آسیب‌های خدمت سربازی، از خودزنی و نزاع تا روی آوردن به دخانیات

خبرنامه دانشجویان ایران: وقتی به سراغ مسئولین امر، در خصوص خدمت مقدس سربازی برویم، علت وجود چنین ساختاری را، آمادگی جوانان برای دفاع از وطن عنوان کنند. اگرچه این هدف، هدفی مقدس و با ارزش است اما سوالی که در اینجا ذهن را به خود مشغول می کند این است که آیا این هدف، در ذهن خودِ سربازان تعریف شده است یا خیر؟

به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ هفته گذشته از خبرهای گوناگونی با حاشیه‌های پررنگ‌تر از متن، سرشار بود. از جریان آتنا اصلانی تا فوت مریم میرزاخانی و حضور تتلو در جشن فارس پلاس! اما یک خبر اگرچه حواشی کمتری داشت، اما از اهمیت بالایی برخودار بود.

خبر تیراندازی سربازی نیروی زمینی ارتش به هم آسایشگاهی‌های خود، که موجب شد سه نفر از دوستانش فوت کنند و 5 نفر دیگر به شدت زخمی شوند. در ابتدای وقوع حادثه، خبری مبنی بر علت تیراندازی این سرباز منتشر شد. برخی از منابع خبری، علت این تیراندازی را مخالفت با انتقال سرباز به محل خدمت خود عنوان کردند.

گرچه این خبر، به دلیل موضوع خاص خود، چندان مورد توجه قرار نگرفت، اما بهانه ای شد تا ببینیم که چه فرایندی موجب می‌شود تا یک سرباز، دست به چنین اقدامی می‌زند؟

آیا سربازی برای جوانان و کشور، لزومی دارد یا خیر؟
شاید پرداختن به مسئله لزوم وجود سربازی و یا کنار گذاشتن آن، بحثی تخصصی باشد و با توجه به عدم شفافیت در خصوص بیان علل ادامه ساختار سربازی، نتوان به به نتیجه‌ای روشن و دقیق رسید؛ اما استفاده از تجارب سربازانی که این دوره را طی کرده‌اند می‌تواند در بیان نقایص موجود کمک به سزایی کند.

وقتی به سراغ مسئولین امر، در خصوص خدمت مقدس سربازی برویم، علت وجود چنین ساختاری را، آمادگی جوانان برای دفاع از وطن عنوان کنند. اگرچه این هدف، هدفی مقدس و با ارزش است اما سوالی که در اینجا ذهن را به خود مشغول می کند این است که آیا این هدف، در ذهن خودِ سربازان تعریف شده است یا خیر؟

ممکن است در مصاحبه های رسمی و در فضای شعارگونه، سربازان این مسئله را به عنوان هدف مطرح کنند اما در فضای غیر رسمی، خدمت سربازی به عنوان یک سد در برابر پیشرفت جوانان تعریف شده است. این تعریف، با تغییر نام قدیمی "اجباری" به "خدمت مقدس سربازی" هم نتوانست از ذهن ها پاک شود و با توجه به منوط کردن کلیه امور، به گذراندن خدمت سربازی همچنان نگاه جوانان به این دوران، تلف کردن 2 سال از عمر خود است.

نگاهی به روند گذراندن خدمت سربازی نشان می‌دهد که این دوران، آن طور که هدفش است، جوانان را آماده رزم نمی کند. دوماه آموزش‌های نظامی در دوره سربازی، در حد مقدماتی است و این خود موید این مسئله است که هدف اصلی، چندان محقق نخواهد شد.

احساس ترس و دلهره نسبت به سربازی و تبدیل آن به حس نارضایتی و تنفر
دوران 21 ماهه خدمت سربازی، خالی از آسیب‌های گوناگون نیست. آسیب‌هایی که همچون قطعات یک پازل، وقتی کنار هم قرار بگیرد، عواقب خطرناکی را در پی خواهد داشت.

همانطور که ذکر شد، عدم علاقه جوانان به گذراندن این دوره، موجب شده است تا احساس ترس، دلهره و نگرانی تا پیش از آغاز دوران خدمت و احساس نارضایتی و بعضا تنفر، در حین و یا پس از گذراندن این دوران، همواره همراه جوان باشد. مسئله ای که همچون یک عقده درونی می‌تواند مشکل زا شده و عاملی جهت اختلاف بین جوانان و مراکز نظامی، حتی پس از گذراندن دوران سربازی باشد.

