2. حاصل کار دانشجو بعد از سالهای درس خواندن، نگارش رساله و پایان نامه است، و بنابرین، این خروجی، متعلق به جامعه بوده و برای همین، و این که هزینه زیادی برای این دانشجو صرف شده، باید با بهترین کیفیت ارائه شود. مسلما اگر پایان نامه ضعیف باشد، خسارت زیادی برای دانشگاه و جامعه خواهد بود. ارزیابی او در نهایت با پایان نامه است و باید راه های تازه برای ارزیابی او از این طریق تعریف و برای شغل های بعدی او در نظر گرفته شود.
3. نه تنها ارزیابی دانشجو، بلکه ارزیابی یک دانشگاه، یک دانشکده، و یک استاد، عمدتا باید روی بررسی پایان نامه باشد. عناوین، روش کار دانشجو و استاد، تعداد مقالات چاپ شده از آن، و حتی یک داوری کلان در باره مجموعه پایان نامه های یک دانشکده، آن هم با معیارهای منظم و مشخص و آماری و کیفی، باید معیار تعلق بودجه به آن دانشکده باشد.
4. به نظرم شکل فعلی پایان نامه نویسی، دست کم برای همه رشته ها مطلوب نیست و بیشتر مثل نوشتن یک کتاب با بند و بیل اغلب بیهوده است. نگارش یک اثر مدون، البته خوب است، اما مهم تر از همه آن است که خروجی کار یک کار نو و اجتهادی باشد. شاید بهتر باشد در یک زمینه خاص، به جای یک رساله مفصل، دانشجوی دکتری ، سه مقاله پژوهشی و دو ارائه جدی داشته باشد، و همان بجای پایان نامه پذیرفته شود. دانشجوی ارشد هم می تواند دو مقاله علمی پژوهشی با یک ارائه داشته باشد. شاید در رشته های هنر، باید پایان نامه را جور دیگری تعریف کرد. فنی هم همین طور است.
5. فارغ از این که پیشنهاد بالا پذیرفته شود یا خیر، و در شرایط فعلی، بهتر است تصویب شود که هر دانشجوی ارشد مانند دکتری، باید دست کم یک مقاله اش را در یک مجله معتبر علمی پژوهشی یا دست کم ترویجی منتشر کند، یا بخشی از محتوای رساله اش را در یک همایش ارائه دهد. مهم این است که کار دانشجوی ارشد هم، مثل دانشجوی دکتری، کاری تازه و قابل عرضه برای حل یک مسأله باشد.
6. بسیاری از استادان راهنما و مشاوران، وقت کافی برای پایان نامه ها نمی گذارند. این یکی از دلایل اصلی روی آوردن دانشجو به استادان یا شبه استادانی است که بیرون دانشگاه می توانند به او کمک کنند. باید برای این کار فکری کرد تا دانشجو به سراغ منابع غیر متخصص، اما حرفه ایدر پایان نامه نویسی نرود.
7. به نظر می رسد امتیازات استادان راهنما درارتباط با کارشان باید از نو تعریف شود. کار مشترک به معنای واقعی مشترک میان استاد و دانشجو باشد. البته تعداد استادان کم است که در این زمینه باید جبران و بر شمار استادان [ضمن کم کردن دانشجو در سراسر کشور] افزوده شود، و استادان بیشتری بکار گرفته شوند. یک استاد، نه به کلاس های زیاد که در آنها کار معلمی می کند، بلکه به همکاریش با دانشجو در نوشتن تحقیقات کلاسی و پایان نامه ای باید ارزیابی شود.
8. به نظر من شکل گیری «نهادهای کمک پژوهشی» برای یاری رساندن به دانشجوی در حال نگارش رساله، در بیرون دانشگاه عیبی ندارد، زیرا کمک مهمی به دانشجویانی است که در نگارش و پژوهش ضعیف هستند. در واقع، مانند مراکزی که در جریان کنکور به دانشجویان آموزش های بیشتری می دهند، و برای جلوگیری از کارهای زشت نگارش رساله و پایان نامه به شکل غیر رسمی، مراکزی متشکل از استادن برجسته باشد که بتواند در نگارش پایان نامه و تحقیقات دانشجویی خارج از چارچوب رسمی دانشگاه کمک کند. این کار قواعد خاص خود را می خواهد اما باید آزاد و بدون دخالت باشد. دانشگاه خروجی را ببیند و بتواند ثابت کند که متعلق به دانشجو است.
* رییس کتابخانه مرکزی، مرکز اسناد و تأمین منابع علمی دانشگاه تهران
