از رکوردزنی تعداد کاندیداهای ریاست جمهوری تا ماجرای رد صلاحیت زواره‌ای +تصاویر

خبرنامه دانشجویان ایران: نظام جمهوری اسلامی ایران از زمان انقلاب در سال 1358 تاکنون مجموعا 11 بار انتخابات ریاست‌جمهوری به خود دیده است.

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مردم ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، به طور متوسط هر سال یک بار در انتخابات شرکت می‌کنند. انتخابات در نظام جمهوری اسلامی یکی از مؤلفه‌های اصلی مشارکت همگانی توأم با احساس مسئولیت مردم در اداره کشور خود است و افتخار نظام جمهوری اسلامی در طول سالیان گذشته، تلفیقی از دینداری و مردم سالاری در مدل جمهوری اسلامی است.

طی این 11 دوره هفت شخص توانسته‌اند به صندلی ریاست‌جمهوری ایران تکیه بزنند، ابوالحسن بنی‌صدر، سیدعلی خامنه‌ای، محمدعلی رجایی، اکبر هاشمی‌رفسنجانی، سیدمحمد خاتمی، محمود احمدی‌نژاد و حسن روحانی کسانی هستند که از سوی مردم به عنوان رییس‌جمهور انتخاب شدند. در دور اول که پنجم اسفند 1358 برگزار شد، 124 نامزد رسمی وارد دور انتخابات شدند، این اتفاق دیگر هرگز تکرار نشد، بیشترین تعداد نامزدهای رسمی بعد از دور اول، در دور هشتم (18 خرداد 1380) بود که در آن 10 کاندیدای رسمی به رقابت پرداختند.

*** اولین انتخابات ریاست جمهوری ایران
اولین انتخابات ریاست‌جمهوری نظام جمهوری اسلامی ایران در پنجم بهمن 1358، یک سال پس از پیروزی انقلاب برگزار شد. دولت موقت مهدی بازرگان استعفا داده بود و اداره کشور به دست شورای انقلاب اداره می‌شد، در این انتخابات مجموعا 124نفر به‌طور رسمی نامزد ریاست‌جمهوری شدند، خیلی زود بسیاری از نامزدها انصراف دادند و تعداد کسانی که وارد صحنه رقابت شدند به 96نفر کاهش یافت.ابوالحسن بنی‌صدر، احمد مدنی، جلال‌الدین فارسی، داریوش فروهر، صادق قطب‌زاده، حسن‌‌ ابراهیم‌حبیبی، کاظم سامی، حسن آیت، صادق طباطبایی، صادق خلخالی، محمد مکری و صفرعلی خلیلی، از جمله نامزدهای اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری بودند.از طرف جبهه ملی، سیداحمد مدنی، از سوی حزب جمهوری اسلامی ابتدا جلال‌الدین فارسی و به شرحی که در ادامه می‌آید پس از او حسن حبیبی، از طرف حزب ملت، داریوش فروهر، از طرف نهضت آزادی، کاظم سامی و از سوی حزب پان ایرانیسم، صادق قطب‌زاده معرفی شده بودند.دو مورد خاص در این انتخابات برجسته است. مورد اول سردسته گروهک منافقین بود که به دلیل مخالفت با قانون اساسی از رقابت‌ها کنار زده شد.مورد دوم نامزدی جلال‌الدین فارسی بود، او ابتدا از سوی حزب جمهوری اسلامی به عنوان نامزد این حزب معرفی شد، اما پس از بحث ملیت پدر وی از رقابت کناره‌گیری کرد و حزب جمهوری اسلامی حسن حبیبی را به جای او معرفی کرد.جلال‌الدین فارسی، 26 فروردین 1363 بار دیگر وارد گود انتخابات شد، اما این‌بار در انتخابات مجلس شورای اسلامی توانست از حوزه انتخابیه تهران وارد مجلس شورای اسلامی شود. پس از این ماجرا وی از جمله سیاستمداران چراغ خاموش بود، هر چند در دهه 70، اتهام ارتکاب قتل توسط او که در نهایت دادگاه آن را «غیرعمد» تشخیص داد، برای مدتی او را در کانون توجه افکار عمومی قرار داد.

