اولین دیدار رهبر انقلاب با دانشجویان در تریبونی در خود دانشگاه پس از انتخاب ایشان به‌عنوان رهبر انقلاب اسلامی ایران، اردیبهشت ماه سال 77 بود که با حضور در دانشگاه تهران دوباره خاطرات این دانشگاه با آیت‌الله خامنه‌ای را زنده کرد. ایشان پیش از ریاست‌جمهوری‌شان مدتی امام جماعت مسجد دانشگاه تهران هم بودند. در آن روزها فضای دانشگاه تهران ملتهب بود و کشمکش‌هایی بین گروه‌های مختلف دانشجویی بر سر مسائل جاری کشور وجود داشت و بنا شده بود گروهی از دانشجویان در آن روز تجمعی را برگزار کنند، اما حضور پیش‌بینی نشده رهبر انقلاب در دانشگاه همه را شوکه کرد. رهبر انقلاب در سخنان‌شان در جمع دانشجویان دانشگاه گفتند: «اینجا آمدم بگویم که من تقریبا از یک هفته پیش تصمیم گرفتم به اینجا بیایم؛ اما آن را به کسی نگفتم. حتی در دفترم هم فقط یکی، دو نفر می‌دانستند و هیچ‌کس نمی‌دانست. دیشب من اطلاع پیدا کردم که امروز چند گروه دانشجویی بنا دارند اجتماعاتی تشکیل دهند و سخنرانی کنند. گفتم، از آنها خواهش شد که امروز را تأخیر بیندازند و اجتماع نداشته باشند تا ما بتوانیم این برنامه را انجام دهیم. پیغام دادند، آنها هم برنامه‌هایشان را تعطیل کردند.» در این دیدار اما رهبر انقلاب خیلی بیشتر از اینکه خطابه کنند، شنونده بودند و به یاد قبل‌ترها سراپاگوش پای درد دل دانشجویانی که آنها را عصاره جامعه می‌دانستند، نشسته بودند.
نزدیک به 100 روز از دیدار رهبر انقلاب از دانشگاه تهران گذشته بود که ایشان در مراسم فارغ‌التحصیلی جمعی از دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس شرکت و سخنرانی کردند. رهبر معظم انقلاب در دیدار 12 شهریورماه سال 1377 در سخنانی پیرامون مسائل روز و از جمله معنا و مفهوم آزادی و همچنین شأن و وظیفه مطبوعات به ایراد سخن پرداختند و در پایان سخنان‌شان به تعدادی از سوالات مکتوب دانش‌آموختگان و دانشجویان دانشگاه تربیت مدرس پاسخ گفتند. رهبر انقلاب در بخشی از سخنران‌شان بر ضرورت استفاده صحیح و منطقى از آزادى تاکید کرده و فرمودند: «برخى افراد از آزادی‌هاى تازه به‌دست آمده مطبوعاتى سخن گفته‌اند که به نظر من سخنى غیرواقعى است، زیرا مطبوعات در سال‌هاى گذشته نیز آزاد بوده‌اند و حتى گاهى در مورد اصول انقلاب نیز هر چه مى‌خواستند، مى‌نوشتند و هیچ‌کس هم متعرض آنها نمى‌شد، اما عده‌اى که در گذشته به خاطر پرونده‌هاى ناپاک خود و به خاطر کینه به انقلاب و امام سر در لاک خود کرده بودند، اکنون براساس یک تحلیل غلط از حضور 30 میلیونى مردم در انتخابات اخیر ریاست‌جمهورى وارد میدان شده‌اند، در حالى که این 30 میلیون رأى، دلیل بارزى بر تثبیت نظام بود و یکى از افتخارات نظام این است که ۱۸ سال پس از پیروزى انقلاب، نزدیک به ۹۰ درصد واجدان شرایط، وارد میدان انتخابات شدند.» ایشان اظهارات کسانى را که استفاده زیاد از آزادى را موجب به خطر افتادن اصل آزادى می‌دانند، نادرست خوانده و فرمودند: «هرچه از آزادى به‌عنوان حق خداداد انسان‌ها بیشتر استفاده شود، بهتر است و نظام اسلامى بیشتر به اهدافش خواهد رسید. در نظامى که مبناى آن بر عدالت است، معنا ندارد که براى منافع صنفى، گروهى، یا دیدگاه‌هاى خاص حکومتى، مرزى را معین کنند، بنابراین مرزهاى نظام اسلامى چیزى جز احکام قرآن و سنت و فهم صحیح از دین نیست و از اصل زیبا و درخشان آزادى باید در داخل مرزهاى اسلامى بیشترین استفاده به عمل آید.»