روی آوردن سربازان به دخانیات و مواد مخدر
با عبور از مراکز تفریحی همچون پارک‌ها و فضاهای سبز در اطراف پادگان‌ها، آسیب دیگری چون، افزایش استفاده از دخانیات در بین سربازان به وضوح دیده می‌شود. با گسترش مواد مخدر جدید، همچون گل، که در بین دانش آموزان و دانشجویان رایج شده است، میتوان این نگرانی را داشت که با ورود مصرف‌کنندگان به خدمت سربازی، سایر سربازان نیز، به استفاده از این مواد روی بیاورند. این نکته هنگامی پررنگ می‌شود که بدانیم، خدمت سربازی، همواره با دوری از خانواده همراه است. دوری از خانواده و تنهایی جوان به مدت زیاد، عاملی می‌شود که می‌تواند جوان سرباز را به سمت افسردگی سوق دهد تا او اولین راه جایگزین را مصرف مواد بداند.

حس مفید نبودن، عاملی جهت تخریب شخصیت
تخریب شخصیت را می‌توان عامل دیگری در به بحران کشاندن فرد در دوران خدمت سربازی دانست. اگرچه بر طبق قوانین هرگونه توهین لفظی و تنبیه بدنی، در خدمت سربازی، ممنوع است؛ اما مسائلی چون تعریف وظایف غیر مرتبط با تخصص جوان و همچنین احساس بیهودگی به واسطه گذراندن عمر و مفید نبودن، به دلیل تعریف نشدن کار مفید، دلایلی است که می تواند به تخریب شخصیت فرد منجر شود.

حقوق سربازان به درستی پرداخت نمی‌شود
در کنار این آسیب های روحی و روانی که ممکن است یک جوان سرباز با آن رو به رو شود، آسیب های اجتماعی دیگری سرباز را تهدید می کند.
بالارفتن سن ازدواج یکی از این آسیب هاست. اگرچه مشوق هایی همچون خدمت در محل زندگی، برای ترغیب جوانان به ازدواج در دوران سربازی تعیین شده است اما در واقعیت، باید گفت که این مشوق‌ها هم نتوانسته‌اند موثر شوند. بسیاری از خانواده‌ها، شرط گذراندن سربازی را برای رضایت به ازدواج، ضروری می‌دانند. علت عمده این حساسیت هم، مباحث اقتصادی است. بر طبق ماده 49 و 50 قانون خدمت وظیفه عمومی باید حقوق تمامی کارکنان وظیفه بر طبق تحصیلات و درجه پرداخت شود. همچنین حقوق سربازان از حداقل 60 درصد تا حداکثر 90 درصد حقوق هم کادرهای خود متغیر است. اما آنچه که در عمل شاهد آن هستیم این است که یک سرباز با مدرک کارشناسی چیزی حدود 140 هزار تومان حقوق دریافت می کند. لذا میتوان گفت که بار هزینه‌های سرباز بر دوش خانواده‌هاست.

حال این سوال پیش می آید که اگر حق همسر، یعنی چیزی حدود 100 هزار تومان هم به این مبلغ اضافه کنیم، چطور می توان توقع داشت که یک سرباز، در این اوضاع نابسامان اقتصادی، با حقوق ماهانه حدود 250 هزار تومان، به مدت دوسال زندگی خود را بگذراند؟

کمبود امکانات رفاهی برای سربازان
نکته جالب تر آنکه، به جز دفترچه بیمه خدمات درمانی که درمان را برای سربازان در مراکز درمانی، رایگان می‌کند، می‌توان گفت هیچ خدمات رفاهی برای سربازان در نظر گرفته نشده است. به عنوان مثال می‌توان به مسئله حمل و نقل اشاره کرد. در حالی که حمل و نقل دانشجویان در سطح شهر تهران با تخفیف 50 درصدی صورت می‌گیرد، اما سربازان علیرغم حقوق کمی که دریافت می‌کنند، از این تخفیفات برخوردار نیستند.

با کنار هم گذاشتن پازل مشکلات سربازی، که تنها به بخشی از آنها اشاره شد می‌توان دریافت که چرا مسائلی چون فرار از سربازی، خودزنی، دعوا و نزاع، روی آوردن به دخانیات و مواد مخدر و... در دوران سربازی رخ می‌دهد. اگرچه اقداماتی در جهت کاهش این مسائل رخ داده است اما کافی نبوده است. شاید می‌توان امیدوار بود، با اجرای طرح‌هایی در خصوص آموزش کارهای فنی به سربازان، امید داشت که آسیب‌های این دوران کاهش پیدا کند.