به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» به نقل از علم و فناوری، علی رنجبر با اشاره به اینکه پس از آب و هوا، خاک سومین جزء عمده محیط زیست انسانی تلقی می شود، تصریح کرد: خاک بستر انواع فعالیت های زیستی و اکولوژیکی نظیر تجزیه مواد و تغییر شکل آنها، معدنی شدن و غیر متحرک شدن عناصر غذایی است.
زندگی سالم در گرو حفاظت از خاک است
این کارشناس ارشد کشاورزی با بیان اینکه خاک در اثر فعالیت های روزافزون انسان آلوده شده است، خاطرنشان کرد: شرایط حاکم بر محیط خاک به عنوان محیطی متخلخل که هوا و آب در آن حرکت می کنند، به دلیل درگیر شدن با واکنش های متفاوت از قبیل جذب سطحی، رسوب، انحلال، جذب منفی، واکنش اکسیداسیون و احیاء و ... بسیار پیچیده است.
رنجبر مهمترین وظیفه خاک را در بخش کشاورزی، مهیا سازی بستری جهت پرورش گیاهان و متعاقب آن تولید مواد غذایی مورد نیاز برای بقای موجودات زنده دانست و افزود: ارتباط مداوم و مستقیم خاک با گیاهان، ضرورت توجه ویژه به سلامتی خاک را تشدید می کند، زیرا که هرگونه تغییر منفی در این محیط اثرات زیان آوری بر کیفیت گیاهان و به تبع سلامت جوامع بشری خواهد داشت.
وی با تأکید بر اینکه زندگی سالم در گرو حفاظت از خاک است، خاطرنشان کرد: تا قبل از دهه 1990 میلادی تمایل به تولید بیشتر در واحد سطح بدون توجه به آثار مخرب و عواقب زیست محیطی زیان بار آن، از جمله عواملی بود که باعث جایگزین شدن کودهای شیمیایی به عنوان منبع عناصر غذایی اصلی اراضی زراعی و باغی شد.
رنجبر ادامه داد: در ابتدای دهه پایانی قرن بیستم با پدیدار شدن آثار جانبی استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی، اهداف اصلی سیستم های کشاورزی تغییر کرد، به گونه ای که توجه به محیط زیست و رسیدن به حالت پایداری یا خودپایا، جای تولید بیشتر در واحد سطح را گرفت.
مشکلات زیست محیطی عامل کاهش پایداری سیستم خاک در کشور
وی با اشاره به مزیت های کشاورزی پایدار گفت: در سیستم های کشاورزی پایدار کاربرد نهاده ها، به ویژه مواد شیمیایی، به حداقل می رسد تا ضایعات ناشی از آبشویی، رواناب و تصاعد کاهش یابد و این هدف بدون استفاده از منابع مختلف کودهای آلی به جای منابع شیمیایی ممکن نخواهد شد.
رنجبر با بیان اینکه مشکلات بیولوژیکی و زیست محیطی، باعث کاهش پایداری سیستم خاک در اکثر نقاط کشورمان شده است، افزود: جایگزینی کودهای آلی به جای بخشی از تقویت کننده های شیمیایی مورد استفاده، می تواند نقش موثری را در کاهش اثرات مخرب ناشی از کاربرد آنها ایفا کند.
وی در ادامه تصریح کرد: کاهش مواد آلی باعث تخریب خواص فیزیکی و افزایش فرسایش خاک بوده و نیز عامل بروز معضلاتی از قبیل سله سطحی، فشردگی، نفوذ کند آب، مسائل زهکشی، شوری و قلیائیت، آلودگی و کاهش باروری خاک در همه کشورهای دنیا شده است.
رنجبر مقدار مواد آلی در بیش از 60 درصد خاک های زیر کشت ایران را کمتر از یک درصد و در بخش قابل توجهی کمتر از نیم درصد عنوان کرد و افزود: منابع تأمین کننده مواد آلی برای خاک های تحت کشت در ایران بسیار محدود بوده و در حال حاضر حداکثر 35 درصد از نیاز اراضی زیر کشت آبی را تأمین می کند.
نقش توده زنده میکروبی در تأمین عناصر غذایی خاک
وی کیفیت خاک را مفهومی نسبی و وابسته به شرایط دانست و گفت: بر اساس اهداف مورد نظر در حوزه کشاورزی، کیفیت خاک عبارت است از توانایی تولید پایدار خاک، لذا ارتباط محکمی بین کشاورزی پایدار و کیفیت خاک وجود دارد.
رنجبر ادامه داد: کیفیت خاک خود وابسته به دو عامل خصوصیت ذاتی خاک (که به وسیله عوامل تشکیل یعنی آب و هوا، توپوگرافی، پوشش گیاهی، مواد مادری و زمان حاصل می شود)، و طبیعت دینامیک خاک (که تحت تأثیر استفاده و مدیریت انسان قرار دارد)، است.
وی ویژگی های شیمیایی، فیزیکی و زیستی را از جمله مهمترین شاخص های سلامت خاک دانست و گفت: سلامت خاک به عنوان توانایی پیوسته آن در عمل کردن به عنوان یک سیستم زنده حیاتی، بسیار حائز اهمیت است.
رنجبر اسیدیته، درصد اشباع بازی، محتوای کربن آلی و ... را از جمله شاخص های شیمیایی خاک برشمرد و تصریح کرد: خواص شیمیایی دلالت بر جذب عناصر غذایی و رشد گیاهان و موجودات زنده خاک دارد. مواد آلی برای ساختمان خاک مهم هستند و ثبات خاکدانه ای را بهبود می بخشند.
وی ادامه داد: برای دستیابی به بازده تولیدی زیاد، کشاورزان باید عناصر غذایی خاک را در مقادیر زیاد تهیه کنند. بنابراین امکان تغییر میزان ذخیره عناصر غذایی قابل دسترس با اضافه کردن کودهای معدنی، استفاده از باقی مانده محصولات و استفاده از دیگر مواد آلی در شکل کودها و کمپوست ها وجود دارد.
رنجبر خاطرنشان کرد: شاخص های فیزیکی خاک از جمله بافت خاک، ثبات خاکدانه ها، نفوذپذیری، دمای خاک، جرم مخصوص ظاهری، ظرفیت نگهداری آب، مقدار آب، حرکت عناصر غذایی، نفوذپذیری ریشه و غیره نیز تحت تأثیر کاربرد مواد آلی بهبود می یابند.
وی با بیان اینکه کیفیت و سلامت خاک شدیداً تحت تأثیر پروسه های وابسته به میکروبیولوژی از جمله چرخه عناصر غذایی، ظرفیت عناصر غذایی و ثبات خاکدانه ها قرار دارد، افزود: اجزاء بیولوژیکی ریشه ها و موجودات خاک، شامل موجودات زنده ریز میکروسکوپی و بی مهرگان است.
رنجبر در پایان با اشاره به نقش اساسی بیوتای خاک در معدنی شدن عناصر غذایی از طریق تجزیه مواد آلی، گفت: توده زنده میکروبی خود منبع قابل توجهی از عناصر غذایی است که مداوماً درون چرخه های رشد ماکروفیتا و میکروفیتا تغییر جهت داده و عناصر غذایی بیشتری را درون سیستم به چرخه می اندازد.
