود جلب کند؟
فرهاد امیری، عضو تیم همراه‌گرام در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «در دنیا صدها شبکه اجتماعی و اپ مختلف وجود دارد که خدماتی مشابه و ویژگی‌هایی جزئی را در اختیار کاربران قرار می‌دهند، اما قطعا هرکدام از این اپ‌ها نمی‌تواند به تمام نیازهای کاربران پاسخ دهد. به‌طور مثال اپی مثل تلگرام با وجود تمام قابلیت‌هایش، مشکلاتی را هم برای کاربران ایرانی ایجاد کرده است. نیازهایی که شاید برای دیگر کاربران این اپ در نقاط دیگر جهان چندان قابل توجه نباشد. وظیفه‌ای که شبکه‌های اجتماعی بومی در قدم اول می‌توانند داشته باشند پاسخ به همین نیازهای اختصاصی برای کاربرانی است که شناخت بیشتری نسبت به آنها دارند. پاسخ به نیازها که می‌توان نام بومی‌سازی را هم روی آن گذاشت، باعث می‌شود کاربر در کنار خدماتی که پیش از این دریافت می‌کرده، پاسخی برای کمبودهایی که احساس می‌کند نیز بیابد.»
امیری در ادامه صحبت‌هایش مثالی می‌زند تا موضوع روشن‌تر شود: «به طور مثال دسته‌بندی کانال‌ها، امکان دیده نشدن در زمان آنلاین شدن و همچنین باز کردن پیام‌های خوانده نشده، ویژگی‌هایی است که تلگرام در خود جای نداده، اما تعداد زیادی از کاربران ایرانی از دریافت این خدمات استقبال کرده و حتی حاضر هستند برای آن بهایی پرداخت کنند. این وظیفه‌ای است که شبکه‌ها و اپ‌های ایرانی باید آن را دنبال کنند و با شناخت کامل از جامعه هدف خود در جهت ارائه آن خدمات فعالیت کنند. در غیر این صورت نمی‌توان یک شبکه اجتماعی ایرانی را که خدماتی درست مشابه نمونه خارجی ارائه می‌کند، موفق دانست.»
وحید چکشی -که از اعضای اصلی تیم ویسگون است- در مورد این شبکه اجتماعی عکس‌محور می‌گوید: «زمانی که کار خود را برای طراحی یک شبکه اجتماعی عکس محور شروع کردیم این نکته را در نظر گرفته بودیم که ما نباید اینستاگرام باشیم. در اصل تمرکز اصلی ما روی نیازهایی بود که اینستاگرام چندان به آن پاسخ نمی‌دهد. از طرف دیگر شبکه‌ای مانند پینترست به دلایل مختلف در ایران از استقبال چندانی برخوردار نبود. در نتیجه ما تصمیم گرفتیم ترکیبی از خوبی‌های این دو را در کنار ویژگی‌هایی که بیشتر به درد کاربران ایرانی می‌خورد، در قالب شبکه اجتماعی ویسگون عرضه کنیم.»
او بزرگ‌ترین مشکل اپ‌ها و سرویس‌های ایرانی را برای رقابت با رقبای خارجی نبود امکانات، سرمایه و زیرساخت لازم برای راه‌اندازی این شبکه‌های اجتماعی می‌داند: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات همین نبود توجه و سرمایه لازم برای کارهای بزرگ است. به طور مثال ما سه سال از عمرمان می‌گذرد، سال‌هایی که بسختی گذشته است. مصائب زیادی را تحمل کرده‌ایم تا به این نقطه برسیم. با این حال نبود امکانات باعث شده هنوز نسخه آی‌او‌اس نداشته باشیم و بخش زیادی از کاربران ایرانی را که از گوشی‌های آیفون استفاده می‌کنند، از دست بدهیم.»
