اما حالا امروز قریب 26 ماه از امضای برجام و قریب به 20 ماه از اجرای آن می گذرد و سوال اصلی آن است که آیا برجام توانسته که مشکلات معیشتی مردم را حل کند یا خیر؟ وضعیت معیشتی مردم در طول بیش از دو سال از امضای این توافق چگونه بوده است؟
گشت و گذار در لا به لای مصاحبه ها و اظهار نظر های مسئولین دولتی می‌تواند پاسخ‌های خوبی را به ما بدهد. اولین بار ولی الله سیف، رئیس بانک مرکزی دولت روحانی 3 ماه بعد از اجرایی شدن برجام در اواخر فروردین ماه 95 در آمریکا و در حاشیه نشست مشترک بانک جهانی و صندوق بین المللی پول و در مصاحبه با شبکه بلومبورگ گفت: «برجام، تا کنون تقریباً هیچ دستاورد اقتصادی برای تهران در بر نداشته است ... ایران سه ماه بعد از اجرایی شدن برجام، توان دست‌یابی به 100 میلیارد دلار دارایی ضبط شده اش در خارج از کشور را نداشته و برای پرداخت صورت حساب هایش در مبادلات خارجی به مشکل خورده است.» محمد شریعتمداری که در دولت دوازدهم به وزارت صنعت، معدن و تجارت منصوب شد، در مراسم معارفه خود گفت: «در هر صورت باید اذعان داشت که قدرت خرید مردم کاهش یافته و به رقم سال 80 تا 81 رسیده است.» در این بین می توان به آمار های بانک مرکزی هم اشاره کرد. طبق آماری که بانک مرکزی از بودجه خانوار در مناطق شهری ایران در سال 95 منتشر کرده است، متوسط هزینه ناخالص سالانه یک خانوار شهری در سال 95 نسبت به سال 94 11.44 درصد افزایش یافته، در حالی که متوسط درآمد پولی و غیر پولی ناخالص سالانه یک خانوار شهری در سال 95 نسبت به سال 94 11.28 درصد افزایش داشته و این نشان دهنده آن است که میزان درآمد و هزینه مردم با هم سازگاری ندارد و معیشت مردم به سختی می گذرد. نگاه گذرا به مقایسه قیمت اقلام پرمصرف سبد غذایی خانوار براساس گزارش بانک مرکزی هم خود موید آن است که با وجود آن که میزان تورم در برهه هایی از طرف بانک مرکزی تک رقمی اعلام شده اما قیمت ها روند افزایشی بالایی را دارند و سفره مردم کوچکنر از قبل شده است. گزارش های هفتگی بانک مرکزی از قیمت خرده فروشی مواد غذایی مثال خوبی در این زمینه است.
در همین حال رهبر معظم انقلاب اسلامی در مرداد سال 95 و چند ماه پس اجرای برجام، به وضعیت معیشتی مردم اشاره کردند و فرمودند: «شش ماه هم از امضای برجام می‌گذرد، هیچ تأثیر محسوس و ملموسی هم در وضع معیشت مردم به وجود نیامده است؛ [درحالی‌که] خب، برجام اصلاً برای برداشتن تحریمها بود؛ برای اینکه تحریمهای ظالمانه برداشته بشود. مگر غیر از این است؟ خب برداشته نشده؛ حالا میگویند بتدریج، یواش یواش دارد درست میشود! مگر بحث سرِ یواش یواش بود؟ آن روز مسئولین، هم به ما میگفتند، هم به مردم میگفتند که در این مذاکرات، قرار بر این است که وقتی ایران تعهّدات خود را انجام می‌دهد، یکباره همه‌ی تحریمها برداشته بشود؛ یعنی این مانعی که آمریکا سر راه ملّت ایران ظالمانه و خباثت‌آمیز به وجود آورده بود، برداشته بشود؛ خب حالا شش ماه از این موعد گذشته است، برداشته نشده؛ شش ماه برای یک مملکت هشتاد میلیونی زمان کمی است؟ در این شش ماه دولت محترم کم میتوانست کار بکند اگر چنانچه این خباثت آمریکایی‌ها نبود؟ این برجام شد برای ما یک نمونه، یک تجربه.» حتی رهبری معظم در دیدار خود با دولت جدید در شهریور ماه سال جاری در پاسخ به آمار ها و گزارش های مسئولین فرمودند: «بر اساس این آمارها، تورم از چند ده درصد به زیر ده درصد رسیده، اما آیا قدرت خرید مردم و ارزش پول ملی نیز در همین مقیاس، بالا رفته است؟»
در کنار همه این ها اثبات شدن اتهام جاسوسی یکی از اعضای مذاکره کننده هسته ای که دست بر قضا نماینده بانک مرکزی و مسئول امور بانکی تیم مذاکره کننده کشورمان بود در جریان مذاکرات بوده، خود موید آن است که اگر هم قرار بود که گشایشی در زمینه پولی و مالی و حساب های بلوکه شده ایران در خارج از کشور در دوران پسابرجام اتفاق بیفتد، همه خیالات خام بود و در خوش بینانه ترین حالت اگر کشور در این زمینه متضرر هزینه هایی نشده باشد، قطعا سودی هم از آن نبرده است.
اما با این وجود حسن روحانی همچنان از برجام دفاع می کند و آن را پیروزی بزرگ ملت می داند. روحانی دیروز در مراسم بازگشایی دانشگاه ها در دانشگاه تهران گفت: «ما در مذاکرات هسته‌ای و در توافق برجام به مواردی رسیدیم و به منافعی رسیدیم غیرقابل بازگشت که هیچکس نمی‌تواند آنها را باز گرداند.»
آنچه که امروز مشخص شده، این است که با تحریم های چند باره ایران چه در دولت اوباما و چه حالا در دولت ترامپ که روح و جسم برجام را نقض کرده، هیچ نشانه هایی از بهبود معیشت مردم و در کنار آن رونق بازار را نمی توان دید. روحانی که خود در انتخابات 92 ملاک معیشت مردم را گرانی و جیب مردم می دانست و نه آمار و ارقام، امروز دیگر کمتر از هدف مذاکرات و اصل و اساس آنچه که باعث شد ایران پای میز مذاکره با اروپایی ها و امریکایی ها بنشیند می گوید و بیشتر سعی می کند امنیت مردم، قوی بودن دیپلماسی، بر هم زدن اتحاد جهانی علیله ایران و صلح طلب بودن جمهوری اسلامی را به عنوان دستاورد های برجام بشمرد و از هزینه های امریکا به هنگام خروج از برجام بگوید و برجام را دارای قداست هایی چون «برجام را خدا آورد» و «برجام آفتاب تابان است» بداند و کمتر از آنچه که قول داده بود که از توافق هسته ای حاصل شود برای مردم بگوید.
* گزارش از محسن تاجیک
