به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ علیرضا رهایی در نخستین نشست اعضای شورای آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی بر بازمهندسی رشته‌ها تاکید کرد و افزود: «توسعه و جابه‌جایی عدالت‌محور رشته‌ها، استفاده حداکثری از امکانات و منابع دانشگاه، تعیین ماموریت برای واحدها و راه‌اندازی رشته‌های تحصیلات تکمیلی با رویکرد میان‌رشته‌ای و علوم و فناوری‌های نوین از دیگر اهداف توسعه و بازمهندسی هدفمند رشته‌هاست.» چندی‌پیش بود که مجتبی شریعتی‌نیاسر، معاون آموزشی وزیر علوم گفت: «اولویت وزارت علوم در توسعه آموزش عالی ایجاد رشته‌هایی است که بازار کار داشته و متناسب با علم روز دنیا و نیازهای جامعه باشند.»
رشته‌های میان‌رشته‌ای حلقه مفقوده کاربردی کردن علم
گرچه واژه رشته‌های میان‌رشته‌ای در جهان در سال 1920 میلادی به‌کار برده شده است، اما این رشته‌ها در ایران مفهوم نسبتا جدیدی در نظام آموزش عالی کشور است. دراین‌باره مفاهیم زیادی توسط اندیشمندان مختلف تعریف شده است، ریکو معتقد است: «رشته‌های بین‌رشته‌ای فرآیندی برای پاسخ به یک پرسش، حل یک مساله یا پرداختن به موضوعی است که به دلیل پیچیدگی یا گستردگی نمی‌توان با یک رشته تخصصی سنتی آن را مطالعه و تحلیل کرد.» رشته‌هایی که در طول قرن بیستم در دانشگاه‌های اروپا و آمریکا مسیر ناهمواری را تجربه کرده است؛ به‌طور مثال در دهه 1980 نوعی افول در همه‌گیر شدن این رشته‌ها به وجود آمد، محدودیت‌های نهادی، موانع روشی و زیرسوال رفتن تقسیم قلمروی دانش ازجمله مواردی بود که تاسیس این رشته‌ها را زیر سوال برد، اما این موضوع در اواخر قرن 19 وارد مرحله تازه‌تری شد.
زمین ناهموار میان‌رشته‌ای‌ها در ایران
اما در ایران، پیش از پیروزی انقلاب اقدامات جدی‌ای برای ورود به این عرصه صورت نگرفت؛ این موضوع ادامه داشت تا با شروع انقلاب فرهنگی که در این دوره تلاش بر این بوده که علوم غربی موجود در دانشگاه‌های کشور به نحوی با علوم اسلامی با راهکارهایی شبیه ایجاد میان‌رشته‌ای‌ها، ترکیب شده و رشته‌های علمی جدیدی برای پاسخگویی به نیازهای جامعه به وجود آید زمینه‌های مطرح‌شدن این مفهوم در مراکز علمی مطرح شد که در مجموع ایده‌ای چندان موفق نبوده و دانشگاه‌ها همچنان به روند گذشته خود ادامه داده‌اند. البته برخی صاحب‌نظران نظیر (حس نخانی، 1389: 44) معتقدند که دانشگاه امام‌صادق(ع) در سال 1361 با 6 دانشکده با روش ایجاد رشته‌ها و علوم میان‌رشته‌ای تلفیق علوم انسانی غیراسلامی با علوم انسانی اسلامی تاسیس شده و عملکرد مناسبی داشته است. این موضوع ادامه داشت تا اینکه در نیمه دوم دهه هشتاد بار دیگر این موضوع مطرح شد؛ رضا مهدی در فصلنامه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی می‌نویسد: «پس از شکل‌گیری ایده گسترش دانش میان‌رشته‌ای در محافل علمی ایران و پیشنهاد و تصویب آن در برنامه چهارم توسعه، طرح تاسیس رشته‌های میان‌رشته‌ای در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1385 به‌عنوان یک راهبرد مورد توجه قرار گرفت. در این طرح براساس خواست وزارت علوم، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی حدود 229 میان‌رشته‌ای طراحی و به شورای گسترش آموزش عالی برای تصویب و ابلاغ به دانشگاه‌ها ارائه کرده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد به‌رغم تلاش‌های مستمر وزارت علوم دانشگاه‌ها استقبال چندانی از این رشته‌ها نکرده و در عمل، میان‌رشته‌ای‌های طراحی‌شده در برنامه‌های آموزشی و درسی دانشگاه‌ها به کار گرفته نشد.»
