چرا تحریم‌های سنا نقض برجام است؟

خبرنامه دانشجویان ایران: محمد زعیم زاده// 23 می سال ‌2017 تعدادی از سناتورهای کنگره، طرحی برای تشدید تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران ارائه کردند. این طرح در سنا تصویب و برای مجلس نمایندگان ارسال شد. گرچه تاکنون و حتی در سال جدید میلادی هم طرح‌های زیادی برای تحریم ایران ارائه شده است، اما این طرح (S.722) ویژگی برجسته‌ای دارد که از حمایت هر دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات و لابی آیپک برخوردار است و به دلیل سناتورهای ذی‌نفوذ پشت آن، به احتمال بسیار زیاد تا مرحله تصویب نهایی و اجرا پیش خواهد رفت.

پیش از اینکه به این بحث بپردازیم که چرا تحریم‌های جدید نقض برجام است، ابتدا ضروری است نگاهی به محتوای این قانون بیندازیم. قانون جدید تحریم‌های زیر را علیه ایران دربر می‌گیرد:
تحریم موشکی: ماده چهار این طرح، از رئیس‌جمهور می‌خواهد تحریم‌های جدیدی علیه برنامه موشکی ایران وضع کند. این تحریم از نوع ثانویه است و هر شخص حقیقی و حقوقی را که حتی ناآگاهانه به‌نوعی کوچک‌ترین پشتیبانی کالایی یا فنی یا مالی از برنامه موشکی ایران کند هدف تحریم انسداد دارایی در قلمرو آمریکا قرار می‌دهد. نتیجه طبیعی این تحریم این است که نهادهای اقتصادی داخلی کشور از بخش معدن گرفته تا بخش‌های صنعتی و فناوری که کمترین خدماتی به نهادهای نظامی دارند، هدف تحریم ثانویه قرار می‌گیرند. با توجه به توضیحاتی که در جلسات کنگره ارائه شده، عمده هدف توسعه دامنه تحریم‌های موشکی به طیف بیشتری از نهادهای اقتصادی غیرنظامی داخل ایران است.

تحریم سپاه پاسداران: ماده پنج طرح جدید‌، از رئیس‌جمهور خواسته سپاه پاسداران را هدف تحریم تروریستی 13224 قرار دهد. این تحریم نیز ثانویه است و البته از نظر محتوایی تکراری. نیروی قدس سپاه اکنون نیز هدف همین تحریم تروریستی قرار دارد و سپاه هم براساس دستور اجرایی 13382 و به اتهام اشاعه تسلیحات کشتار جمعی (هسته‌ای) در لیست تحریم توقیف دارایی SDN و تحریم ثانویه قرار دارد. بنابر این از نظر فنی این بخش از تحریم چیز جدیدی نیست؛ اما از نظر روانی و فضاسازی بین‌المللی، تصویب تحریم جدید همراه با عملیات روانی در موضوع گستره فعالیت‌های اقتصادی سپاه پاسداران در ایران می‌تواند ریسک تعامل نهادهای خارجی با تمامی بخش‌های اقتصادی کشور را افزایش دهد.

ایجاد محدودیت در خارج‌شدن نهادهای تحریمی از لیست تحریم‌ها: در ماده هشت این طرح، کنگره آمریکا در اقدامی نامتعارف دست وزارت امور خارجه و خزانه‌داری آمریکا را برای تغییر در اشخاص مندرج در لیست تحریم‌های هسته‌ای و تروریستی بسته است و خارج‌شدن نام اشخاص از فهرست سیاه تحریم‌ها را منوط به اخذ مجوز از کنگره کرده است.

تحریم‌های حقوق بشر: ماده 6 این طرح از وزارت امور خارجه آمریکا خواسته فهرست اشخاص ناقض حقوق بشر در ایران را به کنگره ارائه و همزمان از رئیس‌جمهور خواسته این اشخاص را تحریم کند.

تحریم تسلیحاتی: ماده هفت این طرح در اقدامی بی‌سابقه و ناقض برجام، تحریم‌های تسلیحاتی مندرج در قطعنامه 2231 را به صورت بی‌قید و شرط و بلندمدت در قالب تحریم ثانویه آمریکا آورده است. براساس این بخش از تحریم‌ها، هرگونه خرید و فروش و ارائه خدمات پشتیبانی مالی و آموزشی در زمینه تسلیحات متعارف مشمول تحریم می‌شود. این تحریم می‌تواند بر حوزه تعاملات نیروی دریایی، مانورهای مشترک، خریدهای نظامی و روابط نظامی با روسیه اثر بگذارد.

اکنون می‌توان به این سوال پرداخت که آیا تصویب این قانون نقض برجام هست یا خیر. برای پاسخ به این موضوع باید توجه کرد که یکی از اهداف مهم طرح این قانون جلوگیری از منافع برجام و به حداقل رساندن آثار آن برای جمهوری اسلامی است. مکانیسم این امر به این ترتیب است که هدف اولیه این قانون تحریم برخی نهادهای خاص با تمرکز بر سپاه است، اما عملا اتفاقی که رخ می‌دهد این است که آمریکا به این بهانه تصمیم دارد مجددا کل کشور را در مکانیسم تحریم وارد کند. تفسیرپذیری قانون مذکور بسیار موسع بوده و شمول گسترده آن تهدید جدی محسوب می‌شود. تصویب این قانون مسلما نقض ماده 26 برجام محسوب می‌شود که طبق آن ‌طرف مقابل تعهد کرده مانع از کسب مزایای برجام توسط ایران نخواهد شد. با تصویب این قانون نهادهایی که باید طبق برجام از شمول تحریم خارج می‌شدند، عملا مجددا در فهرست تحریم قرار می‌گیرند.

از سوی دیگر آمریکا در ماده 29 برجام متعهد شده تحریم‌هایی را که در برجام تعلیق می‌کند با عنوان دیگری باز نگرداند. تحریم‌های جدید از این حیث نیز نقض برجام محسوب می‌شود؛ چراکه صرفا با برداشتن عنوان هسته‌ای عملا امکان احصای همه تحریم‌ها را فراهم کرده است.

گذشته از این، آمریکا در برجام متعهد شده از اعمال «تحریم‌های جدید» علیه ایران خودداری کند. اکنون میان حقوقدانان و حتی در کنگره آمریکا اتفاق‌نظر وجود دارد که این قانون یک تحریم جدید است که در گذشته نمونه‌ای ندارد.

به همه اینها اضافه کنید جان کری، وزیر امور خارجه سابق آمریکا به صراحت گفته است که تحریم‌های جدید را ناقض برجام می‌داند.