مقایسه پنج نظام رتبه‌‌بندی دانشگاهی دنیا

به گزارش خبرنگار صنفی - آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ رتبه بندی دانشگاه ها یکی از مواردی است که طی سال های گذشته مورد توجه مسئولان آموزش عالی در کشورهای مختلف قرار گرفته است، رتبه بندی که اعلام عمومی آن قطعا در جذب دانشجو و نگاه صنعتگران به آن دانشگاه در حوزه های مختلف می تواند تاثیر گذار باشد. اما شاید خیلی از دانشجویان اطلاع دقیقی از نظام های رتبه بندی نداشته باشند، و ابهاماتی درباره چرایی اختلاف در بین رتبه یک دانشگاه در یک نظام و جایگاه متفاوت همان دانشگاه در یک نظام رتبه بندی دیگر داشته باشند.

به طور کلی رتبه بندی دانشگاه ها بر اساس معیارهای مختلفی انجام می شود که هر معیار شاخص های خاصی را داراست. از جمله آنها می توان به معیارهای پژوهشی، آموزشی، وجه بین المللی، تسهیلات و امکانات و ... اشاره کرد. دانشگاه هایی که در این رتبه بندی قرار می گیرند مشخصات و شاخص های لازم برای رشد و پیشرفت کشور را دارند. لذا در برخی از دانشگاه های دنیا از این رتبه بندی ها برای ارزیابی های کیفی استفاده می شود.

در ادامه نگاهی به پنج نظام رتبه بندی شاخص دانشگاهی در سطح جهان خواهیم داشت.

1- رتبه بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان (شانگهای)
نظام‌ رتبه‌بندی آکادمیک دانشگاه‌های جهان یا شانگهای از سال 2003 دانشگاه‌ها را در سطح جهان، قاره و کشور رتبه‌بندی می‌نماید. این رتبه‌بندی بر مبنای شاخص‌های کمی بوده و سالانه بیش از 1200 دانشگاه جهان را براساس سطح آموزش، سطح اعضای هیئت علمی، تولیدات علمی و اندازه دانشگاه مورد ارزیابی قرار داده و نتایج مربوط به 500 دانشگاه برتر جهان را منتشر می نماید. منبع گردآوری داده‌های نظام رتبه‌بندی شانگهای وب سایت جایزه نوبل، وب سایت مدال فیلدز، پژوهشگران پر استناد موسسه تامسون رویترز، پایگاه استنادی وب علوم و پرسشنامه پر شده توسط دانشگاه‌ها است. شاخص‌های مورد استفاده در این نظام عبارتند از:

شاخص تولید: سطح آموزش دانشگاه‌ها
1. تعداد فارغ‌التحصیلان برنده جایزه نوبل یا مدال فیلدز (10 درصد)

سطح اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها
2. تعداد اعضای هیئت علمی برنده جایزه نوبل یا مدال فیلدز (20 درصد)
3. پژوهشگران پراستناد (20 درصد)

تولیدات علمی دانشگاه‌ها
4. تعداد مقالات منتشر شده در مجلات نیچر و ساینس (20 درصد)
5. تعداد مقالات نمایه شده در نمایه استنادی علوم و علوم اجتماعی (20 درصد)

اندازه دانشگاه
6. عملکرد پژوهشی دانشگاه براساس تعداد دانشجو و اعضای هیئت علمی(10 درصد)

2- رتبه بندی موسسه‌های سایمگو
نظام رتبه‌بندی سایمگو از سال 2009، سالانه رتبه‌بندی 5000 دانشگاه‌ و موسسه‌ پژوهشی برتر جهان را در سه بخش پژوهش، نوآوری و وب‌سایت منتشر می‌کند. سایمگو دانشگاه‌ها را براساس عملکرد پژوهشی و در قالب مقالاتی که در نشریات معتبر بین‌المللی نمایه شده، ارزیابی و رتبه بندی می‌کند. منبع گردآوری داده‌های نظام رتبه‌بندی سایمگو انتشارات الزویر، پایگاه استنادی اسکوپوس، رتبه‌بندی مجلات سایمگو، پایگاه ثبت اختراع اروپا و پرسشنامه پر شده توسط دانشگاها است. شاخص‌های مورد استفاده در این نظام به شرح زیر است:

