به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران» به نقل از علم و فناوری، صنعت پتروشیمی از صنایع مادر و اشتغال زا می باشد که به عنوان تغذیه کننده سایر بخشهای صنعت می تواند به عنوان موتور حرکت اقتصاد کشورهای در حال توسعه نقش اساسی را ایفا نماید.
در حال حاضر تولید کنندگان عمده پتروشیمی آمریکا ، کشورهای اروپایی و عربستان صعودی می باشند و مسائل زیست محیطی باعث گردیده که کشورهای اروپایی بسیاری از کارخانجات تولید محصولات پتروشیمی را به کشورهای جهان سوم منتقل نموده و یا دیگر برنامه ای برای افزایش ظرفیت نداشته باشند. در نتیجه انتظار می رود در آینده کشورهای نظیر عربستان ، ونزوئلا ، ایران و کشورهای خاورمیانه تولید کننده عمده مواد پتروشیمی باشند.
تاریخچه صنعت پتروشیمی
صنایع پتروشیمی در ایران قدمتی نزدیک به 40 سال دارد . تاسیس بنگاه شیمیایی و به دنبال آن آغاز عملیات احداث کارخانه کود شیمیایی در سال 1338 ، موجب پیدایش این صنعت در ایران شد. در سال 1343 به منظور تمرکز و توسعه این صنعت، شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس شد و کار خود را آغاز کرد. هدف از تاسیس این شرکت ، تولید فرآورده های پتروشیمی و شیمیایی از نفت، مشتقات نفتی، گازهای طبیعی و سایر مواد خام، اعم از آلی و معدنی بود.
به طور کلی محصولات پتروشیمی در ساخت موادی نظیر لاستیکها، پلاستیکها، شوینده ها ، کودها، چسبها، اسیدها، رنگها، سموم و الیاف مصنوعی که هر کدام ماده اولیه صدها مواد دیگر هستند، مورد استفاده قرار می گیرند.
جایگاه صنایع پتروشیمی در اقتصاد ملی ایران
بخش پتروشیمی بعد از بخش سایر معادن به غیر از نفت و گاز ( صادرات غیر نفتی) بیشترین تاثیر گذاری در اتخاذ سیاست توسعه صادرات بر رشد اقتصادی خود بخش را داشته است و در میان بخشهای اقتصادی کشور (غیر نفتی ) حائز رتبه دو می باشد .
بخش پتروشیمی در بین بخشهای تولیدی کشور ، با تعقیب سیاست جایگزینی واردات ، موفق ترین بخش در اقتصاد کشور بوده به نحوی که از نظر تاثیر گذاری بر رشد خود بخش ، طی دوره مزبور ، رتبه اول را در کل اقتصاد کشور داشته است .
موسسه بیزینس مانیتور در گزارشی از صنعت پتروشیمی ایران اعلام کرد: بخش پتروشیمی ایران دارای بیشترین قابلیت رشد در بخش نفت و دیگر صنایع ایران طی 10 سال آینده است. هم اینک ظرفیت تولیدات پتروشیمی کشور 7/32 میلیون تن است که بخشی از آن به بهره برداری رسیده و مابقی نیز در دست تکمیل و راه اندازی است.
صنعت پتروشیمی مقام نخست کمک به تحقق برنامه راهبردی »جانشینی واردات» را به منظور جانشین سازی تولیدات داخلی به جای محصولات وارداتی، در فاصله سال های 1376تا 1386 در میان صنایع مختلف کشور به دست آورده است.
عمده سرمایه گذاری در صنعت پتروشیمی در دو منطقه ویژه اقتصادی بندر امام ره و منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس متمرکز شده است.
وضعیت پتروشیمی در جهان و خاورمیانه
هم اکنون اروپا، آمریکا و ژاپن د وسوم از بازار فروش و 62 درصد تقاضا را در پتروشیمی در اختیار دارند. متوسط مصرف سرانه مواد شیمیایی در ژاپن 1700 دلار، آمریکا 1600 دلار و در اروپای غربی 1000دلار است، در حالیکه این مقدار در چین و کشورهای جدید آسیای شرقی 200 دلار می باشد.
عمده دلیل ناتوانی پتروشیمی ها در ایجاد و جذب ارزش، رقابت شدید در این صنعت است. رقابت برای فروش محصول با قیمت پایینتر، شرکت های پتروشیمی را به سوی ساخت واحدهای بزرگتر، سرمایه گذاریهای زیاد در مناطق عرضه – محور(خاورمیانه) یا تقاضامحور)چین و هند( و متحمل شدن هزینه های زیاد برای بازسازی و به کارگیری تکنولوژیهای جدید سوق می دهد. در اثر این عوامل، فشارهای ساختاری)ظرفیتهای مازاد، عدم توازن نوسان حجم و قیمت( افزایش یافته و ایجاد ارزش با محدودیتهای بیشتری روبرو می گردد.