اول آذرماه سال 1378 است و این بار دانشگاه صنعتی شریف میزبان رهبری. ایشان در بدو ورودشان به دانشگاه صنعتی شریف و بعد از آشنایی با اساتید و مسئولان دانشگاه از رقابت میان ربات‌های فوتبالیست ساخته‌شده توسط دانشجویان دانشگاه صنعتی شریف دیدن کرده و بعد از آن نیز در جمع دانشجویان حاضر در مسجد این دانشگاه شرکت کردند. از جمله مطالب جالب‌توجهی که از سوی رهبری در جلسه با دانشجویان دانشگاه شریف مطرح شد، تعریف ویژه‌ای از جنبش دانشجویی و ماهیت آن بود. ایشان در آن جلسه فرمودند: «جنبش دانشجویى - یا به همان تعبیر درست‌تر: بیدارى دانشجویى - چیز جدیدى نیست؛ مخصوص ایران هم نیست؛ چون همان‌طور که گفتیم، متعلق به محیط دانشگاه است. این بیدارى، خصوصیاتى دارد؛ انگیزه‌هایى در آن هست و نتایجى بر آن مترتب مى‌شود. اگر این خصوصیات را درست بشناسیم، مى‌تواند به‌عنوان یک منبع غنى و سرشار و فیاض براى آن کشور و آن محیط و آن جامعه به‌کار گرفته شود، اما اگر درست شناسایى نشود، ممکن است تضییع شود. مثل ثروتى که شما از وجود یا از کاربرد آن اطلاع ندارید. بدتر از این، آن ثروتى است که شما که صاحبش هستید، اطلاع ندارید؛ اما یک دزد و یک دغل اطلاع دارد که زیر این مخفیگاه، این گنج هست؛ کاربردش هم این است. لذا او مى‌آید و استفاده مى‌کند و این دیگر مى‌شود خسارت فوق خسارت. یکى از فرایض اولیه اولا خودِ دانشجو، ثانیا مجموعه مدیرانِ دانشجویان و دانشگاه‌ها و ثالثا مجموعه مدیران کشور، شناسایى این پدیده ذاتا دانشجویى است؛ یعنى بیدارى دانشجویى یا جنبش دانشجویى یا حرکت دانشجویى.» آیت‌الله خامنه‌ای در تبیین خصوصیت آرمانگرایی حرکت دانشجویی فرمودند: «آرمانگرایی در مقابل مصلحت‌گرایی و عشق به آرمان‌ها و مجذوب آنها شدن، از ویژگی‌های بارز جنبش دانشجویی است. در محیط‌های دانشجویی، آرمان‌ها محسوس، ملموس، زنده و قابل دستیابی است و بر همین اساس دانشجویان برای آرمان‌ها تلاش مبارکی انجام می‌دهند.»