درمان بیکاری با میان‌رشته‌ای‌ها
با افزایش سیل جمعیت جوان به دانشگاه‌ها در دهه 90 و پاسخگو نبودن رشته‌های دانشگاهی به انتظارات و نیازهای صنعت و جامعه بار دیگر مسئولان نظام آموزشی کشور درصدد بازبینی و طراحی رشته‌های جدید و توسعه میان‌رشته‌ها برآمدند، رشته‌هایی که می‌تواند خود را با بازار کار تنظیم کند و جوابگوی بخشی از نیازهای صنعتی که نیاز به «دانش روز» دارد، باشد. همه این نکات در حالی است که با مرور اجمالی وضعیت ارتباط دانشگاه - صنعت گویای آن است که رابطه مناسبی بین این دو نهاد وجود ندارد. ضعف ارتباط دانشگاه - صنعت به زبان ساده به‌معنای ناهمسویی کارکردها و محصولات دانشگاه با خواسته‌ها و نیازهای صنعت است.
وضعیت فعلی میان‌رشته‌ای‌ها در ایران
امیرضا شاهانی، سرپرست مرکز سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی دراین‌باره گفت: «امروزه همه کشورهای دنیا از رشته‌های تخصصی به سمت رشته‌های بین‌رشته‌ای حرکت کرده‌اند و رشته مکاترونیک به‌عنوان یک رشته میان‌رشته‌ای و به دلیل کاربردی بودن آن تاسیس شده و ما نیز چنین رشته‌ای را در دانشگاه‌هایمان داریم.» او ادامه داد: «در حقیقت رشته‌هایی که از علوم مختلف تشکیل شده‌اند به‌عنوان رشته‌های میان‌رشته‌ای معروف هستند و ایجاد این رشته‌ها نیز به دلیل کاربردی بودن آنهاست.»سرپرست مرکز سنجش و پذیرش دانشگاه آزاد اسلامی درباره مشکلات دانشگاه آزاد اسلامی برای پذیرش دانشجو در رشته‌های میان‌رشته‌ای تصریح کرد: «ما از لحاظ عضو هیات‌علمی مشکلی در این زمینه نداریم و می‌توانیم اعضای جدید نیز جذب کنیم؛ ولی در وهله اول باید مساله آمایش آموزش عالی در دانشگاه آزاد اسلامی اجرا شود تا بتوانیم قطب‌ها را در واحدهای دانشگاهی خودمان جایابی کنیم. به عبارت دیگر بعد از اجرایی شدن بحث آمایش، اگر قرار است یک واحد دانشگاهی رشته مکاترونیک را ارائه دهد، باید رشته‌های مهندسی برق و مکانیک در کنار یکدیگر قرار بگیرند.»
ظرفیت بالای دانشگاه آزاد اسلامی در میان‌رشته‌ای‌ها
شاهانی با بیان اینکه دانشگاه آزاد اسلامی ظرفیت پذیرش دانشجو در حوزه رشته‌های میان‌رشته‌ای را دارد، خاطرنشان کرد: «البته برای پذیرش دانشجو در این رشته‌ها نیازمند یک بازمهندسی در رشته‌های موجود هستیم تا بتوانیم رشته‌های جدید را تعریف کنیم؛ از سوی دیگر نیازمند تقویت آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها در واحدهای مختلف دانشگاهی هستیم، چراکه در این زمینه مشکلاتی داریم.»
باید دانشجویان را برای صنعت آماده کنیم
اما حمیدرضا زمانی‌زاده، مدیرکل پژوهش و فناوری دانشگاه آزاد اسلامی نیز در گفت‌وگویی با «فرهیختگان» با اشاره به اهمیت ورود به رشته‌های میان‌رشته‌ای گفت: «امروزه دیگر در دانشگاه‌های برتر جهان رشته‌های کلاسیک جایگاهی ندارند و دنیا از آنها فاصله گرفته است. الان بسیاری از رشته‌های جدید مخصوصا در IT، بیوتکنولوژی، انفورماتیک و نانو، رشته‌هایی به وجود آمده است که دارای تخصص‌های جدیدی هستند.» او با بیان این مطلب که «دانشگاه‌های کشور نیز باید به این سمت حرکت کنند»، افزود: «باید دانشجویان را برای صنعت آماده کنیم، حتی در حوزه پژوهشی هم به این صورت است و باید آموزش‌هایی که در حوزه پژوهشی صورت می‌گیرد براساس این نگاه باشد.»
بازار کار در اختیار رشته‌های میان‌رشته‌ای است
زمانی‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا این رشته‌ها می‌توانند کاربردی باشند، گفت: «زمانی که مفاهیم IT در کشور آمد همین سوال‌ها مطرح می‌شد، اما الان می‌توان به جرات گفت زندگی بدون IT و زندگی بدون شبکه‌های مجازی و... مفهومی ندارد، بنابراین می‌توان نتیجه گرفت دنیا با این مفاهیم حرکت کرده و ما هم باید به این سمت حرکت کنیم.» او افزود: «بخواهیم یا نخواهیم بازار کار الان در اختیار رشته‌های میان‌رشته‌ای است، در داروسازی و پزشکی بیشتر نمود این موضوع را می‌بینیم که مثلا ترکیب دو رشته انفورماتیک و بایولوژیک توانسته است چه تغییری به وجود بیاورد، مثلا در تولید نوداروها این موضوع به وضوح دیده می‌شود.»
منبع: فرهیختگان
