همیشه با چیدمانی ساده در آن راهروهای انتهایی اما اصلی قرار میگیرند؛ ناشری که کتابهایش همیشه جزء پرفروشهای کتاب در طول سال است. فروشگاه انتشارات ققنوس در بهمنماه سال ۱۳۵۶ آغاز به کار کرد، اما این آغاز کار نبود: امیر حسینزادگان، موسس انتشارات، کارش را در این حوزه از سال ۱۳۵۰، در یکی از محلات جنوبغربی تهران، مهرآباد جنوبی و با راهاندازی کتابفروشی «امیر» شروع کرد. کتابفروشی، چهار سال بعد، به بازار بینالحرمین تهران منتقل شد. البته، آن وقت دیگر کتابفروشی به انتشارات تبدیل شده بود: انتشارات «امیر». بعد از دو سال فعالیت در بازار، در اوایل سال ۱۳۵۶ با تغییر نام انتشارات از «امیر» به «ققنوس» و انتشار نخستین کتاب با نام «توراندخت» و برنامهریزی برای انتشار دیگر کتابها که عرضهشان در بازار ممکن نبود، مدیر انتشارات تلاشهایش را برای انتقال به مرکز بازار نشر و عرضه کتاب ایران، یعنی خیابان شاهرضای آن روز و اصطلاحا «روبهروی دانشگاه»، شدت بخشید. بعد از تلاشها و پیگیریها، سرانجام با مساعدت محمود کاشیچی، مدیر انتشارات گوتنبرگ، خرید فروشگاه میسر شد؛ همان فروشگاهی که هنوز هم در دو طبقه، در بازارچه کتاب قرار دارد و ویترین و مرکز تکفروشی کتابهای مجموعه نشر و پخش است. این فروشگاه بیش از 30 سال محل آمدورفت علاقهمندان و اهالی ادبیات و فرهنگ این سرزمین بوده است.
غرفهشان همیشه دارای رنگهای روشن است. هر جای سالن ناشران عمومی بایستید با بادکنکهای رنگی که دیگر شاید مشخصهشان باشد میتوانید سوره مهر را پیدا کنید. ناشری که امروز دیگر به یک برند معروف در حوزه ادبیات دفاع مقدس تبدیل شده و کتابهایشان برای کودک و نوجوان و جوان امروز جذاب و دوستداشتنی است.
نخستین جرقه فعالیتها در انتشارات کتابستان به سال 1388 مربوط میشود؛ در فضای اردوهای جهادی و تبلیغی در مناطق محروم. حقی مدیرمسئول این انتشارات میگوید: «در سلسله جلساتی به این نتیجه رسیدیم که متناسب با توانمندیهای حوزوی و تجربیات علمیای که داریم و با توجه به اینکه تهران به لحاظ فرهنگی وضعیت مناسبی ندارد، همان فعالیتهای جهادی و فرهنگی را یک مقدار در سطح تهران هم انجام دهیم و در سال یک نوبت در تهران با رویکرد جهادی وارد عرصه کار فرهنگی شویم.
زیر پل کریمخان و کتابفروشیای که همیشه سرشار از نوستالژی و خاطره است و ویترین کتابفروشی را جوری چیدمان میکنند که هر کسی که از آنجا رد میشود ناخودآگاه دلش میخواهد وارد این کتابفروشی هیجانانگیز شود.
انتشارات ثالث فعالیت رسمی خود را از سال 1375 شمسی آغاز کرده است. این انتشارات تاکنون بیش از هزار عنوان کتاب عمدتا در حوزههای علوم انسانی (ادبیات، دین، تاریخ، فلسفه، علوم اجتماعی، روانشناسی و هنر) منتشر کرده است. بسیاری از این کتابها با استقبال اهالی فرهنگ روبهرو شده و به چاپهای متعدد رسیده است. یکی از اموری که ثالث به طور جدی به آن توجه دارد حضور در مجامع و نمایشگاههای بینالمللی کتاب و مذاکره و کسب تجربه در حوزه نشر است. برای این منظور تاکنون در بسیاری از نمایشگاههای جهانی کتاب نظیر نمایشگاه فرانکفورت، سوئد، ژاپن، کانادا و چین حضور داشته است. این انتشارات به قصد ارائه چهرهای مدرن و فرهنگی از ایران و رعایت ضوابط جهانی نشر، تاکنون به طور داوطلبانه بسیاری از کتابهای ترجمه خود را با خرید کپیرایت از ناشران دیگر کشورها منتشر کرده است. نشر ثالث از سال 1383 فروشگاه خود را با هدف ایجاد رابطه مستقیم با مخاطب و راهاندازی کتابفروشی مدرن به سبک اروپایی در خیابان کریمخان افتتاح کرد. متن کامل «کلیات سعدی»، رمان «گاماسیاب ماهی ندارد» نوشته حامد اسماعیلیون، مجموعه داستان «آدمها» نوشته احمد غلامی، رمان «شاه بیبی سرباز» نوشته ولادیمیر نابوکوف با ترجمه رضا رضایی، رمان «هزار خورشید تابان» نوشته خالد حسینی با ترجمه مهدی غبرایی، «توتالیتاریسم» نوشته هانا آرنت با ترجمه محسن ثلاثی، «تاریخ طنز ادبی» نوشته جواد مجابی، «مبانی ویرایش و مقدمه زبان داستان» نوشته محمد حسینی و «مجموعه زندگی و شعر شاعران معاصر ایران»، «مجموعه تاریخ شفاهی ادبیات معاصر ایران و مجموعه رهبران سرخ» از جمله آثار نشر ثالث است.