همچنین موضع گیری‌های «ضدفتنه» او در سال‌های پس از انتخابات سال 1388 که سایت روزنامه ایران متعلق به دولت آنها را منتشر کرد، واکنش‌هایی را در پی داشت.بعد از بنی‌صدر، دومین شخصی که توانست صاحب بیشترین میزان آرا یعنی نزدیک به 16‌درصد باشد، سیداحمد مدنی بود که از سوی جبهه ملی وارد صحنه شده بود، مدنی پس از پیروزی انقلاب در کابینه مهندس بازرگان به سمت وزیر دفاع و فرماندهی نیروی دریایی انتخاب شد اما پس از حدود دو ماه از وزارت دفاع کناره گرفت. پس از آن بنا به خواست مهندس بازرگان، مدتی عهده‌دار استانداری خوزستان شد.پس از آنکه نتوانست در انتخابات ریاست‌جمهوری به کرسی ریاست‌جمهوری تکیه زند، حدودا یک‌ماه بعد در انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی (24 اسفند 1358)، از حوزه انتخابیه کرمان انتخاب شد اما اعتبارنامه وی به تصویب نرسید.در سال 1359 پس از آنکه دانشجویان خط امام پس از تسخیر سفارت آمریکا، مدنی را به جاسوسی متهم کردند، به ایالات متحده مهاجرت کرد و تا پایان عمر (23 بهمن 1384) در همان‌جا زندگی کرد.حسن حبیبی که کاندیدای حزب جمهوری اسلامی بعد از انصراف جلال الدین فارسی بود در این انتخابات توانست نزدیک به پنج‌درصد آرا را به خود اختصاص دهد.

حبیبی از معدود کسانی است که پس از انتخابات دور اول ریاست‌جمهوری همچنان در بدنه نظام جمهوری اسلامی ایران باقی ماند. او پس از این انتخابات در کابینه مهندس موسوی به عنوان وزیر علوم و آموزش عالی و پس از آن وزیر دادگستری و در دوران ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی به عنوان معاون اول و یک‌بار هم در دولت اولِ سیدمحمد خاتمی به عنوان معاون اول به ایفای نقش پرداخت. پس از آن حبیبی کنار رفت و تا پایان عمر دیگر در رقابتی شرکت نکرد و عهده‌دار مسوولیت سیاسی نشد.داریوش فروهرچهارمین نفری که توانست در انتخابات حایز بیشترین آرا شود و نزدیک به یک‌درصد آرا (9/0 درصد) را به خود اختصاص داده بود، در جریان قتل‌های زنجیره‌ای به قتل رسید.صادق طباطبایی نامزد بعدی که 8/0 درصد آرا را به خود اختصاص داده بود، بعدها از کشور خارج شد و به آلمان رفت، اما پس از بازگشت هرگز مسوولیت سیاسی نداشت. بعدها در سال 1388 در جریان انتخابات دور دهم، به عنوان مشاور محسن رضایی به ایفای نقش پرداخت. کاظم سامی با 6/0‌ درصد از کل آرا در رتبه بعدی است. سامی اولین وزیر بهداشت پس از انقلاب در دولت مهندس بازرگان بود.

دکتر سامی پس از شکست در رقابت‌های انتخابات ریاست‌جمهوری دور اول، مانند احمد مدنی وارد رقابت دور اول مجلس شورای اسلامی در اسفند 1358 شد، اما برخلاف مدنی اعتبارنامه وی تصویب و توانست در تمام دور اول مجلس شورای اسلامی به عنوان نماینده مردم تهران حضور داشته باشد، با پایان کار مجلس اول، سامی تا آخر عمر هیچ فعالیت سیاسی‌ای نداشت. او سرانجام در تاریخ سوم آذر 1367 در مطب خود توسط مردی که خود را «غلام همتی» معرفی کرده بود به قتل رسید، محتشمی وزیر وقت کشور سه هفته بعد اعلام کرد محمود جلیلیان، قاتل دکتر سامی در حمامی در اهواز خودکشی کرده است.صادق قطب‌زاده آخرین نفر رقبای ریاست‌جمهوری دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری که با وجود تبلیغات گسترده، تنها توانسته بود 3/0 ‌درصد کل آرا را به خود اختصاص دهد. قطب‌زاده در تاریخ 17 فروردین 1361 به اتهام طرح کودتا برای براندازی جمهوری اسلامی بازداشت شد. وی متهم شد که با دفن مواد منفجره در منزل امام خمینی(ره) قصد داشته امام را ترور کند. او در مصاحبه تلویزیونی شرکت و اعتراف کرد. وی در 24 شهریور 1361 اعدام شد.

تحولات و حوادث مهم:
۷ خرداد ۱۳۵۹: تشکیل اولین دوره مجلس شورای اسلامی
۲۳ خرداد ۱۳۵۹: صدور فرمان تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی از سوی امام خمینی
۱۹ مرداد ۱۳۵۹: معرفی شهید محمدعلی رجایی به عنوان نخست وزیر به مجلس
۳۱ شهریور ۱۳۵۹: آغاز جنگ عراق با ایران
۳۰ دی ۱۳۵۹: آزادی آخرین گروگانهای آمریکایی و پایان بحران گروگانگیری
۲۰ خرداد ۱۳۶۰: برکناری ابوالحسن بنی صدر از فرماندهی نیروهای مسلح
۲۵ خرداد ۱۳۶۰: اعلام ارتداد اعضای جبهه ملی توسط امام خمینی(ره)
۳۰ خرداد ۱۳۶۰: ورود سازمان مجاهدین خلق به جنگ مسلحانه با حکومت
۳۱ خرداد ۱۳۶۰: رای مجلس اول به عدم کفایت سیاسی بنی صدر
۱ تیر ۱۳۶۰: برکناری بنی صدر از ریاست جمهوری به وسیله امام خمینی(ره)

*** دومین انتخابات ریاست جمهوری ایران
در آخرین روز خرداد سال 1360، مجلس شورای اسلامی عدم کفایت سیاسی بنی‌صدر را اعلام کرد و حدودا یک ماه بعد، دومین انتخابات ریاست‌جمهوری در نظام جمهوری اسلامی ایران در تاریخ دوم مرداد سال 1360 برگزار شد.از اینجا به بعد، ما با شورای نگهبان طرف هستیم، در انتخابات مرداد سال 60، برای اولین‌بار شورای نگهبان در جریان نامزدی نامزدهای ریاست‌جمهوری وارد عمل شد، از مجموع 71 داوطلب، چهار داوطلب امکان رقابت بر سر کرسی ریاست‌جمهوری را یافتند.سیداکبر پرورش نامزد مستقل، عباس شیبانی از سوی نهضت آزادی، حبیب‌الله عسگراولادی مسلمان از سوی موئتلفه و محمدعلی رجایی از سوی حزب جمهوری اسلامی نامزدهایی بودند که وارد عرصه رقابت شدند.محمدعلی رجایی در این انتخابات توانست با کسب 12‌ میلیون و 770‌ هزار و 50 رای (90 ‌درصد کل آرا) از مجموع 14‌ میلیون و 573‌ هزار و 803 رای ماخوذه، رییس‌جمهوری ایران شود و شکست حزب جمهوری اسلامی در انتخابات دور اول را جبران کند.

در این انتخابات عباس شیبانی با 658‌ هزار و 498 رای (53/4‌ درصد کل آرا) در رتبه دوم قرار گرفت، شیبانی بعد از این شکست چهار دوره در مجلس شورای اسلامی به عنوان نماینده حضور داشت، همچنین مدتی نیز به ریاست دانشگاه تهران انتخاب شد، وی در سال‌های اخیر به‌عنوان عضو شورای شهر تهران حضور داشته است. اکبر پرورش با کسب 339‌ هزار و 646 رای (53/4‌ درصد کل آرا) در رتبه سوم قرار گرفت. پرورش در دوره‌های اول، سوم و چهارم عضو مجلس شورای اسلامی شد، وی همچنین در سال 1361 به عنوان وزیر آموزش‌وپرورش دولت محمدجواد باهنر و سپس به عنوان وزیر آموزش‌وپرورش دولت میرحسین موسوی به ایفای نقش پرداخت. آخرین نفر از فهرست نامزدهای ناکام این دور حبیب‌الله عسگراولادی است که با مجموع 249‌ هزار و 457 رای تنها توانست 72/1‌ درصد از کل آرا را به خود اختصاص دهد. عسگراولادی نیز مثل پرورش اول در کابینه دکتر باهنر و بعد در کابینه مهندس‌موسوی به عنوان وزیر به ایفای نقش پرداخت.این انتخابات نیز به پایان رسید، اما با ترور محمدعلی رجایی در شهریور 1360، بار دیگر باید رییس‌جمهور دیگری انتخاب می‌شد.

تحولات و حوادث مهم:
۱۳ مرداد ۱۳۶۰: معرفی شهید باهنر به عنوان نخست وزیر به مجلس
۸ شهریور ۱۳۶۰: شهادت محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر در انفجاری در ساختمان نخست وزیری

*** سومین انتخابات ریاست جمهوری ایران
این دومین انتخابات زود هنگام تاریخ جمهوری اسلامی ایران است، در دورانی که کشور از یک‌سو درگیر جنگ با عراق، از سوی دیگر دچار بحران‌های امنیتی-سیاسی سال 1360 است، رییس‌جمهور هم در سوءقصدی، تنها یک ماه پس از انتخاب ترور شده است.46 نفر نامزد رقابت برای کسب عنوان ریاست‌جمهوری شدند اما از این بین شورای نگهبان صلاحیت 42 نفر از نامزدها یعنی حدود 91‌درصد آنها را رد کرد و تنها چهار نفر برای رقابت باقی ماندند. از جمله ردصلاحیت شده‌های مهم این دوره می‌توان به ابراهیم یزدی اشاره کرد.آیت‌الله مهدوی‌کنی نیز پس از اعلام نام سیدعلی خامنه‌ای از سوی حزب جمهوری اسلامی، طی جلسه‌ای از کاندیداتوری انصراف داد. با این حساب تنها چهار نفر یعنی آقایان: سیدعلی خامنه‌ای، سیداکبر پرورش، رضا زواره‌ای و حسن غفوری‌فرد در عرصه رقابت حاضر شدند. سیدعلی خامنه‌ای با کسب 15‌ میلیون و 905 هزار و 987 رای از مجموع 16‌ میلیون و 847‌ هزار و 717 رای ماخوذه توانست با اختصاص 95‌ درصد آرا پیروز رقابت‌ها شود.سیداکبر پرورش نامزد ناکام دور قبل، این بار نیز با کسب 338‌ هزار و 294 رای شکست خورد، اما چنان‌که گفته شد، در کابینه همچنان حضور داشت.

سیدرضا زواره‌ای نفر بعدی تنها 77‌ هزار و 798 رای را به خود اختصاص داد. این مرد قصه متفاوتی پیدا کرد، او که دو «اولین» را پشت نامش یدک می‌کشید، یعنی اولین دادستان انقلاب تهران و اولین شهردار تهران، بعدها در مجلس شورای اسلامی از سال 60 تا 66 همچنین به عنوان معاون وزیر کشور دولت هاشمی‌رفسنجانی به ایفای نقش پرداخت.او از سال 68 تا 84 نیز به عنوان عضو حقوقدان شورای نگهبان خدمت کرد، اما در سال 1384 زمانی که خود را نامزد ریاست‌جمهوری کرد، همان شورایی که سال‌ها عضو حقوقدان آن بود، صلاحیت وی را برای رقابت در انتخابات ریاست‌جمهوری رد کرد. زواره‌ای در پی این ردصلاحیت نامه‌ای به آیت‌الله جنتی نوشت و اندکی بعد در شهریور سال 1384 بر اثر سکته قلبی درگذشت.حسن غفوری‌فرد نیز که آخرین نفر فهرست چهار نفره رقبای ریاست‌جمهوری این دور بود، توانست جمعا 61‌ هزار و 805 رای کسب کند. غفوری‌فرد بعدها در کابینه موسوی از سال 60 تا 67 به عنوان وزیر نیرو و بعد در دولت هاشمی از سال 68 تا 72 به عنوان رییس سازمان تربیت‌بدنی فعالیت کرد. در انتخابات مجلس پنجم نیز به مجلس راه یافت، مدتی از صحنه سیاسی کشور کنار رفت و بار دیگر در مجلس هشتم به مجلس شورای اسلامی بازگشت.