خاورمیانه با تسلط بر بازارهای نفت جهان و با داشتن ذخایر عظیم گازی، می تواند به عنوان منبع انرژی جهان توصیف شود. با مد نظر قرار دادن این نکته که25 درصد و 67 درصد از نفت از کل نفت وارداتی آمریکا، 26درصد از نفت وارداتی اروپا مورد نیاز آسیا از طریق خاورمیانه تامین می شود، میزان اهمیت این ذخایر معلوم می گردد
در سالهای اخیر تغییرات اساسی در ظرفیت تولید خاورمیانه دیده می شود که نشانگر رشد سریع صنعت پتروشیمی در منطقه می باشد . عمده ترین منابع تامین اتان مورد نیاز صنایع پتروشیمی در منطقه خاورمیانه، گازهای همراه و غیرهمراه یا مستقل می باشند .
فراهم آوردن حدود 9 میلیون تن اتان در سال برای پروژه ها و طرح هایی که در خاورمیانه برای ساخت و بهره برداری آنها برنامه ریزی شده امری سؤال برانگیز می باشد.
از این رو قطر, ایران, عربستان سعودی و مصر با پیگیری طرح های افزایش بهره برداری، از گازهای طبیعی خود و سرمایه گذاری در طرح های پایین دستی نظیر GTL و LNG می توانند در جهت رفع این کمبود گام های مناسبی بردارند. احساس نیاز به بهره برداری از منابع هیدروکربوری در راستای تامین نیازهای موجود، منجر به انجام اقداماتی جهت افزایش بهره برداری از گاز طبیعی (توسعه پارس جنوبی در ایران، توسعه میدان گنبد شمالی در قطر, حوزه سواحل مدیترانه در مصر و گازهای همراه در عربستان( گردید .
مزایای نسبی ایران در صنعت پتروشیمی نسبت به سایر نقاط جهان
ایران به عنوان چهارمین تولیدکننده نفت جهان و داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز دنیا80 درصد درآمدهای صادراتی خود را از نفت و گاز تامین می کند . ایران در صنعت پتروشیمی نسبت به بسیاری از کشورهای جهان دارای مزیت های نسبی می باشد که می توان به دسترسی به منابع غنی گاز و میعانات گازی ، با قیمت رقابتی مناسب اشاره کرد.
چالشهای صنعت پتروشیمی در ایران
دکتر ولفگانگ فالتر مدیر شرکت مشاوره استراتژی رولندبرگر در ششمین همایش پتروشیمی در ایران گفت: تحولات توسعه صنعت پتروشیمی در ایران به نوعی غفلت از اتخاذ رویکردی سیستمی و عدم توجه به زنجیره ارزش را در صنایع پتروشیمی نشان میدهد،که در این ارتباط به موارد ذیل میتوان اشاره کرد:
الف) صنایعی که در انتهای زنجیره ی ارزش قرار دارند اگرچه از لحاظ کمی در حد قابل قبول می باشند ولی از لحاظ کیفی و توان رقابت پذیری و مشتری محوری در سطح پایین قراردارند.
ب) مجتمعهای پتروشیمی به نیازهای صنایع پایین دستی خود توجهی ندارند؛ در بسیاری از موارد صنایعی مانند صنایع لوازم خانگی که در انتهای زنجیره ی ارزش قرار دارند، قطعاتی که از مواد پلیمر خارجی ساخته شده اند را ترجیح می دهند؛ علیرغم آنکه برخی از این پلیمرها در کشور تولید می شوند.
ج)مسائلی از قبیل خدمات پس از فروش، تنوع محصول، تولید سفارشی محصول، تحویل به موقع محصول و قیمتگ ذاری مناسب از جمله مسائلی است که در مجموعه پتروشیمی ایران توجه کافی به آنها نمی شود. بنابراین شاید یکی از مهمترین مسائل در توسعه صنعت پتروشیمی توجه به زنجیره ارزش و اینکه تلاش های خود را در چه بخشی از زنجیره متمرکز کنیم باشد.
در این راستا توجه به ارتباط و تعامل صنایع جانبی، پسین و پیشین پتروشیمی ضروری به نظر می رسد.
بالا بردن سریع ظرفیت ها از دیگر چالشهای صنعت پتروشیمی کشور در آینده تولید محصولات پتروشیمی که یکی از تمهیدات تولیدی خاورمیانه در دهه پیش و دهه فعلی است می باشد. در این رابطه، بررسی ظرفیتهای مشابه موجود در منطقه و مقایسه آن با پتانسیل فروش در اروپا و چین بسیار مهم می باشد. ظرفیتهای تولید اتیلن، پلی اتیلن در خاورمیانه شدیداً صعودی است. تنها در ایران، محصولات پلیمری از 480 تن در سال 2000 ، به رقم تقریبی 4500 تن در سال 2005 افزایش
یافته است. با توجه به سیاست های اتخاذ شده، در آینده نیز شاهد گسترش بیشتر این افزایش ظرفیت تولید برای ایران و سایر این محصولات در ایران خواهیم بود.