اگر کتابخوان باشید و گذرتان به خیابان کریمخان بیفتد، حتما مکثی کوتاه پشت ویترین این کتابفروشی خواهید داشت تا از پرفروشترین کتابهای ماه و هفته خبردار شوید. نشر چشمه از سال ۱۳۶۴ کتاب چاپ کرده است. سالهای ابتدایی تعداد کتابهای چاپشده بسیار اندک بود، چون از آن ناشرانی هستند که از کتابفروشی به انتشاراتی رسیدهاند و سالهای اولیه رونق کتابفروشی برایشان اهمیت بیشتری داشت. رفتهرفته روند چاپ کتاب شکلی صعودی به خود گرفت، تا اینکه سال ۱۳۸۸ توانستند بیش از ۲۷۰ کتاب منتشر کنند؛ کتابهایی در حوزههای مختلف. هدف کلیشان این است که بتوانند کارِ خوب ارائه دهند. نشر چشمه را ناشری ادبی میدانند. تا امروز در این انتشاراتی بیش از ۷۰۰ عنوان کتاب منتشر شده که تقریبا ۳۰۰ عنوان آن در حوزه ادبیات بوده است. نام بسیاری از بزرگان معاصر ادب ایران در فهرست اهلقلمهای نشر چشمه به چشم میخورد. در کنار تمام این نامها و شهرتها، افتخار میکنند که این نشر، بیحضور نویسندگان و مترجمان نوپا و بااستعداد که کارشان را با چشمه شروع کردهاند، به هیچ نتیجهای نمیرسید؛ نتیجهای که در سال ۱۳۸۸ بیش از دهها جایزه برای کتابها و نشرشان به ارمغان آورده بود. اما کتابهای نشر چشمه فقط به کتابهای ادبیاش خلاصه نمیشود و در حوزههای دیگری نیز مثل فلسفه، سیاست، اقتصاد، کودک و نوجوان، موسیقی، سینما، تئاتر، تاریخ و اسطوره و... کتاب منتشر کردهاند. کار جدید این انتشارات طبقهبندی جهان تازه داستان، کتابهای قفسه آبی، متنهای پیشینه داستانی، جهان نو، جهان کلاسیک، جهان سیاه، جهان خیال، جهان تازه شعر، شعر جهان، جهان تازه نمایش، مجموعه مطالعات سینمایی، کتاب ونوشه، اندیشه امروز ایران و مجموعه کتابهای اقبال است تا کار مخاطبانشان را برای انتخاب کتاب راحت کنند.
کتابهایشان و نویسندگانی که با آنها کار میکنند یک جور خاصی دلنشین و دوستداشتنی هستند. همین سال 96 با صفی که جلوی کتابفروشیشان تشکیل و در شبکههای اجتماعی پخش شد، شاید مخاطبان این نشر در خیابان اسکو را چند برابر کرد. موسسه نشر افق در سال 1369 با مدیرمسئولی رضا هاشمینژاد تاسیس شد. تاکنون بیش از 1100 عنوان کتاب چاپ اول و 60 شماره از فصلنامه تئوریک خود «پژوهشنامه ادبیات کودکونوجوان» را منتشر کرده است. افق در کنار انتشار کتابهایی برای تمام گروههای سنی به ویژه کودک و نوجوان، با موسسه فرهنگی و فروشگاههای زنجیرهای شهر کتاب (1374) همکاری داشته و در حال حاضر مدیریت شهر کتاب گلدیس (واقع در فلکه صادقیه) را بر عهده دارد. این موسسه همچنین عضو انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان (به عنوان عضو موسس) و اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران است. این انتشارات در طول این سالها پنجبار ناشر برگزیده و تقدیری کشور در حوزه کودک و نوجوان شده و پنج دوره نیز به عنوان شرکتکننده برگزیده نمایشگاه کتاب انتخاب شده است. تاکنون حدود 200 کتاب افق از سوی مراکز فرهنگی داخلی و بینالمللی برگزیده شده یا مورد تقدیر قرار گرفتهاند. از این گذشته، افق در نمایشگاههای بینالمللی کتاب کودک و نوجوان همچون بولونیا، فرانکفورت، لندن و قاهره حضور داشته است.
