کنکور امروز تبدیل به مفهومی شده که خانواده ها یکی از اصلی ترین راه های موفقیت فرزندانشان در زندگی را با پیروزی پشت سر گذاشتن این مقوله می دانند. در نگاه اکثر والدین آینده و جایگاه اجتماعی فرزندان همه گره خورده در تحصیلات دانشگاهی و اخذ مدرک از دانشگاه های معتبر شده به گونه ای که خانواده ها حاضرند در شرایطی که به لحاظ مالی در مضیقه قرار دارند و اوضاع مالی خوبی ندارند اما هر طور که شده هزینه های لازم برای موفقیت اولاد خود در آزمون سراسری برای ورود به عرصه دانشگاهی را فراهم کنند. از آن طرف هم موسسات آموزشی با ایجاد برنامه های متنوع، جدید و بکر در بازار رقابتی ای که به وجود آمده سعی دارند نظر دانش آموزان و خانواده هایشان و یا حتی مدارس را جلب کنند.
اما چه عاملی باعث شده موسسات آموزشی که تا یک دهه گذشته هیچ خبری از آن ها نبوده، به یکباره و در عرض چند سال به صورت کاملا قارچ گونه تاسیس و رشد کنند؟ مگر میزان درآمدزایی و سوددهی در عرصه فعالیت های آموزشی به چه اندازه است که کار به جایی می رسد که برخی از موسسات دارای بِرَند با هزینه کردن مقادیر زیادی پول سعی دارند موفقیت نفرات برتر کنکور را به نام موسسات خود بزنند؟
طبق اعلام سازمان سنجش در سال 96 حدود یک میلیون نفر داوطلب کنکور سراسری بودند. این تعداد داوطلب در 3 گروه آزمایشی اصلی (ریاضی، انسانی و تجربی) قرار گرفته اند که هر کدام از این رشته ها تنوع منابع و کتاب های آموزشی مختلف در کنکور دارند. با فرض آن که هر نفر به طور میانگین در طول سال 1 میلیون تومان خرج وسایل کمک آموزشی خود مثل خرید کتاب و فلش کارت، مشاوره‌های تحصیلی، شرکت در آزمون های آزمایشی و ... بکند، در این صورت درآمدی قریب به یک هزار میلیارد تومان عاید موسسات آموزشی خواهد شد که قطعا هزینه‌های جاری آنان در حد چند ده میلیارد تومان است و سود خالص ناشی از این خدمات برای موسسات نزدیک به 900 میلیارد تومان خواهد بود. در همین اثنی می‌توان به مدارس غیر انتفاهی اشاره کرد که بعضا واسطه بین موسسات آموزشی معتبر و دانش آموزانِ خود می‌شوند و با دریافت پورسانت از فروش کتاب‌ها و بستن قرارداد برای شرکت در آزمون‌های آزمایشی یک موسسه آموزشی خاص سود بالایی را صرفا از همین واسطه گری به دست می‌آورند.
از طرفی علاوه بر فروش محصولات و مشاوره‌های تحصیلی، یکی دیگر از راه‌های درآمدزایی از مقوله کنکور برگزاری سمینار با موضوعات مختلف و البته جذاب برای داوطلبان کنکور است. سمینارهایی با موضوعات «ذهن برتر»، «مهارت تست زنی»، «انرژی درمانی»، «چگونه یک شبه کنکور را بیاموزیم؟»، «راه موفقیت در کنکور چیست؟» و غیره. طبق آمارهای موجود در هر سمینار حداقل100 دانش آموز و هرکدام برای شرکت در یک سمینار یک روزه به طور میانگین 500 هزار تومان هزینه می‌دهند. در حالی که هزینه گرانترین استاد برای این سمینار نهایت 10 میلیون و هزینه خورد و خوراک و کرایه تالار و ... سرجمع به 15 میلیون نخواهد رسید و این یعنی برگزاری یک سمینار ساده برای یک مدرسه در یک روز حدود 20 الی 25 میلیون سود خالص دارد. حالا کافی است همین رقم را در تعداد مدارسی که دانش آموزان آن توانایی پرداخت چنین هزینه هایی را دارند و تعداد سمینارهایی که موسسه برای هر مدرسه در طول یک سال برگزار می‌کند، کنیم تا به سود کلانی که این موسسات از این سمینارهایی که خیلی از آن ها پشتوانه علمی هم ندارند و باعث می شود که بعضا دانش آموزان دچار توهم در رقابت با رقیبان خود در کنکور شوند، پی ببریم.
