جامعه بصری و زکام فرهنگی در ایران!

خبرنامه دانشجویان ایران: دکتر عباس اسدی*// مرکز افکارسنجی دانشجویان در نظر سنجی خود اعلام کرد شبکه تلگرام با 58 درصد، محبوب‌ترین شبکه پیام‌رسانی در ایران است.

دیگر آمارهای منتشره نیز نشان می‌دهد امروز در ایران نزدیک به 40 میلیون کاربر از تلگرام استفاده می‌کنند. اگر این آمارها و داده‌ها دقیق باشد، حال این سوال پیش می‌آید که دلیل محبوبیت این شبکه پیام رسان نزد جامعه ایرانی چیست؟ به نظر می‌رسد عوامل متعددی در این زمینه تاثیر گذار است؛ ارتباط سریع و ساده کاربران به خاطر استفاده نکردن از فیلترشکن‌ها، بهره‌مندی از ظرفیت‌های متنوع آن برای ارسال انواع پرونده‌ها (تصویر، متن و فیلم)، هزینه ناچیز آن در مقایسه با مواردی چون پیامک‌ها و مهم‌تر از همه امنیت حریم خصوصی در آن ازجمله این عوامل به شمار می‌آید.

اگرچه موضوع حریم خصوصی در تمام جوامع مساله بسیار مهمی به شمار می‌آید، اما این امر در جامعه ایرانی بنا به دلایل تاریخی و اجتماعی دارای جایگاه و اهمیت متفاوت‌تر از سایر جوامع است که پرداختن به این موضوع، خود مجال دیگری می‌طلبد، اما آنچه باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد، این است که شبکه‌های اجتماعی و بخصوص تلگرام در حال بصری کردن جامعه ایرانی است. جامعه بصری زاییده جامعه شفاهی است. جامعه‌ای که در آن مطالعه و تفکر تعطیل است. جامعه‌ای که میانگین سرانه مطالعه‌اش سه تا پنج دقیقه است. جامعه‌ای که تیراژ کتاب‌هایش به صد نسخه می‌رسد، جامعه‌ای که کتاب را به جای بیدار شدن برای خوابیدن استفاده می‌کند.

به طور کلی، جامعه بصری جامعه‌ای است که در آن کاربر به دنبال پاداش آنی است نه پاداش آتی. پاداش آنی برخاسته از تماشای عکس‌ها و تصاویری است که کاربر با چشمان خویش آنها را فقط اسکن می‌کند بدون آن که به عکاس بیندیشد. در واقع، در جامعه بصری، کاربران خود را برای خواندن مطالب دارای پاداش‌های آتی به زحمت نمی‌اندازند. آنها فقط در جست‌وجوی مطالبی هستند که دارای پادا جای این که فکر و ذهن خود را درگیر یک موضوع مهم و وزین کنند، مطالب و عکس‌ها و تصاویر زرد و کم‌محتوا و حتی بی‌محتوا در حافظه کوتاه‌مدت خود انبان می‌کنند. چنین است که جامعه بصری جامعه‌ای بی‌تاریخ است، از ویژگی‌های چنین جامعه‌ای آن است که حافظه کوتاه‌مدت بر حافظه بلندمدت غلبه دارد. یعنی در چنین جامعه‌ای کاربران ازدواج یا طلاق فلان هنرپیشه درجه چندم را از تاریخ تمدن کشور خود بهتر و بیشتر می‌شناسد و به دیگران می‌شناساند و این میکروبی است که از طریق شبکه‌های اجتماعی همچون تلگرام در حال پخش است و در آینده جامعه را دچار زکام فرهنگی خواهد کرد.

*استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی