موضوع یا عنوان مقاله
عنوان، مفهوم اصلى مقاله را نشان مى دهد و باید به طور خلاصه، مضمون اصلى پژوهش را نشان دهد. عنوان مقاله باید جذاب باشد، یعنى به گونه ای انتخاب شود که نظر خوانندگان را که معمولاً ابتدا فهرست عناوین مندرج در یک مجله علمى را مطالعه مى کنند، جلب نماید.
بررسى و تحلیل مقوله ها و نکات مورد توجه در انتخاب موضوع
- علاقه مند بودن به موضوع.
- نو بودن موضوع (تکرارى و یا تقلیدى صرف نباشد).
- ارزشمند بودن موضوع.
- کاربردى بودن.
- امکان انجام پژوهش، به لحاظ روش تحقیق.
- امکان ادامه پژوهش هاى بیشتر در همان زمینه.
- پیشنهادهاى جدیدى را بتوان از دل پژوهش استخراج کردن.
- امکان استخراج و چاپ چند مقاله.
در اولین گام به منظور انتخاب موضوعى مناسب باید اقداماتى انجام داد، همچون:
1. تدوین یک فهرست از موضوع هاى مناسب بر اساس توجه به معیارهاى پژوهش مدنظر، بررسى مجدد تک تک موضوع ها با نگاه منطقى و واقع بینانه.
2. حذف برخى از موضوع ها که امکان انجام تحقیق و رسیدن به نتیجه مطلوب در آن ها دشوار است.
3. انتخاب حداکثر دو یا سه موضوع مناسب براى تحقیق.
4. بررسى هر یک از موضوع ها به لحاظ وجود منابع اطلاعاتى وجود استاد راهنما.
5. مشورت با یک یا دو صاحب نظر درباره موضوع هاى پیشنهادى و مسائل مرتبط با آن ها.
6. گرفتن تأیید اولیه از یک یا دو صاحب نظر در مورد مناسب بودن یکى از موضوع ها.
محدود کردن دامنه موضوع
- بیان موضوع محدود شده در قالب عبارت (عنوان مقاله).
- مشورت مجدد با استادان مربوطه در مورد موضوع محدود شده.
- تأیید موضوع نهایى پس از انجام اصلاحات لازم در عنوان.
- مطالعه مجدد متون علمى براى یافتن و تدوین مسئله پژوهش.
- نوشتن سؤال ها و یا فرضیه هاى متناسب با موضوع.
تدوین نگارش عنوان در مقالات علمى
عنوان هر اثر جلوه اى از هویت آن اثر است، خواه اثر هنرى باشد یا علمى. عنوان، فشرده اى منضبط از مطالب متن است. عنوان باید مختصر، گویا و جذاب باشد تا بتواند علاوه بر ایجاد انگیزه مطالعه در خواننده، او را در انتخاب مقاله مورد نیازش راهنمایى کند.
از کلمات کوتاه، رسا و در حد امکان از یک زبان استفاده شود.
عبارت گویا باشد و گیج کننده نباشد.
در تحقیقات توصیفى بیان مکان و زمان تحقیق در عنوان ضرورت دارد.
در عنوان؛ دقیقاً آنچه محقق به دنبال تعیین آن است بیان شود.
سعى شود دامنه تحقیق محدود در نظر گرفته شود.
«خلاصه گویى» عناوین کوتاه، رساتر و جذاب تر هستند.
سبک نوشتارى تعیین کننده است که آیا حروف تعریفى استفاده شود یا خیر؟
خوددارى از صفات و اسامى طولانى و زیاد.
احساسى نباشد.
عنوان را غیر سؤالى مطرح نمایید.
از کلمات مناسب و مطلوب استفاده شود.
ساختار عنوان چگونه باید باشد؟
عنوان باید به راحتى قابل فهم باشد و نشان دهد که مقاله در مورد چیست و باید در حد ممکن به صورت خلاصه ذکر گردد و به جاى آن که اشتیاق خواننده را سرکوب کنند، او را تشویق به خواندن نماید.
مى بایست مضمون موضوع را مشخص نمود. در این راستا باید به مخاطبین احتمالى مقالات مردم عادى توجه داشت.