حال این فقط مسائل مرتبط با کنکور سراسری دوره کارشناسی است. چندین سال است که بحث تحصیلات تکمیلی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری در بین دانشجویان داغ شده و اهمیت کنکور های مقاطع بالاتر کمتر از کنکور مقطع کارشناسی نیست. در این وضعیت موسسات آموزشی که در حیطه کنکور فعالیت می‌کنند هم از اهمیت این موضوع غافل نشدند و برنامه‌های متنوعی را برای این مقاطع در نظر گرفته‌اند. این موسسات بسته های آموزشی خود را در مقطع کارشناسی ارشد 600 هزار تومان ارائه و دوره کلاس های سه ماهه خود را با قیمت 300 تا 400 هزار تومان برگزار می کنند. طبق اعلام سازمان سنجش بیش از 800 هزار نفر در کنکور کارشناسی ارشد سال 96 شرکت کرده اند. با فرض آن که 100 هزار نفر از آنان فقط یکی از این دو خدمات آموزشی فوق را برای کنکور ارشد دریافت کنند و با احتساب هزینه های جاری موسسه مثل مکان برگزاری کلاس، هزینه چاپ بسته های آموزشی، هزینه اساتید دوره و غیره سود خالص چند صد میلیاردی برای این موسسات را در پی دارد.
همایش یک موسسه کنکور با جمعیت بالای دانشجویان
در چنین وضعیتی که موسسات آموزشی تبدیل به بنگاه های اقتصادیِ عرصه آموزش خصوصا در زمینه کنکور در مقاطع مختلف هستند و سرمایه های کلانی را جمع آوری می کنند و خانواده ها بالاجبار و با توجه به شرایط اجتماعی حاکم بر جامعه علی رغم مشکلات معیشتی فراوان هزینه های هنگفتی را برای موفقیت احتمالی فرزاندشان در کنکور پرداخت می کنند، سوال اساسی که پیش می آید این است که آیا وقت آن نرسیده که با اصلاح ساختار کنکور بساط این موسسات آموزشی -بخوانید اقتصادی- برچیده شود و در یک فضای عادلانه تر که پول حرف اول را نزند داوطلبان به رقابت بپردازند؟ اصلا کدام ارگان مسئولیت اصلاح ساختار کنکور را بر عهده دارد؟ بحث حذف کنکور که چندین سال است در رسانه ها مطرح شده، چرا تا به حال اتفاقی برای تغییر فضای موجود نیفتاده است؟ چه کسی باید پاسخگو باشد؟
علی رغم آن که متولی مشخصی طبق قانون مسئولیت نظارت بر موسسات آموزشی و ساختار آزمون سراسری را ندارد اما شورای عالی انقلاب فرهنگی که سالیان سال است بحث سیاست گذاری های کلان آزمون سراسری را دنبال می کند و مصوبات مختلفی در این زمینه دارد باید نقش اساسی را در زمینه اصلاح ساختار کنکور ایفا کند. دکتر محمد رضا مخبر دزفولی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی چندی پیش درباره اصلاح ساختار آزمون سراسری در این شورا گفت: «با توجه به اینکه هم باید عدالت آموزشی مورد توجه قرار گیرد و هم اینکه توجه به اقشار گوناگون در جامعه صورت گیرد این موضوع باید نظم و انسجام لازم را پیدا کند. با توجه به نامه‌ها و مکاتبات صورت‌گرفته که گزارش آن نیز در جلسه شورا ارائه شد، مقرر شد کارگروهی متشکل از وزرای علوم و بهداشت، رؤسای کمیسیون‌های بهداشت و آموزش مجلس و رئیس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها در دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکیل شود و گزارش جامعی از وضعیت بخشهای مختلف ورودی به آموزش عالی در کشور آماده و به صحن شورا برای نظم بخشی در سال های آتی ارائه شود.» منصور کبکانیان دبیر ستاد راهبردی نقشه جامع علمی کشور هفته گذشته و در حاشیه جلسه این ستاد گفت: «اولین دستور این جلسه بحث کنکور بود که پیش از این در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی با حضور رئیس‌جمهوری مطرح شده است. حدود دو سال قبل به آسیب‌ها و ساماندهی کنکور در ستاد راهبری نقشه جامع علمی کشور پرداخته شده بود اما بنابر ملاحظاتی به بررسی دقیق‌تری واگذار شد.» دکتر منصور غلامی وزیر علوم و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی هم چندی پیش گفته بود: «هم اکنون از دوره دبستان، خانواده‌ها فرزندان خود را به سمت کنکور هدایت می کنند. باید آموزش و پرورش هم ساز و کار ارزیابی را مدنظر قرار دهد تا استعدادها قابل رشد باشند.»
جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی
با وجود آنکه در گفته های مسئولینِ ذی ربط همیشه ناراضی بودن از فضای فعلی آزمون سراسری به چشم می خورد و همواره صحبت از لزوم اصلاح این رویه در میان است اما به نظر می آید عزم و اراده کافی برای تغییر ساختار فعلی وجود ندارد و دلیل آن هم جز همان گردش های مالی سرسام آور و سود های کلان موسسات آموزشی که خود تبدیل به غول ها و یا حتی مافیای کنکور شده اند نیست.
* گزارش از محسن تاجیک