نهم اسفندماه سال 1379، چهارمین دیدار رهبر انقلاب با دانشجویان در دانشگاه صنعتی امیرکبیر است. آیت‌الله خامنه‌ای در آغاز ورود به دانشگاه صنعتی امیرکبیر با حضور در یادمان شهدای این دانشگاه با قرائت فاتحه، یاد این عزیزان را گرامی داشتند. از جمله مهم‌ترین مطالب مطرح‌شده در این دیدار از سوی رهبر انقلاب تاکید ایشان بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم در مراکز دانشگاهی و آموزشی بود که برای اولین‌بار در دیدار با دانشجویان دانشگاه صنعتی امیرکبیر مطرح شد. مقام معظم رهبری با تبیین تفاوت‌های نواندیشی علمی با آنارشیسم علمی و مهمل‌گویی تاکید کردند که علم را باید از همه فراگرفت، اما لازم است با استفاده از روش‌های مناسب، از حالت مصرف‌کننده صرف فرآورده‌های علمی بیگانگان خارج شد و نوعی خودآگاهی جمعی در قبال فرهنگ تحکم‌آمیز غربی در محیط‌های علمی به وجود آورد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بخش دیگری از سخنان‌شان با تبیین مفاهیم انقلابیون مثبت و انقلابیون منفی تصریح کردند: «از ابتدای انقلاب عده‌ای از انقلابیون راحت‌طلب و وجاهت‌‌خواه، از هر میدانی که کار و دردسر بود خود را کنار کشیده‌اند و وقتی هم مسئولیتی گرفته‌اند، با منفی‌بافی و بی‌مسئولیتی نقش اپوزیسیون را ایفا کرده‌اند، اما انقلابیون مثبت در همه مراحل تمامی هستی خود را وقف انقلاب کرده و همیشه خود را مسئول دانسته‌اند و انتظار از دانشگاه این است که عناصر انقلابی مثبت، پرتلاش و امیدوار به آینده پرورش دهد تا این ملت به آنچه شایسته آن است، یعنی اوج پیشرفت و تعالی دست یابد.» مقام معظم رهبری در پایان افزودند: «این عناصر باهوش و مستعد نیز باید استعداد و نبوغ خود را امانت خداداد و ثروت ملی بدانند و در هر موقعیتی از آن برای پیشرفت کشور و ملت استفاده کنند.»
من هم راضی نیستم
اردیبهشت ماه سال 82 اما نوبت به دانشگاه شهید بهشتی رسید و این دانشگاه میزبان رهبر انقلاب شده بود. دو جلسه ترتیب داده شده بود؛ یکی برای اساتید و یکی برای دانشجویان. جلسه دانشجویان با پرسش و پاسخ صمیمی با رهبر انقلاب شروع شد و دانشجویان یکی پس از دیگری با شور و هیجان سوال می‌کردند و رهبری هم جواب می‌دادند.
یکی از دانشجویان در مورد ملاک انتخاب دانشگاه‌ها توسط رهبری سوال کرده و ایشان گفتند: «بنده سال‌هاست که با دانشگاه‌ها ارتباط دارم و به دانشگاه‌ها رفته‌ام؛ به دانشگاه شما هم چند بار آمده‌ام، که آن زمان شما دانشجو نبودید. با دوستانی که با دانشگاه‌ها ارتباط دارند، مشورت می‌کنیم و هر دانشگاهی که نرفته باشیم، می‌رویم. من به دانشگاه تهران، تربیت مدرس، صنعتی شریف، امیرکبیر و دانشگاه امام حسین(ع) رفته‌ام و بالاخره حالا نوبت دانشگاه شهید بهشتی شده؛ ان‌شاءالله خداوند قبول کند. بنده دوست دارم همچنانکه از دوره جوانی با قشر دانشجو ارتباط داشته‌ام - نه ارتباط صوری، بلکه واقعا ارتباط‌گیری داشته‌ام؛ حرف می‌زدم، حرف می‌شنیدم، مباحثه می‌کردم، تعلیم می‌دادم، یاد می‌گرفتم- و تا الان هم ادامه دارد، این ارتباط تا هر وقت که زنده هستم، با جماعت جوان و دانشجو قطع نشود.» یکی از دانشجویان هم در مورد وضعیت مبارزه با مفاسد اقتصادی آن روزها از رهبری پرسیدند که ایشان در پاسخ گفتند: «من خصوصی به شما عرض می‌کنم: نه! واقعا من از آنچه اتفاق افتاده، راضی باشم؟ نه، کمتر از آن حدی است که بنده را خشنود و راضی کند؛ اما انصافا تلاش کردند. در جلسه‌ای که اخیرا با مسئولان قوای سه‌گانه داشتیم، به آنها گفتم دو سال گذشت.»