تولیدکنندگان خاورمیانه تنش و تاثیر شگرفی را در قیمتهای جهانی بوجود خواهد آورد. با وجود این شرکت ملی پتروشیمی ایران و دیگر تولیدکنندگان خاورمیانه طرحهای جدیدی را برای ایجاد پروژه های جدید دنبال می نمایند. نتیجه این تولید قیمتها است که زیان های قابل توجهی را برای سرمایه زیاد، آشفتگی و تباهی گذاران بوجود خواهد آورد.
سرعت بالای رشد و توسعه این صنعت در ایران که موجب خستگی و عدم کشش منابع خدماتی می گردد، نیز می تواند چالش دیگر این صنعت باشد. طبق قانون استفاده حداکثر از توانمندی داخلی که در سال 75 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید شرکت ملی پتروشیمی مکلف به استفاده بیش از 50 درصد از ظرفیت ساخت داخل شد. این امر منجر به تاخیر افتادن در اجرا و تکمیل پروژه ها می گردد.
بحران زیست محیطی در جهان مانند ازبین رفتن لایه ازن ، گرم شدن کره زمین و تغییرات آب و هوا ممکن است قوانین سخت گیرانه تری نسبت به محافظتهای زیست محیطی بر شرکتهای پتروشیمی تحمیل نماید.
قیمت گذاری محصولات پتروشیمی
در رابطه با محصولات پتروشیمی، بحث یارانه مستقیم مطرح نیست و دولت جز در مورد کود شیمیایی هیچ گونه اعتبار و یا بودجه ای را بابت یارانه به مصر ف کنندگان یا تولیدکنندگان پرداخت نمی کند بلکه مشکل در تفاوت قیمت واقعی محصولات با قیمت فروش آنهاست . قیمت فروش محصولات پتروشیمی تثبیتی است و توسط شورای اقتصاد تعیین می شود. طبق گزارش دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ، ناهماهنگی قیمت محصولات پتروشیمی در داخل با قیمت های جهانی باعث ایجاد نابسامانی قیمت این محصولات در بازار داخل شده است و نبود یک سیستم قیمت گذاری کارآ و ابزار مناسب برای خنثی کردن آثار ناشی از قیمت های جهانی بر قیمت های داخلی، نابسامانی های گسترده ای را در بازار داخلی کشور به دنبال داشته است.
ایجاد دوهزار شغل بعد از بهره برداری پتروشیمی اردبیل
عضو هیئت مدیره پتروشیمی اردبیل با بیان اینکه قرار داد فاز ١ پروژه پروپیلن اردبیل به منظور طراحی و انجام امور مهندسی 27 آذرماه جاری با شرکت تکینت ایتالیا در تهران منعقد شد، اظهار کرد: این قرار داد یکی از دستاورد های مهم پسا برجامی محسوب می شود که شرکت تکینت را موظف می سازد طی مدت ١٨ ماه طراحی مهندسی پایه و دانش فنی تولیدات پتروشیمی را ارائه کند.
حمیدرضا اسلام گفت: این کار علاوه بر اشتغال زایی در سطح ملی موجب ایجاد ارزش افزوده در بخش صادرات و همچنین خودکفایی در تولید محصولات وابسته به نفت و گاز خواهد شد. پتروشیمی اردبیل قرار است با بهره گیری از منابع گاز طبیعی پلی پرو پیلن تولید کند.
وی افزود: در همین زمینه برای راه اندازی و بهره برداری از این پروژه عظیم اقتصادی، مالکان شرکت تصمیم به انعقاد قرار دادی با شرکت معتبر تکینت ایتالیا گرفته اند.
در راستای تحقق اصل چهل و چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی و به منظور تداوم برنامه خصوصی سازی و توانمند سازی بخش غیر دولتی، پتروشیمی اردبیل در مزایده ای به بخش خصوصی واگذار شد. پروژه مذکور نیز از زمان تامین منابع مالی مورد نیاز، در کمتر از ٥ سال به بهره برداری خواهد رسید. با بهره برداری از پروژه پتروشیمی اردبیل، ٢٠٠٠ شغل مستقیم و ده هزار شاغل غیر مستقیم ایجاد خواهد شد.
2 واحد پتروشیمی در اردبیل احداث می‌شود
نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی از احداث دو واحد پتروشیمی در این استان خبر داد و گفت: این دو واحد به غیر از پروژه اصلی پتروشیمی اردبیل است و هر دو توسط سرمایه‌گذار بخش خصوصی اجرا خواهد شد.
رضا کریمی افزود: یکی از پروژه‌ها تولید متانول است که سرمایه‌گذار بخش خصوصی احداث آن را با اشتغال‌زایی ۴۵۰ تا ۶۰۰ نفر وعده داده است و متانول تولیدی این واحد به مصرف کارخانه آرتاپلاست که در مجاورت آن است، خواهد رسید.
نماینده مردم اردبیل، نیر، نمین و سرعین در مجلس شورای اسلامی متذکر شد: واحد دوم در مجاورت شهرک صنعتی شماره دو در ۴۰ هکتار زمین است که استعلام زیرساخت‌های آب و برق و گاز به اتمام رسیده و مطرح شده که به شکل شهرک پتروشیمی خصوصی احداث شود.
