اثر معکوس طرح زوج و فرد بر هوای تهران

خبرنامه دانشجویان ایران به نقل از مهر، قرار بود طرح کاهش (ایجاد محدودیت تردد در بخش هایی از شهر برای خودروهای آلاینده) جایگزین طرح زوج و فرد شود. مدت ها این طرح به دلیل مخالفت پلیس متوقف شد اما سرانجام با تاکید بر معاینه فنی خودروها در حالی که طراحان آن از اجرای بسیاری از بخش های آن کوتاه آمده بودند این طرح اجرایی شد.

اجرای نصفه و نیمه این طرح هم بر کاهش آلاینده های هوا تاثیر داشت و به گفته مسئولان شهری ۲ برابر  گذشته خودروهای آلاینده در معاینه فنی مردود شوند.

وحید حسینی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت شهر تهران معتقد است همین که مصوبات قانونی اجرای طرح کاهش فراهم شده اتفاق مهمی است. او ادامه می دهد: تمامی محدوده طرح کاهش مجهز به دوربین ثبت تخلفات است و به دلیل یکپارچگی سامانه سیمفا هر خودرویی که فاقد برگه معاینه فنی باشد توسط دوربین ها ثبت می شود. این گام اولیه برای اجرای طرح کاهش بود. ما از نقطه صفر شروع کردیم و خوشبختانه در حال حاضر بسیاری از زیرساخت های لازم فراهم شده است.

پیشنهاد ممنوعیت تردد ۲۴ ساعته خودروهای آلاینده
حسینی با بیان اینکه اجرای فازهای بعدی، مصوبات قانونی را دارد که توسط دولت باید ابلاغ شود، می گوید: از سمت مسئولانی که در حوزه آلودگی هوا مسئولیت دارند این مصوبات باید ابلاغ شود اما دولت ملاحظات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی را باید در اجرای فاز به فاز این طرح لحاظ کند.

وی از مطالعه فاز سوم طرح کاهش خبر می دهد و می گوید: پیشنهاد ما ۲۴ ساعته کردن ممنوعیت ورود خودروهای آلاینده به محدوده طرح کاهش است و یا محدودیت ورود برای خودروهای دیزلی فرسوده. ایده آل ما آن است که تا پنج سال آینده دیگر موتورسیکلت های برقی در این محدوده تردد کنند و موتورسیکلت های بنزینی امکان ورود به مناطق مرکزی را نداشته باشند. خودروهای دیزلی بدون فیلتر دچار ممنوعیت تردد باشند اما تمام این موارد به جز نگاه فعالان حوزه مبارزه با آلودگی هوا نیاز به ملاحظات دیگری دارد.

اثبات دوباره بی اثر بودن طرح زوج و فرد بر آلاینده های هوای پایتخت
بی اثر بودن طرح زوج و فرد در یک دهه اجرای آن بارها از سوی تحقیقات علمی اثبات شده بود. اما به تازگی مقاله ای در ژورنال معتبر Transportation Research  منتشر شده که نشان از تاثیر معکوس طرح زوج و فرد بر آلودگی هوای کل محدوده شهر تهران می دهد.

این تحقیق با استفاده از سامانه سیاهه انتشار و پیش بینی آلودگی هوا توسط شرکت کنترل کیفیت هوای تهران به انجام رسیده است. طبق یافته های این مقاله، ‌ طرح زوج و فرد در دوره بلند مدت، ۲درصد تولید ذرات معلق خودرویی تهران را افزایش داده است.

حسین شهبازی مدیر واحد پیش بینی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در این باره می گوید: در آخرین تحقیق انجام گرفته، میزان اثربخشی اجرایی شدن طرح ترافیکی زوج و فرد در تولید آلودگی و غلظت آلاینده های شهر تهران با استفاده از سامانه سیاهه انتشار و سامانه پیش بینی آلودگی هوا مورد بررسی قرار گرفته است.

به گفته وی، در اثر این محدودیت ترافیکی، تنها خودروهای شخصی براساس پلاک آنها اجازه ورود به محدوده طرح را پیدا می کنند و سایر ناوگان بدون محدودیت می توانند در محدوده تردد کنند.