تحولات و حوادث مهم:
پس از انفجار دفتر نخست وزیری و شهادت رئیس جمهوری و نخست وزیر، محمدرضا مهدوی کنی مأمور تشکیل دولت موقت و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری شد. دولت او روز ۵ مهر ۱۳۵۹ تشکیل ستاد بسیج اقتصادی را تصویب و سهمیه بندی کالاهای اساسی را آغاز کرد.
۵ آبان ۱۳۶۰: معرفی میرحسین موسوی به عنوان نخست وزیر به مجلس
۳ خرداد ۱۳۶۱: آزادی خرمشهر
۲۷ آذر ۱۳۶۱: بازگشایی دانشگاه ها پس از انقلاب فرهنگی
۷ خرداد ۱۳۶۳: آغاز به کار دوره دوم مجلس شورای اسلامی

*** چهارمین انتخابات ریاست جمهوری ایران
دوره چهارم انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران در شرایطی برگزار شد که بعد از روسای جمهور اول و دوم، این اولین بار بود که بعد از مدت قانونی (چهار سال) انتخابات در کشور برگزار می‌شد. در 25 مردادماه سال 1364، انتخابات دور چهارم، با سه رقیب برگزار شد. در این دوره نیز مانند دوره‌های قبل، شورای نگهبان تعداد زیادی از نامزدها را ردصلاحیت کرد، به‌طوری که از مجموع 50 کاندیدای شرکت در رقابت‌های دوره چهارم ریاست‌جمهوری، تنها سه نفر امکان حضور در این رقابت‌ها را یافتند. مانند دور قبل، سیدعلی خامنه‌ای (کاندیدای حزب جمهوری اسلامی) با کسب 85‌ درصد از مجموع آرا، برابر 12 میلیون و 205‌ هزار و 12 رای، رییس‌جمهور ایران شد. پس از او، محمود کاشانی کاندیدای مستقل با کسب یک‌میلیون و 402‌ هزار و 953 رای برابر 85/9 درصد کل آرا، در رتبه دوم و در آخر حبیب‌الله عسگر اولادی نامزد مؤتلفه با کسب 278‌ هزار و 114 رای یعنی حدود 95/1 درصد مجموع آرا سومین نفر شد. چنان‌که در ادامه خواهید خواند، کاشانی یک‌بار دیگر بخت خود را در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1380 می‌آزماید که بازهم ناکام باقی می‌ماند.

تحولات و حوادث مهم:
۱۸ مهر ۱۳۶۴: معرفی دوباره موسوی به نخست وزیری
۱۲ خرداد ۱۳۶۶: انحلال حزب جمهوری اسلامی به دلیل بروز اختلاف در مورد مشی اقتصادی
۱۷ بهمن ۱۳۶۶: دستور تشکیل مجمع تشخیص مصحلت از سوی امام خمینی(ره) برای حل اختلاف مجلس و شورای نگهبان
۲۵ فروردین ۱۳۶۷: موافقت امام خمینی با تشکیل مجمع روحانیون مبارز توسط انشعاب کنندگان از جامعه روحانیت مبارز تهران
خرداد ۱۳۶۷: تشکیل سومین دوره مجلس شورای اسلامی با اکثریت جناح چپ
۲۹ تیر ۱۳۶۷: پذیرش قطعنامه ۵۹۸ توسط ایران
۲۵ بهمن ۱۳۶۷: صدور فتوای قتل سلمان رشدی توسط امام خمینی(ره)
۸ فروردین ۱۳۶۸: برکناری حسن علی منتظری از قائم مقامی رهبری
۱۳ خرداد ۱۳۶۸: درگذشت بنیانگذار جمهوری اسلامی
۱۴ خرداد ۱۳۶۸: انتخاب آیت الله خامنه ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی توسط مجلس خبرگان
۶ مرداد ۱۳۶۸: همه پرسی اصلاح قانون اساسی، حذف نخست وزیری و حذف شرط مرجعیت برای رهبری