پایه‌های صحیح تحول و پیشرفت
آبان سال 85 رهبر انقلاب به استان سمنان سفر کرده و در این سفر استانی یک روز میهمان دانشگاهیان سمنان می‌شوند. این دیدار از این جهت مهم است که ایشان تبیین دقیقی از مساله پیشرفت دارند و تفاوت‌های آن را با مساله توسعه تشریح می‌کنند.
ایشان در ابتدا با تاکید بر لزوم تحول دو جریان مدعی، تحول نادرست را مورد اشاره قرار داده و می‌گویند: «بعضی خیال می‌کنند رکود یعنی ثبات اجتماعی. تحول را هم بعضی با آنارشیسم و هرج و مرج و هر چی به هر چی بودن، اشتباه می‌کنند. این اشتباهات موجب شده یک عده‌ای که طرفدار ثبات اجتماعی‌اند، با هر تحولی مخالفت کنند؛ به خیال اینکه این تحول، ثبات را به هم می‌زند. از طرف دیگر، کسانی که خیال می‌کنند هر تحولی به معنای ساختار‌شکنی و شالوده‌شکنی و زیر سوال بردن همه اصالت‌هاست، اینها هم برای اینکه تحول ایجاد کنند، ثبات اجتماعی را از بین می‌برند و دچار خطر می‌کنند. این دو اشتباه، از دو طرف وجود دارد... جامعه باثبات، اما غیرراکد و دارای تحول است؛ جامعه‌ای که حتی تحولات صحیح را سریع در خودش به وجود بیاورد... حرف اصلی ما امروز این است که نه با توقف در گذشته و سرکوب نوآوری می‌توان به جایی رسید، نه با رهاسازی و شالوده‌شکنی و هرج و مرج اقتصادی و عقیدتی و فرهنگی؛ هر دو غلط است. » حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در تشریح پایه‌های صحیح تحول و پیشرفت تصریح کردند: «در نگاه ویژه نظام اسلامی تحول و پیشرفت حقیقی باید علاوه‌بر معیارهای جهانی، بر ملاک‌هایی مانند افزایش ثروت ملی، عدالت‌طلبی، اقتدار علمی، رشد اخلاق، معنویت و عواطف انسانی، عزت ملی، مبارزه با فقر، فساد، بیکاری و تبعیض، مقابله با جهل و بی‌قانونی، ارتقای علمی مدیریت‌ها، انضباط اجتماعی، افزایش احساس مسئولیت اجتماعی و استقلال فرهنگی متکی باشد.»
اردیبهشت سال ۸۷ است دانشجویان و دانشگاهیان در دانشگاه شیراز جمع شده بودند. جلسه با صحبت‌های دانشجویان شروع شد و نماینده گروه‌ها و تشکل‌های مختلف دانشگاه شیراز صحبت‌هایشان را شروع کردند و رهبر انقلاب هم مثل همیشه سراپا گوش بودند. رهبری سراغ صحبت‌های اصلی رفتند که همان سخن گفتن از عدالت و آرمان عدالت و چگونگی پرداخت به آن توسط جنبش دانشجویی بود.