نام سیدمهدی شجاعی که به میان میآید، هر کسی که علاقهمند به کتاب و کتابخوانی باشد ناخوادآگاه به یاد نشری میافتد که حدود 22 سال است که با آرامی و بدون حاشیه به کارش ادامه میدهد. انتشارات کتاب نیستان در اصل فرزند مجله نیستان است که در سالهای ۷۲ تا ۷۵ منتشر میشد. پس از اینکه سیدمهدی شجاعی مجله نیستان را به اعتراض به شکایت رازینی تعطیل کرد، در سال ۱۳۷۵ اقدام به تاسیس انتشارات کرد. انگیزه اصلی این حرکت معرفی و چاپ برگزیدگان ادبیات در حوزههای داستان، شعر و نمایشنامه بود که این پروژه در نهایت در سال ۱۳۸۰ با انتشار بیش از ۲۵۰ دفتر از هنرمندان معاصر خاتمه یافت. کتاب نیستان علاوهبر پروژه «گزیده ادبیات معاصر»، حدود ۵۰۰ عنوان در حوزههای ادبیات، ادبیات دینی، مذهب و کودک و نوجوان منتشر کرده است.
راهروهای قدیمی و تابلوی رنگ و رورفته انتشارات در خیابان 16 آذر، روبهروی در فنی دانشگاه تهران که البته نشان از قدمت و اصالتش دارد نه تنبلی ناشر برای تعویضش، به اضافه راهروهای قدیمی ساختمان که هرسال رنگ جدید میخورند و اگر تا انتهایش بروی در طبقه آخر میرسی به آن کتابخانهای که فخرالدین حجازی وقف دانشجوها و عموم کرد. پس از آن یک تصویر ناب را خواهی دید؛ کتابخانهای که دیوارکوبهای چوبی و قفسههای قدیمی پر از کتابهای کهنه و بوی کاغذش تمام خاطرات دانشجوها را دربرگرفته، رنگوبوی خاصی دارد و جزء خاطرههای شب امتحانی یک نوستالژی تکرارنشدنی است. موسسه انتشارات بعثت (غیرانتفاعی) سال ۱۳۴۷ در شرایطی که جامعه نیازمند تلاشهای روشنگرایانه علمی و احیای الگوهای دینی بوده به همت نویسنده و سخنور نامی شادروان استاد فخرالدین حجازی و جمعی از دوستانش شکل گرفت. از آن پس تلاش کرده است با نشر آثار مفید و مورد نیاز جامعه بهویژه دانشگاهی سهمی هر چند اندک در آگاهیبخشی توسعه فکر و معرفت انسانی ایفا کند.
تولد گرفتنهای ماهیانهشان برای نویسندگان و شاعران آنقدر جذاب است که شاید کسانی که با این انتشارات کار میکنند منتظر رسیدن ماه تولدشان باشند. موسسه فرهنگی- هنری «شهرستان ادب» در سال ۱۳۸۹ به همت گروهی از شاعران و داستاننویسان نخبه کشور تاسیس شده است. این موسسه در مدت کوتاه فعالیت خود توانسته است به عنوان پایگاهی برای تولید متن و تربیت استعدادهای جوان شعر کشور در حوزه ادبیات متعهد مطرح شود. اکنون بیش از ۱۲۰ عنوان کتاب توسط انتشارات موسسه منتشر شده و چند کتاب دیگر نیز با اخذ مجوز آماده انتشار است. انتشارات شهرستان ادب علیرغم جوانی و تازهتاسیس بودن حضور موفقی در جشنوارهها و نمایشگاهها داشته و جوایز متعددی را از آن خود کرده است. از مهمترین این جوایز میتوان به انتخاب به عنوان «ناشر برگزیده سال ۱۳۹۳» اشاره کرد. به همین بهانه در مراسم افتتاحیه بیستوهشتمین نمایشگاه بینالمللی کتاب تهران از این انتشارات توسط رئیس جمهور تقدیر به عمل آمد.
نشری که فعالیت خود را سال 92 در زمینه شعر بهصورت تخصصی آغاز کرده، جذابیت و امر چالشبرانگیز شعر در سطوح مختلف جامعه را دلیلی بر انتخاب این حوزه برای آغاز فعالیت خود میداند. این نشر در این راه با چاپ آثار شاعران جوان و کتاب اولی در کنار شاعرانی که در این زمینه صاحبنام بودهاند، تجربه موفقی را در همان اوایل شروع فعالیت از سر گذرانده است.
* گزارش از زهرا جعفری