به گزارش خبرنگار صنفی – آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دانشجویان کارشناسی تا به خودشان بجنبند، یکی دو ترم از زمان تحصیلشان گذشته است و تقریبا به درصد بالایی از سوالات و نکات موجود در حوزه دانشجویی آگاهی و تسلط پیدا می‌کنند و اگر سوال خاصی هم داشته باشند از همکلاسی‌ها و هم رشته‌ها و سال بالایی‌ها می‌پرسند و بالاخره گلیم خود را از آب بیرون می‌کشند.
دانشجویان تحصیلات تکمیلی اما فرصت زیادی ندارند؛ بعد از آغاز اولین نیمسال تحصیلی باید استاد راهنما و موضوع پروپوزال و پایان نامه خود را انتخاب کنند. حالا اگر دانشجویی از این‌ها و خیلی چیزهای دیگری که باید برای 4 ترم کارشناسی ارشد بداند، بی خبر باشد، کلاهش پس معرکه است و تا به خودش بیاید احتمالا نه استاد راهنمای مناسبی پیدا کرده و نه موضوع مناسبی برای پایان نامه انتخاب کرده است!
برای همین هم دانشجویانی که از دوران کارشناسی سعی می‌کنند همه چیز درباره تحصیلات تکمیلی را جویا شوند، موفق‌ترین دانشجویان در کنکور و مقطع تحصیلات تکمیلی هستند.
اولین ترم تحصیلی در دوره ارشد مهمترین ترم زندگی است. شاید از این جهت که گام هایی که در این ترم برداشته می شود جزء موثرترین گام های زندگی یک محقق جوان است.
در میان همه مسائلی که در انتهای این ترم با آن مواجه می شوید، از مهمترین آنها انتخاب استاد راهنما، انتخاب موضوع پایان نامه و مسیر تحقیقاتی است که شاید قرار است سالیان سال با آن زندگی کنید. ممکن است برای ترم اولی ها این حقیقت و تاثیر آن چندان ملموس نباشد، اما آنانی که امروز در رده‌های بالای تحصیلی به سر می برند منظور من را به خوبی متوجه می شوند.
افراد بسیار زیادی را می بینم که در همین گام دچار سر در گمی می شوند؛ کندی حرکت و تاخیر در تصمیم گیری، تغییر تصمیم و تردید های بسیار، غالبا گریبان دانشجویان را می‌گیرد.
انتخاب موضوع به عهده کیست؟
اما خوب است بدانید که جستجوی موضوع پروپوزال وظیفه شما نیست! اینکه شما دنبال موضوع بگردید کاملا اشتباه است. شما دانشجوی ترم اول ارشد تا به حال چند مقاله خوانده اید؟ چند پروژه داشته اید؟ برای همین برخی معتقدند بر این اساس، جستجوی موضوع پروپوزال و پایان نامه وظیفه فردی است با تجربه و آشنا به مسائل تحقیق، و آن فرد کسی نیست جز استاد راهنمای شما. ایشان بر اساس تجربه چندین و چند ساله ای که دارد بایستی چند موضوع را به شما معرفی کند و این شما هستید که بایستی با مطالعه چند هفته‌ای بر روی موضوعات پیشنهادی ایشان، یک موضوع را انتخاب کنید. در انتخاب موضوع بایستی کاملا هوشیار باشید و تمامی مقالات روز دنیا را درباره آن موضوع مطالعه کرده و نقشه راهی که قرار است در طول دوره ارشد یا دکتری طی کنید را ترسیم نمایید.
در نهایت این شما هستید که بایستی از بین موضوعات پیشنهاد شده، با دانشی که کسب نموده اید، یک موضوع را انتخاب کنید و در این رابطه، خواندن هر چه بیشتر مقالات، مفیدتر خواهد بود. از استاد راهنمای خود بخواهید که به جای معرفی یک موضوع کلی به شما، سر تیتر یک کار تحقیقاتی را به شما معرفی کند. از ایشان در مورد نمونه ای از کارهای انجام شده در سطح دنیا و حداقل یک نمونه مقاله بخواهید. البته گفته باشم که تحقیق و تفحص در مورد اینکه موضوع پایان نامه در ایران تکراری نباشد وظیفه استاد راهنمای شما نیست. این شما هستید که بایستی با کمی مطالعه و جستجو، از این بابت اطمینان حاصل کنید.