عناوین کوتاه بیشتر جلب توجه مى کنند. آن ها فضاى کمترى به خود اختصاص داده، واضح تر بودن و معمولاً رأى سردبیران نسبت به آن ها مطلوب تر است. حروف تعریفى باید حذف شوند.
چکیده
چکیده، خلاصه جامعى از محتواى یک گزارش پژوهشى است که همه مراحل و اجراى اصلى پژوهش را در بر دارد. هدف ها، پرسش ها، روش ها، یافته ها و نتایج پژوهش، به اختصار در چکیده آورده مى شود. در متن چکیده باید از ذکر هرگونه توضیح اضافى خوددارى شود. مطالب مى بایست فقط به صورت گزارش (بدون ارزشیابى و نقد) از زبان خود پژوهشگر (نه نقل قول) به صورت فعل ماضى تهیه شود.
چکیده در حقیقت بخشى کامل، جامع و مستقل از اصل گزارش در نظر گرفته مى شود. طول چکیده براى مقاله بستگى به روش هاى خاص هر مجله دارد و معمولاً بین صد تا 250 کلمه پیشنهاد مى شود.
چکیده هر اثر تنها پس از پایان نگارش آن نوشته مى شود.
در چکیده به هدف اصلى توجه شده و پس از پایان اثر، چکیده اولیه، بر اساس نسخه نهایى، بازنویسى مى شود.
قبل از شروع چکیده اهداف اصلى اثر، فهرست و اولویت بندى مى شود.
در نگارش چکیده مطالب مهم تر را در ابتداى چکیده با عنوان جملات راهنما و موارد بعدى را با عنوان جملات حمایت کننده فهرست کنید. (روش نگارش قیاسى)
زبان به کار گرفته شده در چکیده را مى بایست طورى انتخاب کرد که افراد غیر متخصص در حوزه موضوعى موردنظر بتوانند آن را درک کنند.
هر جمله یا عبارتى که به خواننده اطلاع جدیدى نمى دهد را مى بایست حذف کرد.
یک چکیده خوب باید خواننده را به خواندن مدرک اصلى ترغیب کند.
از تکرار عنوان اثر در چکیده مى بایست خوددارى کرد.
انسجام منطقى و یک دستى در ارائه مطالب رعایت شود.
اطلاعاتى در چکیده قید شود که فقط در نوشته اصلى وجود داشته باشد.
تناسبى میان حجم چکیده و حجم متن اصلى وجود داشته باشد. پژوهشگر مى تواند از ابتدا نسبتى را نزد خود بپذیرد و آن نسبت را در تهیه چکیده رعایت نماید.
مؤلف باید زمان کافى بگذارد تا چکیده کوتاه، واضح، آموزنده و جالب را به نگارش درآورد. چکیده باید فشرده اى از تمام مقاله و ماهیت آن باشد. باید به صورت یک بخش منفرد و جداگانه قرار گیرد و این عمل به نفع کسانى است که از طریق سرویس هاى خلاصه نویسى الکترونیکى فقط به خلاصه مقاله دسترسى دارند نه به کل یک مقاله.
به طور خلاصه دلایل زیادى وجود دارد که باید تلاش کرد تا متن چکیده نزدیک به متن اصلى و حتى خیلى ظریف نگاشته گردد.
اما به طور معمول در عموم مقالات چکیده معمولاً به صورت خیلى ضعیف، نامفهوم و غیر آموزنده نوشته مى شود. اگر مقاله اصلى به آسانى قابل دسترسى نباشد چکیده بلااستفاده خواهد ماند.
چکیده باید چگونه باشد؟
چکیده باید از 4 بخش اصلى تشکیل شده باشد که از لحاظ اندازه متفاوت بوده و به صورت موجز و فشرده موارد زیر را دربرداشته باشد:
چرا این کار انجام شده است؟
چه چیزى انجام شده است؟
چه چیزى یافت شده است؟
نتیجه گیرى چیست؟
در شیوه نگارش چکیده، هر قسمت چکیده را بررسى کرده و آن را به صورت یک پاراگراف جداگانه بنویسید. دلیل آن چه را که انجام شده را در یک یا دو جمله بنویسد تا خوانند با موضوع آشنا شده و علت تحقیق را درک کند.
