دکترین فضای سایبر انقلاب اسلامی

خبرنامه دانشجویان ایران: احسان کیان‌خواه*// سال‌هاست فضای سایبر و فناوری‌های سازنده آن به‌ویژه IT دغدغه اصلی نگارنده است. قریب ۲۰ سال پیش اولین نسل شبکه‌های اجتماعی با عنوان BBS در ایران رونق گرفته بوده و به‌وضوح تحول عظیمی را مشهود می‌دانستیم.

پس‌ازاین همه‌سال حضور و تأمل در این فضا و شکل گیری رویکردهای متنوع در فرماندهی فضای سایبر کشور، نگارنده معتقد است کشور به یک فکر و عمل منسجم نیاز دارد که در قالب طرح دکترین فضای سایبر انقلاب اسلامی بروز و ظهور پیداکرده است. این یادداشت به بررسی چرایی و چیستی دکترین فضای سایبر انقلاب اسلامی خواهد پرداخت.

چرا ما به دکترین یا برنامه جامعی مبتنی بر یک منظومه فکری و دقیق برگرفته از اصول معرفتی انقلابِ برآمده از اسلام نیاز داریم. حقیقت این است فضای سایبر به‌طور بسیار ساده اندیشانه‌ای خنثی و بی‌جهت دیده‌شده است و تعابیر سطحی مانند چاقو و نحوه استفاده از آن بین هدایت‌کنندگان این فضا در کشور دیده می‌شود. به‌طور نمونه اگر در تعاریف ارائه‌شده برای فضای سایبر به‌دقت توجه و تأمل‌کنیم،‌ همگی فضای سایبر را خنثی و بی‌جهت و عمدتاً فناورانه تعریف کرده‌اند و این نوع نگاه حتی در تعاریف ارائه‌شده توسط مجموعه‌های نظامی و امنیتی کشور ملموس است.

یکی از اندیشمندان آمریکایی سال‌ها قبل بیان داشته که همان‌گونه که در سده‌های قبل انگلستان حاکم بر دریاها بود (و به قتل و غارت سرمایه‌ها و مردم بومی کشورهای هند و آمریکا و استرالیا پرداخت) ایالات‌متحده باید حاکم بر امواج الکترومغناطیس شود.

از 50 سال قبل ایالات‌متحده روزبه‌روز به تحکیم و استحکام حاکمیت خود بر این امواج پرداخته است. در حال حاضر فضای سایبر به فضای جدید قدرت‌آفرینی سخت و نرم مبدل شده است. فضای سایبر قدرت تغییر رویکردها،‌ فکرها، اندیشه‌ها، رفتارها،‌ سیاست‌گذاری‌ها و... را دارد. مثلاً گوگل به اندیشمند و سیاست‌گذار و مدیر کشور جهت می‌دهد که به چه بیندیشد و به چه نیندیشد. بدون اینکه فرد جست‌وجوگر احساس جهت‌دهی و تغییر فکر کند، این فهم گوگلی را دستاورد و اندیشه خود قلمداد و بر درستی آن پافشاری می‌کند.

با اینترنت اشیاء و جهان فیزیکی سایبری عملاً قدرت سخت این فضا نیز خودنمایی می‌کند. در حقیقت به‌راحتی و با میل خود اداره همه زندگی و کشور را به فضای سایبر که بخوانیم هژمونی نوین آمریکایی می‌سپاریم (البته نگارنده سال‌ها در این فضا برنامه‌نویسی کرده است، لذا فرصت‌های این فضا را بسیار می‌داند اما شرایط و اتمسفر حاکم به سمتی رفته است که فرصت‌ها نیز به علت غفلت گسترده، به تهدید بدل شده است). مقام معظم رهبری، بافرمان تأسیس شورای عالی فضای مجازی (و پیش‌تر از آن با تأسیس شورای عالی اطلاع‌رسانی) با تمرکز بخشی به فرماندهی این فضا آمادگی کشور را در این رویارویی پرچالش سامان دادند، اما متأسفانه در فضای سیاست زده این حرکت به انجام نرسید.

به‌وضوح شاهد هستیم که سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مجری به سیاست‌گذار تبدیل‌شده‌اند و عنان توسعه و گسترش این فضا به دست اقتصاد و کسب درآمد از فروش اینترنت توسط زیرساخت تا سرویس‌های بدون ارزش سپرده‌شده و از نقطه کانونی خود و برنامه‌ریزی منسجم خود دورافتاده است.

اینکه سرویس و شبکه اجتماعی بسته یا باز باشد به منافع اقتصادی و سیاسیِ‌گروه‌ها گره خورده است و نه منافع و استحکام کشور. متأسفانه کشور به «انفعال سایبری» دچار شده است و برنامه ریزی‌ها در مواجهه بی‌برنامه و منفعلانه شکل می‌گیرد و هر کسی یه دنبال سود سیاسی و اقتصادی بیشتر از این فضاست و آینده کشور و استحکام درونی سایبری آن نادیده گرفته می‌شود.

اما برای تدوین دکترین فضای سایبر انقلاب اسلامی اولین و مهم‌ترین مرحله فهم فلسفی فعال (و نه منفعلانه) فضای سایبر است. فهم فعال یعنی مبتنی بر حکمت برآمده از اسلام سیاسی (امام خمینی(ره) فرموده‌اند: «والله اسلام تمامش سیاست است (صحیفه نور، ج ۱، ص 270)») که ناظر بر هدایت آحاد مردم، جامعه و کشور است به فهم این پدیده شکل یافته در تمدن غربی بدون سوگیری افراطی و تفریطی توجه شود. شاید این سؤال مطرح باشد که فهم یک پدیده نیازمند مبنا خاصی نیست،‌ اما باید توجه داشت که اگر ما بافهمی که پدیدآورنده شیء در مورد شیء ابراز می‌کند،‌ به فهم آن پدیده بپردازیم،‌ ممکن است (۱)‌ ما بر اساس اندیشه فعال خود دارای حساسیت‌هایی باشیم که برای پدیدآورنده موضوعیتی نداشته باشد درنتیجه فهم ما از پدیده ناقص است و (۲)‌ نیز ممکن است پدیدآورنده ابعادی از این پدیده را پنهان کرده باشد.

لذا ما در فهم عمیق و فلسفی فضای سایبر به چراغ پرنور و روشن کننده همه ابعاد پدیده سایبر نیاز داریم تا در دام داستان فیل مولوی گرفتار نشویم. این چراغ روشن که ما را در فهم عمیق،‌ فلسفی و فعال از فضای سایبر که منجر به اکتشاف مؤلفه‌های ماهوی، صیرورت و جهت این فضا و عالم‌گون بودن آن توانمند می‌سازد در حکمت ابنتاء یافته از اسلام ناب نهفته است.

با شکل‌دهی به فهم ناظر بر واقع از فضای سایبر می‌توان سیاست‌ها،‌ رهنمودها و راهبردها را در منظومه فکری یکپارچه و منسجم برای دستیابی به اهداف انقلاب اسلامی در فضای سایبر شکل داد.

* دانش‌آموخته دکتری مدیریت‌راهبردی فضای سایبر