همچنین وجود مردم فارسی زبان در تاجیکستان و حضور اسلام به عنوان دین اول این منطقه بر قرابت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با منطقه ی آسیای مرکزی افزوده است. با این حال حضور قدرتهای بزرگ در این منطقه که هریک منافع خاص خود را دنبال میکنند یکی از موارد مشکل زا بر سر توسعهی رابطه ی جمهوری اسلامی ایران با این منطقه محسوب می شود.
در این زمینه باید توجه داشت که این منطقه تا سال 1991 و فروپاشی اتحاد شوروی در قالب این کشور تعریف می شد و حاکمیت مستقلی نداشت. پس از فروپاشی اتحاد شوروی هرچند جمهوری اسلامی ایران با اتخاذ یک سیاست اصولی جز اولین کشورهایی بود که کشورهای این منطقه را به رسمیت شناخت و با آن ها روابط دیپلماتیک برقرار کرد اما از آن جا که ایران انقلابی اسلامی را پشت سرگذاشته بود و امکان تاثیرپذیری کشورهای مسلمان منطقه از مسلمانان انقلابی ایران مبنی بر جایگزینی اسلام سیاسی به عنوان یک آلترناتیو جدی برای حکومت این کشورها پس از استقلال وجود داشت قدرت های خارجی مانند روسیه و آمریکا سعی در ایجاد مانع بر سر راه روابط ایران با این منطقه کردند.
در این زمینه یکی از مواردی که به جمهوری اسلامی ایران مزیت نسبی در رابطه ی با این منطقه بخشیده است بحث انتقال انرژی است. این منطقه دارای ذخایر قابل توجه انرژی به ویژه نفت بوده که محصور بودن آسیای میانه در خشکی و عدم دسترسی آن به آبهای آزاد انتقال آن به بازارهای جهانی را با مشکل روبه رو کرده است. در این زمینه جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی خود امن ترین، به صرفه ترین، اقتصادی ترین و بهترین مسیر برای انتقال انرژی این منطقه به بازارهای مقصد خود است که تاکنون عمده ی مذاکرات در این زمینه با دخالت آمریکاییها و ایفای نقش منفی در این زمینه با شکست مواجه شده است.
در همین راستا مانند سایر مواردی که قبل از برجام از آن تصویر سازی آرمانی صورت میگرفت این گونه القا میشد که این توافق با از بین بردن ایران هراسی موجبات بهبود رابطهی ایران با کشورهای این منطقه را نیز فراهم میکند. اما در عمل نه تنها چنین امری محقق نشد بلکه رابطهی جمهوری اسلامی ایران با یکی از محوری ترین شرکای خود در این منطقه یعنی تاجیکستان نیز روبه تیرگی رفت و بسیاری از موسسات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در این کشور که در دوران قبل از توافق هستهای آزادانه فعالیت میکردند با ادعاهای واهی تعطیل شد و بسیاری از اعضای حزب نهضت اسلامی تاجیکستان که از ارادتمندان به مسیر حضرت امام خمینی ره و مسیر انقلاب اسلامی هستند و طبق قانون تاجیکستان پس از جنگ داخلی از احزاب قانونی این کشور محسوب می شدند زندانی شده و فعالیت آن ها غیرقانونی اعلام شد.
در این زمینه و بعد از گذشت حدود دوسال و حرکت منفعلانهی دستگاه سیاست خارجی کشور که بیشتر سرگرم مذاکره با کشورهای اروپایی در این مدت بوده است امید آن میرود که سفر وزیر امورخارجه به این منطقه و دیدار با مقامات بلند پایه ی تاجیک موجبات تلطیف روابط فی مابین و به طبع آن بهبود فعالیتهای فرهنگی و مذهبی مسلمانان تاجیک شود.
* گزارش از محمدکاظم عبدالحمیدی