«چه کارى باید انجام شود» به طور خلاصه روش هاى مورد استفاده را تشریح مى کند.
در قسمت «چه چیزى یافته شد» ما نتیجه را به طور خلاصه شامل اندازه گروه ها و تمام شکل هاى اساسى مى آوریم.
«آن چیزی» که در نتیجه گیرى بیان مى شود آن است که چه چیزى از این مقاله یاد مى گیریم و پیام شفاف آن به دنیا چیست؟
ساختارسازى چکیده
چکیده را با باید بیش از 160 کلمه در چهار پاراگراف سازمان دهی کرد.
کلیدواژه
تدوین نگارش کلمات کلیدى در مقالات علمى
واژه هاى کلیدى، کلمه هاى مهمى از یک عنوان یا از یک متن پژوهش است که به عنوان اولین کلمه یک شناسه، در یک نمایه یا فهرست به کار برده مى شود. نکاتى که باید در تهیه کلیدواژه رعایت شود عبارت اند از:
1. تا حد امکان تلاش شود کلیدواژه هاى اطلاق شده به طور کامل تمام موضوعات مطرح شده در مقاله را در برگیرند.
2. تعداد کلیدواژه حداقل 4 کلمه باشد.
باید از دسته بندى هایى استفاده نمایید که اگر خودتان بخواهید به دنبال چنین مقاله اى بگردید، از آن ها استفاده کنید.
نام مؤلف یا مؤلفان و سازمان وابسته
بعد از عنوان پژوهش، نام مؤلف یا مؤلفان و در سطر زیر آن، نام دانشگاه یا مؤسسه که هر یک از مؤلفان در آن مشغول به فعالیت هستند، مى آید.
اگر چند نفر مقاله را نوشته اند و همه آن ها به یک دانشگاه یا مؤسسه وابسته هستند، نام مؤسسه یک بار، آن هم به دنبال نام مؤلفان ذکر مى شود؛ اما اگر هر یک از مؤلفان به سازمان خاصى وابسته باشند، باید بعد از نام هر یک از آنان، بلافاصله نام مؤسسه اى که به آن وابسته اند، ذکر شود. ترتیب قرار گرفتن نام مؤلفان به دنبال یکدیگر، معمولاً متناسب با میزان مشارکت آنان در انجام پژوهش است.
همه مؤلفین باید یک اظهارنامه نوشته تا به عنوان مؤلف شناخته شوند. سایر نویسندگان باید اعلام کنند که چه مسئولیتى به عنوان نویسنده در مقاله داشته اند.
تعداد افراد نویسنده را تا آنجا که ممکن است به حداقل برسانید. بهترین تعداد 1 یا 2 نفر است. البته همیشه دو نام ذکر مى شود گاهى هم سه نام و یا بیشتر. اگر تعداد بیش از 6 نفر باشد از نفر هفتم به بعد فقط در نسخه اصلى چاپ مى گردد.
مقدمه
هر مقاله علمى با یک مقدمه شروع مى شود و آن، خلاصه اى از فصل اول و دوم پایان نامه ها و رساله هاست که به طور مختصر به بیان کلیات تحقیق و بررسى مختصرى از پیشینه آن مى پردازد. در مقدمه مقاله مسئله تحقیق و ضرورت انجام آن و اهداف آن از نظر بنیادى و کاربردى به صورت مختصر بیان مى گردد و سپس به بررسى سوابق پژوهشى که به طور مستقیم به موضوع تحقیق مرتبط است، پرداخته مى شود. مقدمه باید یک منطق اساسى را در تحقیق بیان کند و به خواننده نشان دهد که چرا این تحقیق ادامه منطقى گزارش هاى پیشین است. در این بخش پس از نتیجه گیرى از پژوهش هاى بررسى شده، محقق باید پرسش هاى پژوهش خود را به صورت استفهامى بیان کرده و به تعریف متغیرهاى تحقیق به صورت عملیاتى بپردازد.
مقدمه درواقع نخستین بخش متن است. کوتاه و جالب باشد و هدف از تحقیق را بیان کند. هنگام خواندن روزنامه متوجه شده اید که روزنامه نگاران سعى مى کنند ماهیت داستانشان را در چند خط اول بیاورند. روزنامه نویسان باید تکنیکى را انتخاب کنند که با شروع چندین خط اولیه توجه خواننده را آن چنان جلب کنند که در انتظار کل داستان بمانند. نوشته هاى علمى مى توانند به روشى مناسب و مطلوب از روزنامه نویسى به امانت گرفته شوند.