موضوع تکراری برای پایان نامه انتخاب نکنید!
با توجه به اهمیت جدید و خلاقانه بودن موضوع پایان نامه و جلوگیری از انجام کار تکراری و اتلاف وقت و انرژی، لازم است که تمامی دانشجویان قبل از انتخاب قطعی موضوع و تدوین پروپوزال از عدم تکراری بودن موضوع پایان نامه خود اطمینان حاصل کنند.
در شرایط ایده آل لازم است سامانه ای یکپارچه از پروپوزال های تصویب شده در کشور موجود باشد تا به عنوان معیار سنجش تازگی موضوع پایان نامه مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اینکه در حال حاضر چنین پایگاهی در کشور وجود ندارد لازم است که نکات زیر مورد توجه قرار گیرد:
چگونه جستجو کنیم؟
انتخاب کلیدواژه مناسب تاثیر مستقیم بر نتایج بازیابی دارد، بنابراین برای انتخاب کلیدواژه به نکات زیر توجه کنید:
- از کلید واژه های مختلف استفاده کنید ولی صرفا به یک کلید واژه اکتفاء نکنید.
- در انتخاب کلیدواژه تنها به عنوان اکتفا نکنید.
- کل عنوان پایان نامه برای جستجو مناسب نیست. (توجه داشته باشید که تکراری نبودن موضوع مطرح است)
- تاجایی که امکان دارد از کلید واژه کوتاه و یک کلمه ای استفاده کنید.
- برای جستجو به مترادفها، هم خانواده ها، هم ریشه ها، علامتهای اختصاری و ... به عنوان کلیدواژه توجه شود.
کجا جستجو کنیم؟
با توجه به موارد فوق می توانید برای اطمینان از تکراری نبود موضوع پایان نامه خود مسیرهای زیر را امتحان کنید:
- جستجو در سایت ایرانداک (نیاز به ثبت نام اولیه دارد)
- جستجو در سیکا (سیستم یکپارچه کتابخانه های دانشگاه آزاد اسلامی)
- جستجو در شبکه جامع سیمرغ (نوسا)
- جستجو در طرح های پژوهشی جهاد دانشگاهی (SID)
- جستجوی مستقیم در سایت کتابخانه های کشور
- مشورت با اساتید مطرح در یک حوزه موضوعی
ظرافت‌های انتخاب موضوع پایان نامه
انتخاب موضوع پایان نامه یکی از چالش های اصلی دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری است. در این بخش درباره شیوه انتخاب موضوع پایان نامه در ۵ مرحله توضیحاتی را برای سهولت در کار دانشجویان ارائه می‌کنیم:
مرحله اول: ملاحظات و نکات اولیه انتخاب موضوع پایان نامه
- مطالعه اجمالی در برخی زمینه های مورد علاقه و مهم
- جستجو در برخی پایگاهها و نیز اینترنت تحت عبارت “research topics” و یا “research priorities” و یا ” issues for research ” در حوزه های دلخواه برای آگاهی از موضوع های بالقوه مناسب
- مطالعه و وارسی “پیشنهادهایی برای پژوهشهای بیشتر” در فصل آخر پایان نامه ها برای آگاهی از موضوع های بالقوه مناسب
- صرف وقت بیشتر و مطالعه عمیق تر و تحلیلی تر در باره موضوع های مطرح
- مشورت با استادان و سایر دانشجویان آگاه و منتقد در مورد موضوع های قابل قبول و مطرح
مرحله دوم: بررسی و تحلیل مقوله ها و نکات مورد توجه در انتخاب موضوع
- علاقه مند بودن به موضوع
- در نظر گرفتن توانایی ها و امکانات فردی مثلاً قدرت تجزیه و تحلیل، توانایی تحلیل آماری، توانایی برقراری ارتباط با جامعه ی مورد تحقیق، و…
- نو بودن موضوع (تکراری و یا تقلیدی صرف نباشد)
- ارزشمند بودن موضوع
- مطرح بودن در سطح ملی یا منطقه ای یا جهانی