شهبازی تصریح کرد: براساس نتایج این تحقیق، اجرایی شدن طرح ترافیکی زوج و فرد به صورت بلند مدت باعث کاهش حجم تردد خودروهای سواری در شهر تهران تا میزان ۱۱ درصد شده اما به دلیل تقاضای سفر موجود در محدوده، کاهش تردد خودروهای سواری سبب افزایش تردد سایر ناوگان ها از جمله تاکسی، مینی بوس و اتوبوس واحد به ترتیب به میزان ۱۶، ۸ و ۸ درصد شده است.

مدیر واحد پیش بینی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می گوید: محاسبات انجام گرفته با استفاده از سامانه سیاهه انتشار شهر تهران نشان می دهد که اجرایی شدن طرح زوج و فرد، سبب کاهش انتشار خودرویی آلاینده های مونوکسیدکربن، اکسیدهای نیتروژن، هیدروکربن ها و اکسیدهای گوگرد در شهر تهران به ترتیب به میزان ۴، ۲.۵، ۵ و ۲ درصد شده است. این در حالی است که اجرای بلند مدت طرح ترافیکی زوج و فرد، منجر به افزایش انتشار ذرات معلق ناشی از خودروها، به عنوان مهمترین آلاینده شهر تهران، به میزان ۲ درصد در کل شهر شده است.

علاوه بر آن نتایج مدل سازی کیفیت هوا در یک دوره بحرانی آلودگی هوای شهر تهران نشان داده که اجرای طرح زوج و فرد سبب کاهش میانگین غلظت مونوکسیدکربن و اکسیدهای نیتروژن به میزان ۴ و ۲ درصد در طول دوره شده است.

پیس از این  یکی از مدیران سابق شهری در زمان پیشنهاد طرح کاهش در صحن شورای شهر تهران اعلام کرده بود طرح زوج و فرد طی سال هایی که درتهران اجرایی شده است در خوش‌بینانه‌ترین حالت توانسته تنها ۴ درصد از میزان آلایندگی هوا بکاهد.

خودروهای کاربراتوری چقدر آلاینده تولید می کنند؟
منشأ ۴۵ درصد آلودگی هوای تهران را ۱۰ درصد کل خودروهای موجود شهر تهران که «کاربراتوری» هستند، تشکیل می‌دهند. این خودروها در هر کیلومتر پیمایش ۴۰ گرم ذرات آلاینده تولید می‌کنند. این در حالی است که خودروهایی که از استاندارد یورو ۲ برخوردار هستند تنها ۷/ ۲ گرم در هر کیلومتر آلاینده تولید می‌کنند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد، اجرای طرح زوج وفرد در این سال‌ها در بزرگراه چمران ۱۱ درصد، نواب ۱۰درصد، مدرس ۱۷ درصد و رسالت ۱۲درصد سبب تاخیر در ترافیک شده است. به‌طوری که حجم ترافیک از رینگ «زوج و فرد» به یک لایه عقب‌تر و عملا به بزرگراه‌های منتهی به این محدوده، کشیده شده و باعث افزایش آلودگی هوا در خارج از محدوده زوج و فرد شده است. جلوگیری از ورود خودروها در این محدوده هم دچار مشکلاتی بوده است.  

کدام کشورها طرح زوج و فرد دارند
تجربه جهانی در خصوص اجرای طرح زوج و فرد نشان می دهد کشورهایی که برای کاهش آلاینده ها از این نسخه استفاده می کنند به عنوان راهکار دائمی و هر روزه به آن نگاه نمی کنند. در آتن از ژوئن ۱۹۸۲ تاکنون برای حل مشکل ترافیک در محدوده مرکزی شهر که ۱۳ کیلومتر مربع وسعت دارد از این روش استفاده می‌کنند. همچنین در مکزیکوسیتی از زمستان ۱۹۸۹ به صورت یک روز محدودیت در هفته یا در پاریس اجرای آزمایشی در سال ۱۹۹۷ و یک بار در ۱۷ مارس سال ۲۰۱۴ به‌دلیل آلودگی هوا اجرایی شده است. این در حالی است که در تهران از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۴ در مواقع اضطرار آلودگی هوا و از سال ۱۳۸۴ تاکنون به‌صورت دائم این طرح اجرایی شده است. مساحت محدوده طرح زوج یا فرد در تهران ۵/ ۸۸ کیلومتر مربع است.

با وجود اثبات علمی بی اثر بودن طرح زوج و فرد مشخص نیست چرا همچنان اجرایی شدن فازهای بعدی طرح کاهش دنبال نمی شود.