قبل از نوشتن مقدمه باید به سؤالات اساسى که در هر قسمت مطرح مى شود پاسخ گفت:
چه چیزى براى گفتن دارم؟
آیا ارزش گفتن دارد؟
طرح صحیح و واقعى یک پیغام چیست؟
مخاطبین و مستمعین این پیغام چه کسانى هستند؟
کدام نشریه براى این پیغام مناسب است؟
نقش اصلى مقدمه آن است که به خواننده توضیح دهد که هدف از انجام این مطالعه چیست. اگر بتوانید بدین سؤال پاسخ گویید با مشکل کمترى روبه رو خواهید شد.
مقدمه داراى مؤلفه هاى زیر است:
1. جملات کوتاه.
2. خلاصه.
3. اشاره مختصر به مطالعات قبلى انجام شده.
4. هدف اصلى مقاله.
بررسى دقیق مطالعات دیگر باید براى قسمت بحث گذاشته شود. نباید در تحقیقتان، همه مطالعات گذشته را به صورت کامل بیاورید، بلکه مناسب ترین مواردى که به تحقیق شما بسیار نزدیک است باید آورده شود. شما مى توانید نقاط ضعف و قوت مطالعه تان را با مطالعات دیگر مقایسه کنید. چیزى که اصلاً در مقدمه نباید ذکر شود.
کاربرد انواع جملات کلیشه اى براى استفاده در مقدمه
1. چرا چگونه
2. یکى از مسائل مهم در...
3. همیشه یک سؤال مطرح بوده براى... که...
4. اخیراً موضوع مهمى براى...
5. به عنوان یک پدیده مهم در... مى تواند...
6. همیشه موضوع بحث برانگیزى میان دانشمندان بوده است که...
7. معمولاً اعتقاد بر این است که... اگرچه...
8. تحقیقات بسیار کمى انجام گرفته است روى... درحالی که...
9. همیشه فکر مى کردم دوباره...
10. همیشه سؤال بزرگى در ذهن افراد است که...
نکته مهم در مقدمه نویسى آن است که حجم مقدمه نباید بیشتر از یک چهارم یا یک پنجم کل مقاله باشد. مقدمه حتماً باید چند برابر از متن مقاله کوچک تر باشد. مقدمه باید هم موجز باشد و هم گویا و نوشتن متن هاى موجز گویا هم هنر مى طلبد و هم زیرکى. جمله آخر در مقدمه باید فرضیه یا سؤال هاى تحقیق باشند، که استدلالى براى آن ها مطرح مى شود و نباید بدیهى باشند.
بنابراین مواردى را که در مقدمه طرح مى شود مى توان چنین برشمرد:
1- مسئله و دلایل انجام تحقیق.
2- سابقه کار: پژوهشگر با اشاره به تحقیقات مشابه پیشین، نه تنها پیوند کار خود را با کارهاى دیگران آشکار مى سازد و جایگاه آن را در شبکه آن گروه از تحقیقات مشخص مى کند، بلکه تفاوت و برجستگى کار خود را نسبت به کارهاى پیشین، از لحاظ روش، نوع برخورد با مسئله و نوع پاسخ هاى به دست آمده نشان مى دهد.
ترتیب نگارش نکات کاربردى در مقدمه
1- توضیح در مورد موضوع و عرصه پژوهش به صورت عام.
2- توضیحات اختصاصى تر در مورد مشکلى که مورد توجه خاص این مطالعه است.
3- مرورى بر یافته هاى مطالعات دیگر که مرتبط با مسئله و موضوع پژوهش مى باشد.
4- تحلیل اطلاعات ارائه شده در سه بند فوق خصوصاً یافته هاى مطالعات مرتبط و تبیین خلأ یا شکاف موجود در مورد مسئله مورد پژوهش در راستاى ضرورت انجام مطالعه حاضر.
5- بیان اهداف یا سؤال یا فرضیه اصلى پژوهش.