از جنگ تا حمایت
مانند هر پدیده جدیدی، شبکه‌های اجتماعی نیز زمان ورود به ایران و همه‌گیر شدنشان با بازخوردهای منفی و مثبتی روبه‌رو شدند، اما در چند سال اخیر و در حال حاضر این فضا به شکل دیگری درآمده است و مسئولان به‌جای آن‌که به فکر ایجاد محدودیت در این فضا باشند، راه فرهنگی و استفاده از فرصت‌های اجتماعی از آن را در دستور کار خود قرار داده‌اند. تا جایی که همان طور که در خبرها و نقل قول‌ها شنیده و خوانده‌اید در یک سال اخیر تمرکز زیادی روی شبکه‌های اجتماعی بومی و فارسی زبان شده و ارگان‌های مختلف بر اهمیت حمایت از این شبکه‌های اجتماعی تاکید کرده‌اند، اما آن طور که فعالان این حوزه عنوان کرده‌اند این حمایت در عمل چندان به تحقق نرسیده‌است.
فرهاد امیری، یکی از اعضای اصلی اپلیکیشن فارسی همراه‌گرام که یکی از همین پیام‌رسان‌های فارسی است و شباهت زیادی به تلگرام دارد، در این خصوص می‌گوید: «تا این لحظه که با شما صحبت می‌کنم، هیچ حمایت مادی، معنوی و زیرساختی از ما نشده است. البته خود ما نیز تا به حال با ارگان یا گروه خاصی در این خصوص مذاکره نکرده‌ایم، اما نکته جالب این است که حتی زمانی که نیاز به تعامل با اپراتورهای تلفن همراه داشتیم تا بتوانیم مخاطبان بیشتری را به خود جلب کنیم، با تمایل نداشتن این شرکت‌ها و نادیده گرفتن آنها مواجه شدیم.»
وحید نیز نظر مشابهی دارد، چراکه ویسگون که حالا در سال سوم فعالیت خود به سرمی‌برد تا به حال نتوانسته نظر مسئولان را به خود جلب کند: «در این سه سال از حمایت خاصی برخوردار نشده‌ایم. در صورتی که انتظار می‌رود این موضوع باید توجه بیشتری را به خود جلب کند.»
این دو نمونه از میان چند شبکه اجتماعی است که در ایران به فعالیت خود ادامه می‌دهند. این درحالی است که وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، پیش از این با تمرکز بر اهمیت شبکه‌های اجتماعی بومی هزینه کمتر و امنیت بیشتر را از مزایای استفاده از شبکه‌های اجتماعی داخلی برشمرد و حمایت دولت از این شبکه‌ها تا جذب بیش از ده میلیون کاربر را وعده داد. باید منتظر ماند و دید آیا بحث حمایت و توجه به شبکه‌های اجتماعی داخلی تنها به بخش دولتی محدود می‌شود یا بخش خصوصی نیز زیر چتر این حمایت قرار خواهد گرفت.
این مسیر ادامه دارد
تنها در ایران نیست که سایت‌ها و اپلیکیشن‌هایی با هدف ایجاد شبکه‌های اجتماعی بومی شکل می‌گیرد. در واقع در بیشتر کشورهای دنیا با وجود این‌که شبکه‌های اجتماعی اصلی مانند فیسبوک، توییتر، اینستاگرام و پیام‌رسان‌هایی مانند واتس‌اپ و مسنجر فیسبوک از محبوبیت قابل قبولی برخوردار هستند، اما در کنار آنها اپ‌ها و سایت‌های بومی نیز به فعالیت خود حتی بسیار پررنگ‌تر از ایران ادامه می‌دهند. وحید چکشی می‌گوید: «در بیشتر کشورهای دنیا شبکه‌های اجتماعی بومی در اشکال مختلف به فعالیت خود ادامه می‌دهند، اما هر کدام با تمرکز به خدماتی خاص می‌توانند کاربران خود را جذب کنند. این سرنوشتی است که برای شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان نیز اتفاق خواهد افتاد و در آینده شاهد این خواهیم بود که تعدادی از شبکه‌های فعلی ریزش پیدا کنند و باقی آنها به مسیر خود و شاید در خدماتی اختصاصی ادامه دهند.»