پژوهش
1. برون داد: تعداد مدارک تولید شده توسط موسسه یا دانشگاه که در پایگاه اسکوپوس نمایه شده است (8 درصد).
2. همکاری بین‌المللی: تعداد همکاری‌هایی که پژوهشگران وابسته به دانشگاه یا موسسه با پژوهشگران سایر کشورها داشته‌اند (2 درصد).
3. تاثیر نرمال شده: میانگین استناد نرمال شده براساس حوزه موضوعی(13 درصد)
4. کیفیت بالای تولیدات علمی: مقالاتی که در مجلات پرنفوذ و باکیفیت بالا منتشر شده اند. این مجلات براساس رتبه‌بندی مجلات سایمگو در چارک اول (25 درصد) قرار دارند (2 درصد).
5. برتری: مقالات دانشگاه که جزو 10 درصد اول حوزه موضوعی خود هستند (2 درصد).
6. رهبری علمی: مقالاتی که نویسنده مسئول آن وابسته به دانشگاه باشد(5 درصد).
7. برتری و رهبری علمی: مقالاتی که جزو 10 درصد برتر حوزه موضوعی خود هستند و نویسنده مسئول آن از دانشگاه مربوطه باشد(13 درصد).
8. استعدادهای علمی: تعداد نویسندگان مقاله در یک بازه زمانی خاص (5 درصد).

نوآوری
9. دانش نوآورانه: تعداد تولیدات علمی که در پروانه‌های ثبت اختراع به آن‌ها استناد شده است (25 درصد).
10. تاثیر تکنولوژی: درصد تولیدات علمی که در پروانه‌های ثبت اختراع به آن‌ها استناد شده است (5 درصد).

وبسایت
11. اندازه وب‌سایت: تعداد صفحات وابسته به url دانشگاه بر پایه نتایج گوگل (15 درصد).
12. لینک‌های به دامنه دانشگاه: تعداد پیوندهای خارجی به دامنه وب‌سایت دانشگاه(5 درصد).

3- رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌های کیو. اس
نظام رتبه‌بندی کیو.‌اس از سال 2004، سالانه دانشگاه‌ها جهان را با استفاده از شش شاخص ارزیابی و 700 دانشگاه برتر را معرفی می‌نماید. شاخص‌های اعتبار دانشگاه، اعتبار افراد شاغل، نسبت دانشجو به اعضای هیئت علمی، میزان استناد به هر عضو هیئت علمی، تعداد اعضای هیئت علمی بین‌المللی، تعداد دانشجوی بین‌المللی از مهمترین شاخص‌های ارزیابی کیفی دانشگاه‌ها است که توسط نظام کیو‌اس مورد استفاده قرار می گیرد. اطلاعات مورد نیاز این نظام رتبه بندی از طریق نظرسنجی از صاحب‌نظران حوزهای موضوعی، نظرسنجی از کارفرمایان، پایگاه استنادی اسکوپوس و پرسشنامه‌ای که خود دانشگاه‌ها پر می ‌کنند، گردآوری می شود.

1. اعتبار دانشگاه: شاخص کیفی مبتنی بر اظهار نظر صاحب‌نظران است که بیشترین امتیازات را به خود اختصاص داده است. از صاحب‌نظران حوزهای موضوعی در ارتباط با اعتبار دانشگاه‌ها در رشته موضوعی مورد تخصص خود نظرسنجی می‌شود. در رتبه بندی 2016-2017 نظام رتبه بندی کیو اس،74651 نفر از متخصصان و صاحب‌نظران دانشگاه‌ها مشارکت داشتند (وزن 40 درصد).
2. اعتبار افراد شاغل: دیدگاه کارفرماها درباره کیفیت کاری فارغ‌التحصیلان هر دانشگاه مورد بررسی قرار می‌گیرد (وزن 10 درصد).
3. نسبت اعضای هیئت علمی به دانشجو: این شاخص کیفیت آموزش دانشگاه‌ها و مدت زمانی که هر عضو هیئت علمی به یک دانشجو اختصاص می‌دهد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد (وزن 20 درصد).
4. میزان استناد به هر عضو هیئت علمی: هدف از این شاخص بررسی تاثیر پژوهشی دانشگاه ها است. اطلاعات مربوط به استنادات دریافتی پنج سال اخیر هر دانشگاه از پایگاه استنادی اسکوپوس استخراج و به منظور ارزیابی عادلانه دانشگاه‌ها به جای استناد کل دانشگاه، استناد به ازای هر عضو هیئت علمی محاسبه می‌شود. وزن این شاخص در ارزیابی کلی 20 درصد است.
5. تعداد اعضای هیئت علمی بین‌المللی و تعداد دانشجوی بین‌المللی: هدف از این دوشاخص ارزیابی میزان موفقیت یک دانشگاه در جذب دانشجو و اعضای هیئت علمی بین‌المللی است (وزن 10 درصد).

4- رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌‌های موسسه آموزش عالی تایمز
نظام رتبه‌بندی تایمز از سال 2004، سالانه 980 دانشگاه‌ برتر جهان را با استفاده از پنج معیار آموزش، پژوهش، استناد، وجهه بین‌المللی و درآمد صنعتی ارزیابی و معرفی می‌نماید. اطلاعات مورد نیاز این نظام رتبه بندی از طریق نظرسنجی از صاحب‌نظران حوزهای موضوعی ، پایگاه استنادی اسکوپوس و پرسشنامه‌ای که خود دانشگاه‌ها پر می ‌کنند، گردآوری می شود. شاخص‌های مورد استفاده در این نظام به شرح زیر است:

آموزش
1. شهرت دانشگاه: در ارتباط با شهرت دانشگاه از صاحبنظران حوزه‌های مختلف موضوعی نظرسنجی می‌شود (وزن 15 درصد).
2. نسبت اعضای هیئت علمی به دانشجو (وزن 5/4 درصد)
3. نسبت دانشجویان دکتری به دانشجویان کارشناسی (وزن 25/2 درصد)
4. نسبت فارغ التحصیلان دکتری به اعضای هیئت علمی (وزن 6 درصد)
5. درآمد دانشگاه (وزن 25/2 درصد)

پژوهش
6. شهرت پژوهشی دانشگاه: شهرت پژوهشی دانشگاه از طریق نظرسنجی از صاحب‌نظران به دست می‌آید (وزن 18 درصد).
7. بهره‌وری پژوهشی: تعداد مقالات منتشر شده توسط دانشگاه که در مجلات معتبر پایگاه استنادی اسکوپوس نمایه شده است (وزن 6 درصد).
8. درآمد پژوهشی: درآمد پژوهشی دانشگاه با ازای هر عضو هیئت علمی (وزن 6 درصد)

استناد
9. تعداد استنادهایی که مقالات دانشگاه در پایگاه استنادی اسکوپوس دریافت کرده است (وزن 30 درصد).

وجهه بین‌المللی
10. نسبت دانشجویان بین المللی به دانشجویان داخلی(وزن 5/2 درصد)
11. نسبت اعضای هیئت علمی بین المللی به اعضای هیئت علمی داخلی(وزن 5/2درصد)
12. همکاری بین‌المللی: تعداد مقالاتی که با مشارکت پژوهشگران سایر کشورها نوشته شده است(وزن 5/2 درصد).

درآمد صنعتی
13. این شاخص از طریق نسبت درآمد حاصل از صنعت دانشگاه به تعداد اعضای هیئت علمی محاسبه می‌شود(وزن 5/2 درصد).

5- رتبه‌بندی جهانی دانشگاه‌‌های جهان اسلام(ISC)
نظام رتبه بندی دانشگاه های جهان اسلام سالانه دانشگاه جهان اسلام را با استفاده از پنج معیار پژوهشی، آموزشی، وجهه بین‌المللی، امکانات و فعالیت‌های اجتماعی- اقتصادی ارزیابی و رتبه بندی می‌نماید. شاخص‌های مورد استفاده در این نظام عبارتند از:

پژوهشی
1. کیفیت پژوهش: این شاخص برای ارزیابی کیفیت پژوهش‌های صورت گرفته مورد استفاده قرار گرفته و از تقسیم استنادات دریافتی مقالات تولید شده توسط دانشگاه در یک بازه زمانی مشخص بر کل مقالات تولید شده دریک بازه زمانی معین به دست می آید (وزن 15 درصد).
2. کارایی پژوهش: این شاخص برای ارزیابی کارایی پژوهشی اعضای هیئت علمی دانشگاه است و از طریق تقسیم تعداد مقالات تولید شده در بازه زمانی معین بر تعداد اعضای هیئت علمی به دست‌ می‌آید (وزن 15 درصد).
3. حجم پژوهش: تعداد مقالات تولید شده توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه(وزن8 درصد).
4. نرخ رشد کیفی پژوهش: این شاخص میزان پیشرفت کیفیت پژوهش‌های انجام شده توسط دانشگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد(وزن 5).
5. نرخ رشد کارایی پژوهش: این شاخص برای بررسی میزان پیشرفت کارایی پژوهشی اعضای هیئت علمی در یک بازه زمانی 3 ساله استفاده می‌شود (وزن 5).
6. جوایز: تعداد جوایزی که توسط دانشگاه مربوطه کسب شده است(وزن 2).

آموزشی
1. اعضای هیئت علمی دارای جایزه: تعداد جوایزی که توسط اعضای هیئت علمی دانشگاه کسب شده است (وزن 6)
2. اساتید پراستناد: تعداد اعضای هیئت علمی دانشگاه که براساس استناداردهایISI وOIC در میان نویسندگان پراستناد قرار دارند(وزن 8).
3. نسبت اعضای هیئت علمی دارای دکترا به کل اعضای هیئت علمی(وزن 4)
4. فارغ‌التحصیلان دارای جایزه: تعداد جوایزی که توسط فارغ‌التحصیلان دانشگاه کسب شده است (وزن 3)
5. فارغ التحصیلان پراستناد: تعداد فارغ التحصیلان دانشگاه که براساس استناداردهایISI وOIC در میان نویسندگان پراستناد قرار دارند (وزن 3)
6. نسبت اعضای هیئت علمی به دانشجو(وزن 3)
7. نسبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی به کل دانشجویان(وزن 3)
8. نرخ رشد دانشجویان تحصیلات تکمیلی: جهت بررسی تلاش دانشگاه در جهت جذب دانشجویان تحصیلات تکمیلی است(وزن 3).
9. دانشجویان دارای جایزه در المپیادهای بین‌المللی(وزن 3)

وجهه بین‌المللی
1. نسبت اعضای هیئت علمی بین‌المللی به کل اعضای هیئت علمی (وزن 2)
2. نسبت دانشجویان بین‌المللی به کل دانشجویان (وزن 1)
3. نسبت اعضای هیات علمی داخلی دارای مدرک دکترا از خارج از کشور به کل اعضای هیات علمی داخلی دارای مدرک دکترا (وزن 5/1)
4. کارگاه‌ها وکنفرانس‌های بین المللی: تعداد کنفرانس‌ها و کارگاه‌های است که توسط دانشگاه سازماندهی و برگزار می شود و حداقل 5 شرکت‌کننده از دانشگاه‌های خارج از کشور در ان حضور دارند (وزن 5/1).
5. همکاری‌های بین المللی (وزن 1)

امکانات
1. تعداد عناوین کتاب به ازای هر دانشجو(وزن 1)
2. تعداد مجلات و نشریات دوره‌ای(وزن 1)
3. تعداد موسسه‌ها و مراکز تحقیقاتی(وزن 1)

فعالیت‌های اجتماعی- اقتصادی
1. درآمد قرارداد‌ها و مشاوره‌ها: از تقسیم میانگین درآمد حاصل از قراردادها و مشاوره‌‌ها به میانگین کل بودجه دانشگاه به دست می‌آید(وزن 5/2).
2. دوره‌های بازآموزی: تعداد دوره‌های آموزشی حضوری یا مجازی در دانشگاه(وزن 1)
3. برنامه‌های کارآفرینی و ارتباط با صنعت: این شاخص دوره‌های کارآفرینی دانشگاه را مورد بررسی قرار می‌دهد. ازتقسیم تعداد دانشجویانی که در این دوره‌ها شرکت کرده‌اند برمیانگین کل دانشجویان در سال تحصیلی به دست می‌آید(وزن 1).
4. تعداد مراکز رشد(وزن 5/0)