به گزارش خبرنگار صنفی - آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ شاید خیلی‌ها ندانند که اصلا استاد راهنما چیست و به چه منظوری باید یک استاد راهنما در همان روزهای اول انتخاب کرد.
چرا باید استاد راهنما انتخاب کرد؟
دانشجویی که وارد مقطع ارشد می‌شود، غالبا وارد عرصه وسیع‌تری از علم می‌شود و در این میان گاها مرز مشخصی برای یافته‌ها و نایافته‌های علوم روز جهان مشخص نیست و اگر هم باشد، به صورت طیفی قابل تعریف است؛ پس در این میان ممکن است در مسیر تحقیقات و پروژه‌های علمی دانشجویان، نتایج و یافته‌های جدید و بکری حاصل شود و یا از نگاه دیگر، برای تولید علم در بخش خاصی به یک دانشجو سفارشی داده می‌شود که نهایتا منجر به تولید و ثبت دانش جدید در حوزه مورد نظر خواهد شد، پس بر این اساس استادی به عنوان راهنما باید در تمام این مراحل در کنار دانشجو حضور داشته باشد تا مسیر مناسب را مرتبا چک، و گوشزد کند.
.png)
استاد راهنما، استادی است که هر دانشجویی برای ارائه پروپوزال و تائید موضوع پایان‌نامه، باید آن را انتخاب کرده و به تائید گروه آموزشی برساند.
ضرروریست دانشجویان جهت تنظیم پروپوزال خود در گام اول به مدیر گروه خود مراجعه و براساس موضوع مورد علاقه و اساتید دارای ظرفیت خالی، به انتخاب استاد راهنما و در صورت دلخواه استاد مشاور اقدام کنند. سپس با مراجعه به اساتید معرفی شده، در صورت پذیرش اساتید به همکاری، موضوعی برای کار انتخاب می شود.
حتما توجه کنید که استاد راهنما با پیشنهاد دانشجو و موافقت استاد و تأیید گروه تخصصی تعیین می‌شود.
استاد مربوطه باید دارای مدرک دکترا باشد و یا ممکن است در برخی دانشگاه‌ها بپذیرند که دانشجوی مقطع دکترا بوده و امتحان جامع را سپری نموده و عضو هیئت علمی در یک دانشگاه باشد.
تفاوت استاد راهنما و استاد مشاور چیست؟
هدایتگر اصلی در فرایند تحقیق، استاد راهنماست. استاد مشاور نقشی کمرنگ تر دارد، به ویژه در مواقعی که انتخاب یک استاد مشاور نه به دلیل نیاز واقعی بلکه به دلیل مقررات آموزشی است. گاه ممکن است انجام یک پژوهش نیازمند دو هدایتگر با دو تخصص جداگانه باشد. در این موارد، استاد مشاور به دلیل تخصص ویژه اش که متفاوت از استاد راهنماست انتخاب می شود و نقش وی در مواردی که به حوزه تخصصش مربوط می شود پررنگ است. اما در سایر موارد، وی بازوی فکری ثانویه دانشجو و استاد راهنماست.
البته مهم است که دانشجو از این منبع فکری نهایت استفاده را ببرد اما به هر حال باید متوجه باشد که هدایتگر و بعضاً منبع اصلی تأثیر بر تصمیم ها و فرایند پژوهش استاد راهنماست و نه استاد مشاور. پس اگر هم بناست چیزی در فرایند پژوهش به پیشنهاد و نظر استاد مشاور تغییر کند باید با موافقت و آگاهی استاد راهنما باشد.
.png)
استاد راهنمای تحصیلی چه وظایفی دارد؟
1. راهنمایی دانشجو در انتخاب و برنامه ریزی یک عنوان پژوهش original که می تواند با موفقیت در زمان مورد انتظار برای رشته مربوطه خاتمه یابد.
2. راهنمایی در زمینه ماهیت پژوهش و استانداردهای مورد انتظار، شامل برنامه ریزی برنامه پژوهش، منابع و متون، ملزومات مرتبط با ایمنی و سلامتی (به ویژه برای فعالیت های میدانی و آزمایشگاهی)، قوانین اخلاقی مربوطه و نیازهای احتمالی برای تایید توسط کمیته اخلاق دانشگاه، حضور مطلوب در کلاس و راهنمایی (یا هماهنگی برای راهنمایی) در تکنیک های مورد نیاز
3. نظارت به نگارش پروپوزال و گزارش های پیشرفت
4. راهنمایی کردن دانشجو در زمینه منابع ممکن برای تامین بودجه
5. تنظیم کردن یک برنامه زمانی واقع گرایانه برای تکمیل مراحل مختلف برنامه
6. برگزاری جلسات منظم رسمی با دانشجو برای کنترل دقیق پیشرفت. فواصل زمانی این جلسات باید با دانشجو مورد بحث قرار گیرد و به عنوان «توافق نظارت» اعلام شود.
