به گزارش خبرنگار صنفی- آموزشی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ کسانی که در دانشگاه تدریس میکنند از حیث رابطه استخدامی با دانشگاه محل تدریس در دو گروه «مدعو» و «عضو هیأت علمی» جای میگیرند. مدرسین مدعو به موجب قرارداد حقالتدریس در دانشگاه مورد نظر تدریس میکنند و همان طور که از عنوانش پیداست آنها را نوعی نیروی قراردای میتوان نامید که پس از پایان قرارداد و موضوع قرار میتوانند دانشگاه مورد نظر را ترک کنند. در واقع مدرس مدعو ممکن است در دانشگاه دیگری عضو هیأت علمی باشد ولی در دانشگاه مورد نظر به صورت حقالتدریسی به امر تعلیم اشتغال داشته باشد. با این حال بسیاری از مدرسین مدعو، در هیچ دانشگاهی عضو هیأت علمی نیستند و فعالیت آنها در دانشگاه صرفا به صورت حقالتدریسی انجام میشود.
گروه دوم که «هیأت علمی» به آن اطلاق میشود به کسانی گفته میشود که به موجب قرارداد پیمانی، رسمی آزمایشی یا رسمی قطعی در دانشگاه خاصی استخدام شده و در آنجا به فعالیت آموزشی و یا پژوهشی مشغول هستند.
در واقع بر حسب وظایف محوله، عضو هیأت علمی ممکن است «عضو هیأت علمی آموزشی» یا «عضو هیأت علمی پژوهشی» باشد. اکثریت قاطع اعضای هیأت علمی دانشگاه آموزشی هستند که وظیفه آنها در درجه اول آموزش است در حالی که تعداد کمی نیز پژوهشی هستند که عمده فعالیت آنها انجام فعالیت های پژوهشی است.
همانطور که در نیروهای نظامی رتبه ها و جایگاهها متفاوت است در دانشگاه نیز چنین رتبهبندی وجود دارد و اعضای هیأت علمی از حیث مرتبه به ترتیب از مرحله پایینتر به مرحله بالاتر به «مربی (Instructor)»، «استادیار(Assistant Professor) »، دانشیار(Associate Professor)» و «استاد (Professor)» دسته بندی میشوند.
این مقدمه کافی بود تا معلوم شود که اساتید دانشگاه همه در یک سطح نیستند، آن چیزی که آنها را به مراتب بالاترسوق میدهد «آیین نامه ارتقا» اساتید نام دارد که این روزها در ساختمان وزارت علوم مورد بررسی قرار گرفته است.
آئیننامه ارتقای مرتبۀ اعضای هیئت علمی در سه بخش فعالیتهای آموزشی، فعالیتهای پژوهشی و فعالیتهای علمی- اجرایی به ارزشگذاری استادان میپردازد که در آخرین ویرایش خود در مردادماه سال ۹۵ نقدهای فراوانی را به همراه داشت. در واقع با بررسی آئیننامه ارتقا میتوان فهمید که فعالیتهای آموزشی بیشتر به کیفیت تدریس و کمیت ساعتهای آموزشی مربوط است، فعالیتهای پژوهشی بر اساس تالیف کتاب یا مقاله نویسی و اختراع و اکتشاف ثبت شده، سنجیده میشود و فعالیتهای علمی و اجرایی به ترجمه کتاب و مقاله، راهاندازی نمایشگاه، آزمایشگاه و کارگاه مرتبط میشود.؛ اگر چه هرکدام از این موارد دارای یک نمره جداگانه برای ارتقا اساتید از سوی وزارت علوم هستند؛ برخی از اساتید معتقدند سیاستهای وزارت علوم بیشتر بر مقالههای ISI و ترجمه آثار غربی تاکید دارد و خبری از تولید علم نیست.