تدوین قسمت مقدمه مقاله در پنج مرحله انجام مى شود
1. بیان زمینه و حیطه پژوهش به منظور درک خواننده پیرامون مشکل مورد پژوهش.
2. کارها و فعالیت هاى تحقیقى دیگران که به طور اختصاصى مشکل را تبیین مى کند. (ذکر منابع معتبر ضرورى است).
3. گپ موجود چیست و چرا انجام این پژوهش اهمیت دارد.
4. هدف و یا سؤال پژوهش.
5. تأکید بیشتر بر ارزش این تحقیق (اختیارى است).
معمولاً مقدمه را با یک جمله از یک واقعیت علمى پذیرفته شده شروع مى کنند. (فعل زمان حال). ممکن است در ادامه با افعال ماضى کامل نیز ادامه یابد.
اگر شما مخاطبین مناسب و یک تحقیق درست انتخاب نموده اید دیگر نیازى نیست کار سختى را براى متقاعد کردن خوانندگان خود در مورد اهمیت سؤالات انجام دهید.
براى نوشتن یک مقدمه مناسب ابتدا باید مخاطبین خود را شناخته، خلاصه نویسی کرده و به آن ها بگویید که هدف از نوشتن این مقاله چیست؟ چرا این مقاله مهم است و سعى کنید آن ها را متقاعد کنید که این تحقیق از تحقیق قبلى بهتر و کامل تر است. جمله اول را به صورتى بیان کرده که براى خواننده جالب توجه باشد.
بسیارى از مؤلفین تازه کار براى نوشتن مقدمه با مشکل روبه رو هستند. مشکل عمده آن ها در عدم توانایى آن ها در طرح سؤالات است. اگر مطالعه درست طراحى شده باشد این مشکل به وجود نمى آید.
روش هاى پاسخگویى به سؤالات
این بخش مهم مقاله معمولاً نادیده گرفته مى شود در حالى که علت اصلى رد یا عدم پذیرش یک مقاله مربوط به همین قسمت است. اگر براى پاسخگویى به سؤالات از روش هاى نامناسبى استفاده کنیم هیچ راه حلى باقى نمى ماند.
این بخش شامل راهنمایى هایى براى طراحى یک مقاله و دقت اندازه گیرى مى باشد که باید قبل از شروع کار طراحى شود نه بعد از آن.
اگر بخواهیم از روش هاى استاندارد استفاده کنیم ذکر منابع مناسب تنها چیزى است که به آن احتیاج داریم.
براى اطمینان از بازآفرینى اطلاعات مؤلف باید:
1. در مورد روش هاى جدید جزئیات کامل را ذکر کند.
2. دقت روش هایى را که مورد استفاده قرار مى دهد ذکر کند.
3. تحلیل هاى آمارى را با روشى مناسب اتخاذ نماید.
تدوین نگارش متن اصلى در مقالات علمى
متن، پیکره اصلى نوشته تحقیقى است و معمولاً به پاره هایى به نام بخش تقسیم مى شود. متن اصلى شامل «روش کار و یافته ها» و «نتیجه گیرى و پیشنهادها» است.
در قسمت بحث مقاله، برقرارى ارتباط بحث با عنوان مقاله اجرا مى شود.
برقرارى ارتباط نزدیک بحث با مقدمه (مرحله 3 و مرحله 4).
اگر لازم شد مقدمه را بازبینى و اصلاح نمایید.
از تکرار منابع اشاره شده در بحث در (قسمت مقدمه) اجتناب کنید.
استراتژى نگارش بحث
یک مرور سریع بر روى یافته هاى مهم، خصوصاً اهمیت آمارى آن ها.
اما نکته مهم باید آن باشد که بدانیم آیا این اطلاعات فرضیه تحقیق را تأیید مى کنند؟ آیا سؤالات پژوهش را پاسخ مى دهند؟ آیا اهداف محقق را برآورده مى کنند؟
آیا با نتایج دیگر محققان هم خوانى دارد؟
آیا نتایج را با استفاده از مطالعات دیگر حمایت مى کنند.
محدودیت هاى پژوهش و چگونگى تعمیم پذیرى نتایج را بیان کنند.
نویسنده:
راهب عارفى میناآباد: از اهل سنت
فصلنامه حبل المتین شماره 12