علی براتی از دیگر اعضای همراه‌گرام نیز نظری مشابه وحید دارد: «کافی است به بازارهای معتبر ارائه اپلیکیشن مانند گوگل‌پلی و اپ‌استور سر بزنید تا ببینید حداقل در هر روز یک شبکه اجتماعی جدید یا یک اپ پیام‌رسان کار خود را شروع می‌کند. پس این نشان می‌دهد این فضا هنوز اشباع نشده است. زمانی که فیسبوک فرمانروای بی‌چون و چرای شبکه‌های اجتماعی بود کسی فکرش را نمی‌کرد اینستاگرام تا این حد بتواند پیشرفت کند. اتفاقی که پیش از آن نیز برای مای‌اسپیس رخ داده بود. یا در همین ایران، تا قبل از مشکلی که برای وایبر افتاد کسی نیم‌نگاهی به تلگرام نمی‌انداخت، اما یکباره شاهد کوچ دسته جمعی ایرانی‌ها به آن بودیم.»
فرهاد امیری، رمز موفقیت شبکه‌های اجتماعی بومی و پیام‌رسان داخلی را خدماتی می‌داند که به کاربران ارائه می‌کنند: «اگر بتوانیم فضای قابل اعتمادی برای کاربران خود ایجاد کنیم که در بستر آن خدمات بهتر یا حتی برابر با مدل‌های خارجی ارائه کنیم، هیچ دلیلی وجود نخواهد داشت که جلوی موفقیت ما را بگیرد. تمام کاربران دنیا دنبال خدمات بهتر و فضای امن‌تر هستند، پس اگر این خدمات از طرف یک اپ ایرانی ارائه شود چرا نباید انتظار موفقیت داشت.»
با توجه به این نقل قول‌ها می‌توان نتیجه گرفت حداقل به همین زودی‌ها نباید انتظار داشت شبکه‌های اجتماعی فارسی زبان از پا بنشینند و باید منتظر اتفاقات جدید‌تر و متفاوت‌تر بود.
اهمیتی به نام امنیت
اگر از دید برخی کاربران ایرانی به شبکه‌های بومی نگاه کنیم، می‌توان در همه آنها یک دغدغه عمومی را مشاهده کرد، آن هم نگرانی در مورد حریم خصوصی است. برای کاربران ایرانی این تصور وجود دارد که شبکه‌های اجتماعی بومی از نظر امنیت اطلاعات چندان قابل اعتماد نیستند و ممکن است حریم خصوصی آنها نقض شود.
امیری در این خصوص می‌گوید: «در ساز و کاری که ما برای همراه‌گرام در نظر گرفته‌ایم درست مانند تلگرام تنها با کد‌ها و پوسته بیرونی اطلاعات سر و کار داریم و به دیتای اصلی هیچ دسترسی خاصی نخواهیم داشت. علاوه بر این هیچ ارگان یا گروه خاصی نیز تا به حال به ما درخصوص دسترسی به این اطلاعات، درخواستی نداده است. آنچیزی که ما با آن سروکار داریم بیگ‌دیتاهای کدگذاری شده توسط خود نرم‌افزار است که از کاربری به کاربر دیگر انتقال پیدا کرده و قابل دسترس است.»
موسس اپلیکیشن ویسگون همچنین از قوانینی سخن می‌گوید که امکان نشر این اطلاعات را به طور کامل از آنها می‌گیرد: «بنابر قوانینی که قوه قضاییه و مراکز قضایی به ما ابلاغ کرده‌اند، این تصمیم که اطلاعات کاربران را در اختیار هر ارگان یا شخصی قرار دهیم کاملا سلب شده و در صورت این اتفاق این ما هستیم که به دلیل نقض حریم خصوصی کاربرانمان مواخذه شده و مجرم شناخته می‌شویم. پس در واقع می‌توان گفت خیال کاربران از بابت امنیت اطلاعاتشان راحت باشد، اما بحث دیگر مربوط به زیر پا گذاشتن قوانین شرعی و اساسی جامعه است که در صورت این اتفاق نه تنها در شبکه‌های اجتماعی بومی که در هر محیط دیگری با افراد متخلف برخورد می‌شود.»
اما مساله دیگر بحث امنیت در برابر حملات هکری است که شواهد نشان می‌دهد چندان در این زمینه تلاش‌های بیشتری باید صورت بگیرد.