7. آماده کردن دانشجو با اختصاص زمان مناسب برای تهیه فیدبک و اطمینان از منطبق بودن بر برنامه زمانی
8. اطمینان از دانش دانشجو از تئوری های مرتبط و مهارت های تکنیکی و متدولوژیک لازم برای پژوهش، شامل تامین اطلاعات از طریق فرایند مرور اخلاقی در موارد قابل اجرا
9. در دسترس بودن برای راهنمایی کردن و فیدبک دادن
10. درخواست کار مکتوب از دانشجو، (در صورت مناسب بودن) تا اطمینان حاصل شود که دانشجو در زمان بندی توافق شده فعالیت می نماید و استرداد سریع آن همراه با نقد سودمند. 11. هماهنگی برای اطمینان از تداوم نظارت هنگام دوره های غیبت طولانی
12. در دسترس بودن برای دانشجو در سایر زمان های مناسب، هنگامی که دانشجو ممکن است به راهنمایی نیاز داشته باشد و به طور کلی همکاری برای ارتباط کاری موثر و سودمند.
.png)
13. هماهنگ نمودن فعالیت های سایر اعضای گروه نظارت و اطمینان یافتن از این که نظرات آنها در حین پیشرفت کار در فواصل زمانی منظم به نحو مناسبی به دانشجو می رسد.
14. تشویق برای شرکت در سمینارها و نشست های علمی
15. در صورت نیاز و یا در صورت مناسب بودن، هماهنگ کردن با دپارتمان یا دانشکده برای صحبت کردن دانشجو در مورد کار خود برای سمینارهای اعضا یا فارغ التحصیلان staff/postgraduate seminars
16. تشویق نمودن و حمایت کردن از دانشجو برای حضور و ارائه کار در کنفرانس های منطقه ای، ملی یا بین المللی و انتشار آن در مجلات مناسب
17. راهنمایی در مورد موضوعات شغلی، بازار کار، اماده نمودن CV، و استراتژی های آغاز دوره زندگی آکادمیک
18. همکاری در ارتقای حرفه ای دانشجو و تهیه منابع مالی از طریق توصیه نامه
19. اطمینان از ایمن و منصفانه بودن محیط پژوهش و عاری بودن از آزار و تبعیض.jpg)
20. پرهیز از ارتباطات شخصی یا شغلی که ممکن است موجب ایجاد تعارض منافع شود
21. صادق بودن با دانشجو هنگامی که عملکرد آکادمیک انتظارات را براورده نمی کند.
22. آگاه نمودن دانشجو به صورت کتبی، در صورتی که کار دانشجو ناکافی است و راهنمایی در مورد آنچه که باید انجام شود. هر گونه مشکل ادامه دار باید به رئیس دپارتمان یا دانشکده گزارش گردد.
23. در صورت لزوم آگاه نمودن دانشجو در مورد اینکه نمی تواند از استاد مشاور انتظار داشته باشد که به عنوان یک ویرایش کننده عمل نماید. دانشجویانی که زبان اول آنها فارسی نمی باشد و دانشجویانی که در نگارش و بیان دچار مشکل می باشند باید در مورد محلی که می توانند کمک حرفه ای دریافت نمایند و یا آموزش فارسی و یا نگارش آکادمیک بیاموزند راهنمایی شوند.
24. اعلام کردن به رئیس دپارتمان یا دانشکده، دانشجو و کمیته پژوهش Postgraduate و یا هماهنگ کننده پژوهش Postgraduate در دپارتمان یا دانشکده، در صورتی که استاد مشاور عقیده دارد که دانشجو بعید است که مدرک خود را کسب نماید،
25. توصیه نمودن برای انتصاب ممتحن ها
26. تهیه ارزیابی مکتوب مستقل از پایان نامه به عنوان بخشی از فرایند آزمون در صورتی که به عنوان یک ممتحن داخلی منصوب شده است در غیر این صورت تهیه یک گزارش در مورد کار دانشجو.
.jpg)
از دانش آموختگان دوره‌های ارشد و دکترا اگر بپرسید، خاطرات تلخ و شیرین زیادی از روابط خود با استادان راهنما دارند. رابطه استاد (در اینجا منظور استاد راهنما است) و دانشجو گاه به رابطه‌ای شخصی و دوستانه و گاه به رابطه ای خشک و بی روح تبدیل می‌شود.
