به نظر می‌رسد با مداقه پیرامون این موضوع و با نگاه به آینده می‌توان چنین استنباط کرد:
1. سازمان داعش به عنوان نسخه به روز سازمان القاعده از هم پاشید بنابراین مهم ترین تهدید امنیتی سال های اخیر عملا از بین رفته است.
2. تحول در مفهوم تکفیر که سبب گذار از القاعده به داعش است در منطقه سرریز خواهد شد. بدین معنی که این اندیشه سیاسی در لایه هایی از جامعه عربی و جهان اسلام نهادینه شده و می‌تواند بستری برای بازآرایش نیروهای خفته جریان تکفیری باشد.
3. ظهور داعش صدمات بسیار زیادی چه مادی و چه معنوی به منطقه وارد آورد و عملا بیداری اسلامی را منحرف کرد، بنابراین منطقه غرب آسیا تا مدتها شاهد چنین پدیده‌هایی نخواهد بود. اما ظهور گرایشات تکفیری در مناطقی چون افغانستان، کشمیر و شبه قاره نشان دهنده تجدید ساختار جریان تکفیری در این مناطق پرآشوب است.
4. داعشیسم که وجه جدیدی از وهابیت بود توانسته حامیانی در جهان اسلام پیدا کند و باتوجه به سرریز آن می‌توان گفت هسته های مخفی آن به حالت دیاسپورا یا زندگی دوگانه روی آورده اند. یعنی ضمن گذران زندگی جاری در محیط با تقویت این اندیشه در بستر مناسب وارد عمل خواهند شد.
5. شکست داعش یعنی آغاز فاز جدید بحران سازی در منطقه با ابزار جدید و باید منتظر ماند و دید کدام بازیگران محلی توان جایگزینی با داعش در راهبرد های آمریکا را دارد.
6. محور مقاومت پیروز نهایی این نبرد بود که سبب ساز تغییر هژمون منطقه می‌شود. این تغییر سبب بروز منازعات منطقه ای بین بازیگران ملی در جهت محدود کردن هژمون خواهد شد.
علی‌رغم همه این مسائل باید شکست سازمان داعش را مقدمه تحولات مثبتی برای متحدین دانست. نباید از نظر دور داشت که این پیروزی در بلند مدت بستر تغییر نگاه هم جوامع و هم سیاستمداران و صاحب‌نظران کشورهای منطقه نسبت به ایران را ایجاد خواهد کرد. به عنوان مثال وزیر امور خارجه قطر در نشست کشورهای حاشیه خلیج فارس رفتار ایران با متحدانش را با رفتار عربستان با کشورهای عربی را مقایسه کرده و رفتار ایران را جوانمردانه و صادقانه و قابل اعتماد توصیف کرده بود.
این تغییر نگاه را باید پاداش هزینه‌هایی دانست که در اوایل فتنه داعش ایران در منطقه پرداخت کرد.
داعش به پایان رسید و داعشیسم آغاز شد. اما قدرت ایران و متحدانش تثبیت شد و دیگر جریان تکفیر توان بازی در منطقه غرب آسیا را نخواهد داشت. تمام کسانی که روزی برنامه پیاده روی در خیابان‌های دمشق بدون اسد را در سر داشتند حالا از گردونه قدرت حذف شده یا تغییر عقیده داده‌اند. بنابراین باید در بلند مدت ضمن حفظ موقعیت فعلی، بستر فعالیت داعشیسم را هدف قرار داد.
* گزارش از سعید درویشی