- منطقی بودن و نه فریبنده بودن (در این مورد باید فرهنگ جامعه اعم از دانشجو و استاد به گونه ای اصلاح شود که دریابد ظاهر و کلمات زیبا و فریبا بدون توجه به واقعی، کارآ و منطقی بودن آن نه تنها پژوهش مفید و گره گشایی نمی آفریند بلکه مشکل ساز هم هست)
- کاربردی بودن (در مورد پژوهشهای غیربنیادی): امکان استفاده از نتایج در کوتاه مدت یا میان مدت (بتواند به یک نیاز مهم پاسخ دهد)
- مطرح بودن به منزله مسئله (امکان تعریف یک مسئله جدید مبتنی بر پیشینه پژوهش یا تجربیات حرفه ای و شخصی)
- امکان تعریف سؤال یا فرضیه بر اساس مسائل عملی یا نظری
- سؤالهای مشخص، عینی و هدفمندی را بتوان طرح کرد
- برای پاسخ به سؤالها، راه حل علمی و روش مناسب وجود داشته باشد
- امکان عملی اجرای پژوهش
- انجام مراحل تحقیق با دشواری غیرعادی همراه نباشد
- مراحل کار به لحاظ طول زمان مورد نظر (حداکثر یک سال) قابل انجام باشد
- مطالعات نظری و دستیابی به منابع امکان پذیر باشد
- نمونه معرف (نماینده) جامعه پژوهش قابل دسترس بوده و افراد مایل به همکاری باشد
- شیوه گردآوری اطلاعات (توزیع پرسشنامه و یا مصاحبه و یا راه های دیگر) در مدت زمان مشخص قابل انجام باشد
- اطلاعات مورد نیاز قابل دسترس و گردآوری باشد
- امکان انجام پژوهش، به لحاظ روش تحقیق (وجود یک یا چند روش برای آزمون کردن) وجود داشته باشد
- امکان ادامه پژوهش های بیشتر در همان زمینه
- پیشنهادهای جدیدی را بتوان از دل پژوهش برای پژوهش های آتی مطرح کرد
- امکان استخراج و چاپ چند مقاله در آن زمینه (تولید دانش جدید)
مرحله سوم: تصمیم گیری کلی
- تدوین یک فهرست از موضوع های مناسب بر اساس توجه به معیارهای مرحله دوم
- بررسی مجدد تک تک موضوع ها با نگاه منطقی و واقع بینانه
- حذف برخی از موضوع ها که امکان انجام تحقیق و رسیدن به نتیجه مطلوب در آنها دشوار است
- انتخاب حداکثر دو یا سه موضوع مناسب برای تحقیق
- بررسی هر یک از موضوع ها به لحاظ وجود منابع اطلاعاتی و وجود استاد راهنما (موضوع در حوزه توجه به تخصص و علاقه حداقل یکی از استادان باشد)
- مشورت با یک یا دو استاد در باره موضوع های پیشنهادی و مسائل مرتبط با آنها
- گرفتن تائید اولیه از یک یا دو استاد در مورد مناسب بودن یکی از موضوع ها
مرحله چهارم: محدودکردن دامنه موضوع
- مطالعه متون علمی برای پی بردن به فضاهای خالی برای تحقیق در آن موضوع
- بیان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان پایان نامه)
- مشورت مجدد با استادان مربوطه در مورد موضوع محدود شده
- تائید موضوع نهایی پس از انجام اصلاحات لازم در عنوان
- مطالعه مجدد متون علمی برای یافتن و تدوین مسئله پژوهش
- نوشتن سؤالها و یا فرضیه های مناسب برای تحقیق (در واقع سؤال (اصلی و فرعی) و فرضیه هر دو برای یک تحقیق ضروری هستند)
- مشورت با استادان مربوطه و تائید مسئله ها و یا فرضیه ها
مرحله پنجم: انجام سایر گامهای پژوهش
- مشخص کردن روش تحقیق
- مشخص کردن جامعه پژوهش
- مشخص کردن شیوه نمونه گیری
- مشخص کردن ابزار گردآوری اطلاعات
- در صورتی که از پرسشنامه استفاده می شود تعیین چگونگی پیدا کردن روایی و اعتبار آن
- مشخص کردن روش آماری و آزمون های مورد استفاده
- اجرای مراحل عملی کار
- تدوین گزارش تحقیق
- تدوین نتایج همراه با تجزیه و تحلیل نهایی آن ها
- تدوین محدودیت ها و مشکلات تحقیق
- ارائه پیشنهادها برای پژوهش های آتی