دوران انجام پژوهش پایان نامه و نگارش آن، دوران مهمی برای هر دانشجوست، امّا عدم آگاهی دانشجو و گاه نیز استاد از دینامیک روابط استاد و دانشجو، گاه از مزایای این دوران می کاهد.
وظایف دانشجو
دانشجو باید آگاه باشد که پایان نامه، پروژه ایست که مالک و مدیرش خود وی است. این پروژه برای این که قدری از توجه و وقت استاد راهنما را به دست آورد با پروژه های خود استاد راهنما در رقابت است. به همین علت است که به دانشجو توصیه می شود تا موضوعی انتخاب کند که در حوزه علایق و تخصص یکی از اساتید گروه باشد.
استاد راهنما علاوه بر این که باید در زمینه موضوع پایان نامه تخصص نسبی داشته باشد تا بتواند دانشجو را هدایت کند، باید به موضوع علاقمند نیز باشد تا با انگیزه و علاقه، پیگیر پژوهش دانشجو باشد. در غیر این صورت، تنها از روی تکلّف سعی در انجام وظیفه دانشگاهی خویش خواهد داشت.
استاد راهنما بیشتر سعی می کند سرنخ در اختیار دانشجو قرار دهد نه پاسخ و راه حل آماده. لذا بهتر است دانشجو از اینکه با دست خالی و صرفاً با یک مشکل نزد استاد برود پرهیز کند. اگر در فرایند پژوهش مشکلی نیز پیش آمد، دانشجو باید در مورد آن بیاندیشد، راه حل های احتمالی را در حد توانش شناسایی کند و با دست پر، با آگاهی از مسئله و ابعاد آن نزد استاد برود.
منظور از این گفته این نیست که از دانشجو انتظار می رود خود راه حل مورد نیازش را بیابد. منظور این است که استاد راهنما باید احساس کند که خود دانشجو پیشگام حل مسئله است و پیش از آن که به وی مراجعه کند در خصوص مسئله به حد کافی اندیشیده و تلاش کرده است.
.jpg)
تفاوت کارشناسی ارشد و دکتری
پژوهش پایان نامه در مقطع کارشناسی ارشد با پژوهش رساله در مقطع دکترا تفاوت زیادی دارد. امروزه در ایران به ویژه به دلیل گسترش کمّی آموزش عالی، از اهمیت و کیفیت پژوهشی کارشناسی ارشد کاسته شده است و نگاه اصلی به پایان‌نامه ارشد به عنوان یک تمرین و تجربه پژوهشی برای دانشجوست که طی آن مهارتهای پژوهشی در وی تا حدودی به فعل می رسد. اما رساله دکترا صرفاً یک تمرین و تجربه نیست. از رساله دکترا انتظار می رود که دانش افزایی داشته باشد و مرزهای دانش موضوعی را اندکی جابجا کند. همچنین دورانِ به طور متوسط دو ساله رساله دکترا در ایران در مقایسه با شش ماه پایان نامه کارشناسی ارشد بسیار طولانی تر و در نتیجه رابطه دانشجوی دکترا با استادان بسیار نزدیکتر است.
اختلاف نظر میان استاد و دانشجو
در طول انجام پایان نامه، موارد متعددی ممکن است پیش بیاید که استاد و دانشجو بر سر مسئله ای یا تصمیمی در ارتباط با پایان نامه اختلاف نظر دارند. برخی از این اختلاف نظرها به راحتی قابل رفع هستند به ویژه در مواردی که اختلاف نظر علمی است، می توان آن را با مراجعه به منابع علمی بر طرف کرد.
اما گاه اختلاف نظر ناشی از تجربه و یا تفاوت دیدگاه است. به عنوان مثال استاد معتقد است که باید فلان کار نیز انجام شود اما دانشجو معتقد است که آنچه انجام شده کافی است. مخالفت مستقیم و مصرّانه در جلسه مشاوره با استاد راهنما می تواند به تیره شدن روابط استاد و دانشجو منجر شود.
اگر استاد در جلسه مشاوره موردی را از دانشجو خواست که وی واقعاً به دلایل منطقی، موافق آن نبود، بهتر آن است که به جای مخالفت بی درنگ و ناگهانی، برخی مشکلات پیشنهاد استاد را برشمرده و از وی برای تفکر در مورد آن مدتی فرصت بخواهد. طبیعی است که در این فرصت هم دانشجو می تواند به تصمیم بهتری برسد و هم استاد فرصت خواهد داشت تا در مورد دیدگاه دانشجو و پیشنهاد خود دوباره تأمل کند.
