واکاوی تاثیر شبکه‌های اجتماعی بر خانواده

خبرنامه دانشجویان ایران: محمدجعفر نعناکار*// وجود اینترنت و ابزارها و خدمات متصل به آن زندگی امروز بشری را دستخوش تغییرات فراوانی کرده است و سبک زندگی را در مقایسه با سالیان پیش دچار تحولات بی‌بدیل کرده که پرداختن به آن می‌تواند از صور مختلفی قابل تصور باشد. یکی از خدمات رو به رشد مبتنی‌بر فضای سایبر ایجاد و توسعه شبکه‌های اجتماعی است که به فراخور ذات خود می‌توانند به صورت بین‌المللی در دسترس تمامی آحاد بشری باشند. این شبکه‌ها با عنایت به هنجارهای اجتماعی و فرهنگ‌ها و میزان توسعه‌یافتگی کشورها می‌توانند نقش‌های گوناگونی را در جوامع بازی و ایفا کنند.

یکی از نقش‌های شبکه‌های اجتماعی که امروزه بسیار مورد توجه جامعه‌شناسان و حقوقدانان است، ورود این شبکه‌ها به زندگی خانوادگی اعم از زندگی مجردی و متاهلی است. هرچند شبکه‌های اجتماعی و شبکه‌های پیام‌رسان می‌توانند در تحکیم روابط نسبی و سببی و شبکه‌سازی فی‌مابین خانواده‌ها نقش‌های بی‌بدیل و مثبتی را بازی کنند اما از دیگر سو نیز تهدیدات متنوعی را در بر دارند که عدم شناسایی یا توجه به این تهدیدها می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیر روحی، روانی و اجتماعی را نیز سبب شود.

با اندک تاملی در روابط اجتماعی ایران که مبتنی‌بر فرهنگ خاص و همچنین نگاه‌های ایدئولوژیک اسلامی است، نحوه استفاده از این شبکه‌ها می‌تواند اسباب وقایع متنوع حقوقی و شرعی شود. عدم توجه به حریم خصوصی اشخاص، ایجاد روابط پنهانی و ناشناس، استفاده از شناسه‌های خلاف واقع، فریب و دروغ، همچنین پناه بردن به این فضا از عوامل درونی و برونی زندگی اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز فسادهای مختلفی شود. با اندک تاملی در پرونده‌های پزشکی‌ قانونی مفتوح در مراجع داخلی متوجه خواهیم شد که درصدی از طلاق‌ها و شکایت‌های خانوادگی و اصطلاحا ناموسی معلول استفاده از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان است، هرچند این امر موجب تقبیح و کنار زدن این‌گونه از فناوری‌های پیشرفته بشری نیست اما می‌توان با انجام اقدامات تامینی مناسب، آگاهی بخشیدن و ارتقای سلامت حقوقی از بروز چنین آسیب‌های اجتماعی جلوگیری کرد.

شناخت درست و استفاده صحیح از این‌گونه شبکه‌ها می‌تواند اثرات بسیار مناسبی را در روابط اجتماعی و استحکام بنیان خانواده ایجاد کند، تشکیل گروه‌های خانوادگی، اشتراک اطلاعات و محتواهای تولیدی خانوادگی، خبرگیری از اعضا و صله‌رحم الکترونیکی می‌تواند تنها بخش‌ها و نمونه‌هایی از این نوع برخورد باشد. از دیگر سو احترام به حریم خصوصی افراد، عدم تجسس در زندگی سایرین، پایبند بودن به مبانی شرعی و فرهنگی، دوری از دروغ و فریبکاری و همچنین شناخت کارکرد‌های شبکه‌های اجتماعی می‌تواند از بروز حوادث و آسیب‌ها جلوگیری به عمل آورد.

عدم شناخت کافی زوجین از یکدیگر و همچنین متنوع بودن خلق و خو‌ها می‌تواند در ابتدای زندگی چالش‌های طبیعی را ایجاد کند که این چالش‌ها به مرور زمان مرتفع و زوجین را به یک تعادل تعاملی خواهد رساند، این در حالی است که وجود شبکه‌های اجتماعی گاه سبب شده این چالش‌ها عمیق‌تر از آن چیزی که تا به حال بوده‌اند، به نظر برسد، وجود روابط دوستانه قبلی هر یک از زوجین با دیگر دوستان که عموما و مخصوصا به صورت الکترونیکی بوده، ممکن است آسیب‌های روانی را ایجاد کند.

عمده کاری که می‌توان در برخورد با این مساله داشت دو راه اساسی است؛ نخست آنکه زوجین در شبکه‌های اجتماعی زوجیت خود را به صورت رسمی اعلام و دسترسی‌های لازم را به یکدیگر اعطا کنند که این امر موجب تحکیم، امنیت و اعتماد به یکدیگر خواهد شد یا اینکه فعالیت‌های اجتماعی خود را در این گونه شبکه‌ها به حداقل برسانند یا طرف دیگر را از کلیه وقایع با خبر کنند، البته توجه به این امر که ‌باید حریم خصوصی هر کدام از زوجین حفظ شود نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. آنچه می‌تواند تعامل زوجین را در حدقابل توجهی مستحکم کند، ‌استفاده از شبکه‌های اجتماعی به صورت مشترک است؛ امری که امروزه در بسیاری از کشور‌های جهان مورد وفاق خانواده‌ها قرار گرفته است، به‌گونه‌ای که هر یک از زوجین سطح دسترسی مناسبی به اطلاعات خانگی شبکه اجتماعی زوج خود در اختیار داشته باشد، این امر نه‌تنها موجب خواهد شد از فسادهای این عرصه جلوگیری شود، بلکه زمینه‌ساز تعامل و تعادل روابط با یکدیگر و فعالیت‌های اجتماعی است که امید می‌رود در ایران نیز با آموزش‌های مناسب و استفاده از زیرساخت‌ها و بستر‌های مناسب ملی بتوان به این امر دست یافت.

* استاد دانشگاه آزاد واحد پردیس