به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ دیوان جمعه گذشته از روز هفدهم مهر سال جاری به مدت پنج روز مدت زمان نشست جلسه دادرسی شفاهی دیوان برای استماع اظهارات و دفاعیات طرفین برای بررسی صلاحیت خود تعیین کرد.
طبق اساسنامه دیوان دادگستری بین‌المللی، رسیدگی طی دو مرحله کتبی و شفاهی صورت می‌پذیرد. قبلا طبق زمانبندی دیوان براساس دستورات اول جولای 2016 و سپس دوم می 2017 تبادل لوایح نسبت به اظهارات و پاسخ‌های طرفین نسبت به ایرادات وارده توسط طرف آمریکایی انجام پذیرفته است. پس از این رفت و برگشت‌ها و تبادلات قضایی، نهایتا دیوان باید نسبت به صلاحیت یا عدم صلاحیت خودش اعلام نظر کند و در‌صورت احراز صلاحیت خویش، وارد فاز اصلی دادرسی یعنی رسیدگی ماهوی برای تعیین حکم خواهد شد.
ایالات متحده در طول سال‌های اخیر خصوصا با روی کار آمدن دولت دونالد ترامپ- که در اردیبهشت امسال نیز با دگرگونی سیاست‌ها و تغییر وضعیت در چیدمان تاکتیکی در کابینه فعلی آمریکا منجر به خروج از برجام نیز شد- در کنار تحریم‌ها، اقدامات قضایی جدیدی علیه ایران به کار بست.
جمهوری اسلامی ایران با استناد به معاهده مودت و دوستی بین ایران و آمریکا مصوب مجلس سنا در سال ۱۳۳۵، آن را مبنای صلاحیت برای دیوان می‌داند که طبق آن دو دولت متعهد هستند روابطی پایدار و مبتنی‌بر صلح را (ماده اول) برای تحکیم مناسبات در چارچوب همزیستی مسالمت‌آمیز، حفظ و توسعه روابط اقتصادی و نیز تنظیم و تقنین مقررات در امور کنسولی (مقدمه توافقنامه مودت) توسعه ببخشند. بنابراین عهدنامه مودت ایران- آمریکا مبنای صلاحیت دیوان با استناد به ماده 21 آن برای ورود به دادرسی است، که ابتدا با طی راه‌حل مسالمت‌آمیز (دیپلماتیک) طرفین برای حل اختلاف طبق بند اول ماده 21 (مذاکرات چندین‌ساله و نهایتا برجام) منتهی به حل اختلافات نشد، در چنین وضعیتی هریک از طرفین می‌توانند طبق بند دوم از ماده ۲۱ عهدنامه مودت به دیوان دادگستری بین‌المللی رجوع کنند.
حال کشورمان با ادعای نقض‌های مختلف و پی‌درپی مصونیت‌های حاکمیتی کشورمان توسط دادگاه‌های ایالات متحده به‌عنوان بخشی از کلیت دولت ایالات متحده که البته یک قوای کاملا مستقل در کشور مذکور است، اعلان تخلف از مقررات حقوق بین‌الملل و موافقتنامه دوجانبه مودت، ورود خسارت مالی و طرح ادعاهای خلاف واقع چون حمایت از تروریسم به‌عنوان بهانه‌ای برای اقدام، به چنین اقدامات قانون‌گریزانه و نیز خارج از نزاکت و عرف بین‌المللی کرد. مطمئنا ایالات متحده آمریکا ناقض بسیاری از تعهدات بین‌المللی و دارای مسئولیت بین‌المللی است و در چنین وضعیتی که آمریکا چندی از معاهدات بین‌المللی و ازجمله برجام را زیر پا گذاشته و افکارعمومی جهان منعطف به رفتار‌های بی‌محابا و مسئولیت‌گریزانه آمریکا است، بهترین موقعیت برای استفاده حداکثری از فرصت طرح دعوی در دیوان بین‌المللی دادگستری برای مانور‌های سیاسی نیز هست. چند قانون مصوب داخلی ایالات متحده همچون قانون «عدالت علیه حامیان تروریسم (JASTA)» به دولت و دادگاه‌های ایالتی آن اجازه می‌دهد که علیه دولت‌های تروریستی طبق یافته‌های وزارت کشور آمریکا، روابط اقتصادی- تجاری را تحریم و نسبت به اموال و شرکت‌های دولتی وابسته به دولت‌های تروریستی را به‌نام دولت آمریکا لغو مصونیت کرده و قوانین جزایی داخلی خود مثل توقیف برخی اموال دولتی ایران را صادر کنند و به این ترتیب یکی از بنیادی‌ترین اصول حقوق بین‌الملل را زیر پا نهند.
در چنین شرایطی معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری به‌عنوان نهاد نمایندگی ایران در دیوان دادگستری بین‌المللی پس از تبادل لوایح و اظهارات کتبی در زمان طرح دعوی، در این فرصت چندماهه برای حضور در جلسه دادرسی شفاهی که در مهرماه آینده برگزار خواهد شد باید خود را برای رسیدن به چند هدف آماده سازد. اول بهره‌برداری حداکثری سیاسی در سطح بین‌الملل و دوم پیروزی حقوقی برای احقاق حق و بالندگی در عرصه حقوقی داخلی از طریق:
1. نقش‌آفرینی در سطح بین‌المللی با تلاش برای نقض قوانین داخلی آمریکا درخصوص نادیده انگاشتن اصل مصونیت دولت‌ها در پرتو خوی استثناگری آمریکا و بدون مبنا براساس حقوق بین‌الملل و نزاکت بین‌المللی از طریق ظهور قوی حقوقی در تبیین اصول و مقررات بین‌المللی برای جلب نظر دیوان بین‌المللی دادگستری.
2. با تجاربی که از قضیه سکوهای نفتی، دیگر دعوی ما علیه آمریکا عاید سیستم حقوقی کشور شده نباید دوباره بدون جبران کامل خسارت، دعوی را به پایان برد. در دعوی مذکور که در سال 1371 علیه کشور آمریکا نزد دیوان طرح کردیم خسارتی درخواست نکرده بودیم به هوای اینکه دیوان خود خسارتی را تعیین خواهد کرد. هم‌اکنون باید دقیقا تمام خسارات به اضافه تمام خسارات عدم‌النفع تعیین شود تا مستمسکی برای دیوان نسبت به حکم به جبران خسارات شود.
3. با قبول سختی کار و پیچیدگی آن که به‌خوبی در قضیه مصونیت‌های قضایی در دیوان دادگستری مورد رسیدگی قرار گرفت در بخش‌هایی همگون با موضوع دعوی ایران یعنی مساله محدودیت مصونیت دولتی توسط آمریکاست، باید سعی کنند بنیان تحریم‌های غیرانسانی همچون تحریم دارو علیه کشورمان را سست کنند.
* گزارش از سیدرضا جلیلی کارشناسی‌ارشد حقوق بین‌الملل
