گرانی دلار بیش از این به صلاح نیست

خبرنامه دانشجویان ایران: مرتضی افقه*// 1- بعد از اتمام جنگ عده‌ای از مسئولان و اقتصاددانان به‌یکباره معتقد به مکانیسم بازار آزاد شدند. این گروه براین باورند که نرخ ارز باید افزایش پیدا کند یا به عبارت دیگر قیمت ارز حتما باید براساس مکانیسم عرضه و تقاضا مشخص شود. از همان ابتدا این نظریه بین این افراد و عده‌ای دیگر از اقتصاددانان ازجمله بنده محل چالش بود. دلیل آنها این است که دولت‌ها متناسب با نرخ تورم اجازه ندادند نرخ ارز هم افزایش پیدا کند. آنها معتقدند با افزایش نرخ ارز صادرات غیرنفتی نیز افزایش می‌یابد. بنده مخالف این نگرش هستم و بر این باورم که این افزایش قیمت دلار می‌تواند تبعات بسیار زیادی برای اقتصاد ایران داشته باشد.

2- هیچ دلیلی وجود ندارد که نشان دهد افزایش نرخ ارز تاثیر قابل‌قبولی بر افزایش صادرات غیرنفتی داشته است. بنده به‌عنوان یک اقتصاددان مطالعاتی دراین‌باره ندیده‌ام که این اثر را زیاد و گسترده نشان داده باشد. معمولا برخی طرفداران این نظریه با حدس و گمان این نکته را بیان می‌کنند. اغلب طرفداران افزایش نرخ ارز، تعدادی از تجار هستند. اخیرا نیز تعدادی از مسئولان ازجمله مدیران بانک‌مرکزی و دو تن از وزرا از این اتفاق- افزایش نرخ دلار- دفاع کرده‌اند و تعدادی از اقتصادخوان‌ها نیز با این تفکر همراه شده‌اند.

3- آنالیز کیفی و کمی صادرات نشان می‌دهد بیش از 90 درصد صادرات کشور ما صادرات مواد خام است، از محصولات کشاورزی خام تا مواد معدنی، البته 50 درصد نیز پتروشیمی است. باید اذعان کرد با فرض اینکه افزایش نرخ ارز به افزایش صادرات غیرنفتی منجر شود، صادرات مواد خام الزاما به نفع کشور نیست و حتی به کشور لطمه وارد می‌کند.

4- از طرف دیگر هنوز هر سه بخش اقتصادی به واردات مواد اولیه و واسطه‌ای به خارج وابسته‌اند، در نتیجه افزایش قیمت ارز منجر به افزایش قیمت کالاهای واسطه‌ای و وارداتی می‌شود که خود منجر به تورم وارداتی به کشور می‌شود.

5- با توجه به نوع تفکرات اقتصادی هیات دولت جدید و تسلطی که تجار خام‌فروش بر تصمیمات برخی وزرا دارند، تصور این بود که دولت دوازدهم هم با تفکر حاکم مماشات کرده و دلار تا مرز 4000 تومان افزایش یابد. بهتر است بگویم تصورم خود بنده به‌عنوان یک اقتصاددان مستقل این بود که کابینه جدید اجازه خواهد یافت دلار را به مرز 4000 تومان برساند و بیش از آن را خود رئیس‌جمهور مستقیما مانع شود؛ اما اکنون شاهدیم قیمت دلار از 4100 تومان نیز عبور کرده و حتی نظر برخی بر این است که به 4500 تومان برسد. به نظر می‌رسد ادامه چنین روندی خطرناک بوده و به هیچ‌وجه برای اقتصاد ایران توصیه نمی‌شود.  یکی از برگ‌های برنده دولت روحانی کاهش نرخ تورم است و با این روند بدون‌شک این برگ برنده با ادامه گرانی دلار رنگ خواهد باخت.

6- با افزایش قیمت ارز هر چیزی که منشأ واردات داشته باشد، گران خواهد شد. هم‌اکنون بازار کالاهای وارداتی تحت‌تاثیر این افزایش یا فروش را متوقف کرده‌اند تا تکلیف نرخ ارز مشخص شود یا قیمت کالاها را افزایش داده‌اند. همه کالاهای اساسی که مستقیم یا غیرمستقیم مواد اولیه وارداتی در آنها به کار رفته باشد حتما افزایش قیمت پیدا می‌کند.

7- در میان‌مدت و بلندمدت، افزایش قیمت کالاهای وارداتی منجر به افزایش هزینه تولید می‌شود و ازجمله افزایش هزینه تولید کالاهای صادراتی را در پی دارد. یعنی در میان‌مدت همان کالاهای صادراتی که فکر می‌کنند این افزایش به نفع‌شان است، با افزایش قیمت تقاضا برای صادرات‌شان کاهش می‌یابد و صادرات غیرنفتی را با چالش مواجه می‌کند.

* دانشیار دانشگاه شهید چمران اهواز