سیرت و صورت انقلاب
حضور و سخنرانی رهبر انقلاب در دانشگاه علم و صنعت در سال ۸۷ دانشجویی‌تر از هر دیدار دانشجویی شد. اصلا کارگاه تشکیلات و جریان‌شناسی جنبش دانشجویی شد. بحث با تاکید بر آرمانگرایی در دانشگاه شروع شد و رهبر انقلاب با اصل دانستن آرمانگرایی در جنبش دانشجویی هدایت جامعه به سمت اهداف و آرمان‌هایش را از وظایف اساسی جنبش دانشجویی دانستند. اما دانشجو برای کسب علم به این راه قدم گذاشته و به همین خاطر بحث بعدی اهمیت علمیت در دانشگاه بود. رهبر انقلاب با اشاره به امثال متوسلیان‌ها که محصولات دانشگاه علم و صنعت بوده‌اند، عزت علمی را از جمله ملزومات نظام اسلامی دانستند و گفتند: «هدف هم باید مرجعیت علمی باشد در دنیا؛ همین‌طور که بارها عرض کرده‌ایم. یعنی همین‌طور که شما امروز ناچارید برای علم و دستیابی به محصولات علمی به دانشمندان و کتاب‌هایی مراجعه کنید که مربوط به کشورهای دیگرند، باید به آنجا برسیم که جوینده دانش و طالب علم، مجبور باشد بیاید سراغ شما، سراغ کتاب شما؛ مجبور باشد زبان شما را یاد بگیرد تا بتواند از دانش شما استفاده کند. هدف باید این باشد. این یک آرزوی خام هم نیست؛ این چیزی است که عملی است.» اما اوج سخنان رهبر انقلاب در علم و صنعت مقطعی بود که ایشان در مورد صورت و سیرت انقلاب سخن گفتند.
«مراقب باشیم آن روح، آن سیرت از دست نرود، فراموش نشود؛ دلمان خوش نباشد به حفظ صورت و قالب. به روح، معنا و سیرت توجه داشته باشید. این اساس قضیه است.» در ادامه سخنرانی آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به نقش اساسی و حیاتی جنبش دانشجویی در جمهوری اسلامی، حضور همیشگی دانشجویان در صحنه را لازمه حرکت و پیش‌روندگی نظام دانستند.
ریاستی یا پارلمانی
حضور رهبر انقلاب در دانشگاه رازی کرمانشاه در سال ۹۰ و سخنرانی ایشان در آن دانشگاه هنوز هم در بسیاری از مجالس و کرسی‌های آزاداندیشی یادآوری می‌شود. به‌خصوص مقطعی که در مورد سازوکار‌های اداره نظام و اصالت آرمان‌ها و در عین حال تغییر‌پذیری نظام در چینش ساختارهای خود بود. در این دیدار رهبر انقلاب، تغییرات ساختارهای نظام را هم امکان‌پذیر دانسته و چالشی اساسی را با اندیشمندان حوزه علوم سیاسی و جوانان دانشگاهی مطرح کردند و گفتند: «امروز نظام ما نظام ریاستی است؛ یعنی مردم با رأی مستقیمِ خودشان رئیس‌جمهور را انتخاب می‌کنند؛ تا الان هم شیوه بسیار خوب و تجربه‌شده‌ای است. اگر یک روزی در آینده‌های دور یا نزدیک - که احتمالا در آینده‌های نزدیک، چنین چیزی پیش نمی‌آید - احساس بشود که به جای نظام ریاستی مثلا نظام پارلمانی مطلوب است - مثل اینکه در بعضی کشورهای دنیا معمول است - هیچ اشکالی ندارد؛ نظام جمهوری اسلامی می‌تواند این خط هندسی را به این خط دیگر هندسی تبدیل کند؛ تفاوتی نمی‌کند.» اما این بیانات به همین مساله ختم نشد و رهبری سراغ تعریفی دوباره از اهداف و مراحل تحقق اهداف انقلاب اسلامی رفتند و تعریف جدید از مراحل پنج‌گانه تحقق تمدن نوین اسلامی را تشریح کرده و در پایان به تفصیل در تبیین مساله ولایت مطلقه فقیه با دانشجویان دانشگاه رازی کرمانشاه نکاتی را بیان کردند. بسیاری از اندیشمندان هنوز هم آن روز تاریخی را یادشان هست. چون ابعاد جدیدی از منظومه فکری رهبری انقلاب آن روز بود که خود را نشان داد و میدان‌های جدیدی را برای تحقیقات و تفکر اندیشمندان باز کرد.
* گزارش از محمدرضا محمدی
