هدفمندی؛ حلقه مفقوده در پذیرش دانشجویان دکتری

خبرنامه دانشجویان ایران: عباس قادری*// همه‌ساله و در اواخر بهار، بسیاری از دانشگاه‌های کشور با خیل انبوه متقاضیان پذیرش در دوره‌های دکتری مواجهند که یک مرحله آزمون تستی عموما غیراستاندارد سازمان سنجش آموزش کشور را گذرانده و براساس نمره تراز اکتسابی در این آزمون، جهت مصاحبه و بررسی سوابق آموزشی و پژوهشی به دانشگاه‌ها و گروه‌های آموزشی مربوطه معرفی می‌شوند.  چنین شیوه‌ای برای پذیرش دانشجویان دکتری شاید مورد نقد همه استادانی باشد که هر ساله با متقاضیان پرشمار ورود به دوره دکتری و سیستم سرشار از ایراد پذیرش دانشجوی سازمان محترم سنجش روبه‌رو هستند. شوربختانه هر سال شیوه‌نامه‌ای جدید و روشی نو هم ایجاد می‌شود.

یک سال همه اختیار جذب دانشجو بعد از آزمون با گروه‌های آموزشی است و سال دیگر حق گروه‌ها تنها 50 درصد است و بقیه بسته به نمره تراز داوطلبان و حتما سال‌های آینده هم طرح و شیوه‌ای دیگر! چه بسیار افرادی در میان متقاضیان معرفی شده از سوی سازمان سنجش که حداقل‌های علمی مورد نیاز برای یک داوطلب پذیرش به‌عنوان دانشجوی دکتری را ندارند و متقابلا چه بسیار شایستگانی که به هر دلیلی در پشت فیلتر این کنکور ناصواب باقی می‌مانند و به تراز کف نمی‌رسند.

نکته جالب ماجرا آنجاست که به‌عنوان مثال در همین آزمون اخیر سال 1396، 50 درصد از امتیاز کل داوطلبان برای قبولی در دوره دکتری از همین نمره کسب شده در آزمون سازمان سنجش تامین می‌شود و دانشگاه و گروه‌های آموزشی پذیرنده داوطلبان، تنها در 50 درصد باقیمانده حق تعیین امتیاز برای متقاضیان دارند.  اینچنین است که هنگام مصاحبه، گروه‌های آموزشی با انبوه متقاضیان فاقد طرح و ایده خاص، بی‌هدف، گاهی با سن بالا و کسانی که فقط جهت ارتقای شغلی نیاز به کسب مدرک دکترا دارند مواجه می‌شوند و گاه بسیاری از افراد علاقه‌مند خوش‌فکر همراستا با نیازهای پژوهشی گروه‌های آموزشی، پشت خط می‌مانند. با این شیوه، همچنان سامانه پذیرش دانشجویان دکتری فاقد هدفمندی مناسب و روش‌مندی بهینه است و تا زمانی که تعیین تمام و کمال صلاحیت علمی متقاضیان ورود به دوره دکتری در اختیار گروه‌های آموزشی قرار نگیرد، چرخ این سیستم لنگ لنگ است.

به باور نگارنده، شاید لازم باشد وزارت محترم علوم، تحقیقات و فناوری برای یک بار هم که شده تکلیف خود را با اعضای هیات‌علمی روشن کند که بالاخره به صلاحیت علمی و اخلاقی ایشان برای داشتن دانشجویان دکتری اعتماد و اعتقاد دارد یا خیر. اگر جواب مثبت است که باید فرآیند پذیرش و انتخاب دانشجوی دکتری، مطابق با آنچه در بسیاری از دانشگاه‌های معتبر دنیا انجام می‌شود به خود اعضای هیات‌علمی سپرده شود و نه سازمان سنجش! دانشگاه فقط جنبه نظارتی داشته باشد و سازمان سنجش هم نهایتا در برگزاری آزمون‌های عمومی‌تری نظیر آزمون زبان مشارکت داشته باشد.

اعضای هیات‌علمی باید پذیرش دانشجوی دکتری مورد نیاز خود را نه براساس آزمون دکتری و خیل انبوه متقاضیان بلکه براساس طرح‌های پژوهشی که تعریف کرده‌اند، انجام دهند. به عبارتی هر عضو هیات‌علمی بسته به پروژه‌های در دست طراحی یا در حال اجرای خود، رأسا و تنها با هماهنگی دانشگاه مربوطه اقدام به پذیرش دانشجوی علاقه‌مند کند. طرحی تعریف شود و استاد محترم مجری طرح به دانشگاه اعلام کند که مثلا برای انجام این طرح به دو دانشجوی دکتری نیازمند است. فراخوانی تهیه شود و متقاضیان با تخصص مرتبط با طرح، درخواست‌هایشان را در یک زمان‌بندی مشخص برای استاد مربوطه ارسال کنند و بعد هم انجام مصاحبه و بررسی سوابق تحصیلی ـ پژوهشی و درنهایت پذیرش نهایی.

با این شیوه، هم طرح‌های پژوهشی استادان هدفمندی بیشتری پیدا می‌کند و از پراکنده‌کاری پرهیز می‌شود و هم پذیرش دانشجو منطقی‌تر می‌شود چراکه تقاضای اولیه فقط از سوی متقاضیان علاقه‌مند و مرتبط با طرح پژوهشی مربوطه مطرح می‌شوند، ضمن اینکه حتی می‌توان با قرار دادن فراخوان به زبان انگلیسی، نسبت به جذب دانشجویان علاقه‌مند خارجی نیز اقدام کرد. امید است وزارت محترم علوم و سازمان محترم سنجش یک بار هم چنین روشی را بیازمایند. قطعا اعتماد به اعضای هیات‌علمی مناسب‌ترین روش است.

* عضو هیات علمی و استادیار دانشگاه فردوسی مشهد