از سوی دیگر ایران در پاکستان از محبوبیت بالایی برخوردار است و نفوذ معنوی بالایی دارد که دلیل آن به تاریخ و فرهنگ و دین مشترک برمی‌گردد. روابط سیاسی ایران و پاکستان نیز در سال‌های پس از استقلال پاکستان از هند اگرچه فراز و نشیب‌هایی داشته، اما «خوب» بوده است.
قبل از انقلاب اسلامی، ایران و پاکستان در قالب پیمان سنتو، وارد همکاری‌های نظامی شده بودند و از سوی دیگر در قالب سازمان همکاری عمران منطقه‌ای به‌دنبال گسترش روابط اقتصادی با یکدیگر بوده و بعد از انقلاب با احیای این سازمان به نام سازمان همکاری‌های اقتصادی (اکو) بر این اقدام صحه گذاشتند.
جهت‌گیری هر دو کشور، گسترش همکاری بوده است؛ البته رقابت هم به‌ویژه در حوزه افغانستان و آسیای مرکزی، چاشنی روابط ایران و پاکستان است. البته گاه همکاری و رقابت ایران و پاکستان متاثر از مراجع قدرت در پاکستان به‌ویژه ارتش این کشور است؛ چراکه قدرت اصلی در پاکستان را می‌توان در ارتش این کشور یافت، همان‌طور که در ترکیه پیش از اردوغان این‌گونه بود. کودتاهای مداوم در این دو کشور بیانگر قدرت محوری نظامیان در پاکستان و ترکیه است که اگرچه کودتای نافرجام، فرصت برای تضعیف بیش از پیش تاثیر سیاسی ارتش ترکیه را در دولت پدید آورد؛ اما با وجود خداحافظی حدودا 18ساله کودتا از پاکستان، نمی‌توان قدرت ارتش پاکستان را نادیده گرفت. طبیعتا دولت و ارتش در این کشور نیز همیشه در یک راستا حرکت نمی‌کردند و نظرات و سیاست‌های متفاوتی را در پیش می‌گرفتند.
با وجود روابط سیاسی خوب ایران و پاکستان اما بارها پاکستان مامنی برای گروه‌های تروریستی ضدایرانی شد و برای امنیت منطقه شرق کشور هزینه‌زا بود. از سوی دیگر اگرچه عربستان مشتاقانه به‌دنبال داخل کردن پاکستان به ائتلاف نظامی خود علیه یمن بود، اما روابط سیاسی خوب با ایران و از سوی دیگر مقاومت دولت پاکستان، منجر به بی‌طرفی و عدم مشارکت نظامی در این جنگ شد. در این مواقع که اختیار کامل کشور در دست دولت نیست، دیپلماسی رسمی کارایی کامل خود را از دست می‌دهد و به همین دلیل نیاز بود تا در کنار مراودات رسمی، کانال دیگری برای روابط دوجانبه به کار گرفته شود.
تدبیر ایران در ماه‌های اخیر، بخشی دیگر از قابلیت کشور یعنی دیپلماسی نظامی را فعال کرد تا در سفری تاریخی، فرمانده ارتش پاکستان به ایران سفر کند. سفر ژنرال قمر جاوید باجوا به تهران عملا پاسخی به سیاست‌های آمریکا در قبال پاکستان نیز بود.
پاکستان سال‌هاست که میلیاردها دلار از آمریکا در قالب ائتلاف مبارزه با تروریسم کمک دریافت می‌کند اما مشروط شدن این کمک و تهدید به قطع آن و گسترش روابط آمریکا و هند به‌ویژه پس از دوره کلینتون، پاکستان را به سمت هم‌پیمانی با چین به‌عنوان رقیب آمریکا و هند و همچنین ایران به‌عنوان دشمن آمریکا کشانده است.
اگرچه پاکستان در قبال روابط کشورهای مختلف به‌ویژه آمریکا با هند، بی‌تفاوت نمی‌ماند و از چین، ایران و روسیه به‌عنوان یک اهرم موازنه‌ساز با رفتار آمریکایی‌ها بهره می‌برد اما عدم مشارکت این کشور در ائتلاف ضدیمنیِ عربستان، بیانگر آن است که ایران در نگاه پاکستان فراتر از یک موازنه‌ساز است و در بلبشوی تغییر نظم جهانی و افول اقتصادی، سیاسی و راهبردی آمریکا، ارتباط موثر با ایران در کنار چین و روسیه یک الزام است.
دیپلماسی نظامی ایران در ارتباط با ترکیه، پاکستان و عراق یک اقدام راهبردی برای گسترش روابط محسوب می‌شود و آمریکا نیز با سیاست‌های اعلامی و اعمالی خود عملا کشورهای منطقه را به ایجاد همکاری‌های امنیتی منطقه‌ای سوق داده است. شکل گرفتن یک همکاری گسترده امنیتی- نظامی منطقه‌ای بین ایران، ترکیه، پاکستان و حتی عراق فرصت‌های بی‌نظیری را برای ایجاد ثبات در منطقه، مبارزه با ترانزیت مواد مخدر و پیکار با تروریسم پدید می‌آورد. اگرچه برای رسیدن به یک هماهنگی کامل راه طولانی‌ای در پیش است و صحبت از یک پیمان راهبردی، غیرواقع‌بینانه است.
البته آمریکا را شاید بتوان مهم‌ترین محرک خارجی برای نزدیکی ایران و پاکستان دانست؛ اما اقدامات هند برای گسترش روابط با رژیم صهیونیستی نیز یک محرک برای تحکیم این روابط است. هند به مهم‌ترین مشتری تسلیحات اسرائیلی تبدیل شده است؛ البته این همه ماجرا نیست.
روابط سیاسی هند با این رژیم به‌ویژه درمورد نخست‌وزیر فعلی یعنی مودی روبه‌افزایش است. نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند برای اولین‌بار به سرزمین‌های اشغالی سفر کرد و اخیرا نیز به گرمی میزبان بنیامین نتانیاهو بود. اگرچه هند برای ایران از اهمیت زیادی برخوردار است اما روابط گرم با اسرائیل به‌ویژه در حوزه‌های نظامی و امنیتی مساله‌ای نیست که ایران و برخی از کشورهای اسلامی بتوانند آن را به‌راحتی قبول کنند.
شاید استقبال گرم مودی از نتانیاهو پیامی به دیپلماسی نظامی ایران در قبال پاکستان بود اما در این برهه از زمان که به‌واسطه اقدام ترامپ برای به رسمیت‌شناختن قدس به‌عنوان پایتخت اسرائیل، جهان اسلام ملتهب است، میزبانی از نتانیاهو یک اعلام موضع شفاف است که مطمئنا کشورهای اسلامی به‌ویژه پاکستان و ایران را به تحکیم روابط سوق می‌دهد.
همان‌طور که گفته شد برای رسیدن به یک همکاری همه‌جانبه، راه نرفته بسیار است اما می‌توان با دیپلماسی نظامی برخی از مشکلات بین دو کشور ازجمله فعالیت گروه‌های تروریستی ضدایرانی در مناطق مرزی پاکستان را حل کرد و با همکاری ترکیه و عراق به سمت ایجاد یک نظم امنیتی منطقه‌ای حرکت کرد؛ نظمی که می‌تواند در گام نخست مبارزه با ترانزیت مواد مخدر را محور قرار دهد و به سمت تامین امنیت ترانزیت انرژی در منطقه، مبارزه با افراطی‌گری، آموزش‌های نظامی و همکاری‌های اطلاعاتی حرکت کند.
* دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل
علی
1396/10/30 - 14:19