نقد دیگری که این آییننامه را کارساز نمیداند مشترک بودن آن برای اساتید وزارت علوم و بهداشت است. نوع تدریس، دانشجو و جایگاه وزارت بهداشت بسیار با وزارت علوم متفاوت است اگر چه هر دو وظیفه تعلیم و آموزش در سطح آکادمیک را دارند اما نمیتوان اساتید این دو نهاد علمی را طبق یک فرمول مشترک مورد ارزیابی قرار داد.
ابراهیم فیاض استاد جامعهشناسی دانشگاه تهران در نقد خود به آیین نامه ارتقا اساتید معتقد است اگر یک استاد دانشگاه ۱۰۰ کتاب هم تولید کند بازهم ملاک ارتقای رتبه اساتید ۴ مقاله ISI است، میگوید: همین موضوع موجب شده است که دانشکده فنی دانشگاه تهران جز تولید ISI و مهاجرت دانشجو کار دیگری نداشته باشد.
از طرفی محمود نیلی احمد آبادی رییس این دانشگاه در گفتوگو با باشگاه خبرنگاران جوان میگوید: رشتهها با هم فرق میکنند، در بسیاری از رشتههای علوم انسانی اتفاقا بر تالیف تأکید داریم؛ این آییننامهای است که از سوی وزارت علوم ابلاغ شده است اما هر دانشگاهی مثل دانشگاه تهران بندهایی را با مجوز وزارت علوم اضافه کرده است؛ خوشحال میشویم که در علوم انسانی هم کارهایی صورت بگیرد که در جهان پذیرفته و منتشر شود، اما اینکه مقاله ISI شرط ارتقا سطح باشد و نبود مانع از پیشرفت اساتید شود؛ درست نیست.
محمود فتوحی رئیس دانشگاه صنعتی شریف نیز در مورد لزوم تغییر در آییننامه ارتقای اعضای هیات علمی به ویژه در پی بیانات اخیر مقام معظم رهبری، در گفت وگو با ایرنا میگوید: ایشان به دو نکته مهم در این زمینه اشاره کردند؛ کشور باید مرجعیت علمی خود را حفظ کند و رشد علمی با شدت قبل جلو برود، اما حتی اگر مقالهای نوشته میشود باید به نوعی با مسائل کشور مرتبط باشد و اینها با هم تناقض ندارد، باید هر دو کار را انجام دهیم و برای ۲۰ سال آینده کشور کار کنیم.
فتوحی در پاسخ به این سوال که آیا محدودیت بودجه، امکان تخصیص منابع مالی به هر دو پژوهشهای بنیادی و کاربردی را میدهد گفت: به همین دلیل باید سراغ راههای دیگری برای کسب بودجه برویم، اما در نهایت فعالیتهای بنیادی را هم باید انجام دهیم؛ زیرا فناوری که امروز در دست ماست حاصل پژوهشهای سالهای قبل است و اگر میخواهیم اقتدار ملی داشته باشیم، پژوهشهای بنیادی را هم باید انجام دهیم.
از طرفی طبق آخرین اظهارنظر مجتبی شریعتی نیاسر معاون آموزشی وزیرعلوم آئیننامه ارتقای اساتید در هیئت ممیزه و هیئت امناء در حال بازنگری است و با توجه به اینکه زمان بازنگری در این آئیننامه فرا رسیده است؛ باید این اصلاحات سریعتر انجام گیرد.
او همچنین یادآور شده است: آئیننامه ارتقای اساتید باید به سمتی حرکت کند که استادان آموزش محور، استادان مهارت محور، استادانی که در سطح مدرسی عمل میکنند و استادانی که منحصرا فعالیتهای پژوهشی دارند همگی بتوانند ارتقای پیدا کنند اما آئیننامه کنونی این امکان را به همه استادان نمیدهد که امیدواریم اصلاحات آئیننامه تا پایان سال انجام شود.
اینکه در همه سطوح دانشگاهی اعم از اساتید، روسای دانشگاه، معاونان و مدیران ارشد وزارت علوم به فکر ارتقا آیین نامه هستند را به فال نیک میگیریم اما نباید از موضوع اصلی غافل ماند که این مهم باید به گونهای بازنگری شود تا حداقل دانشجویانی که قصد ادامه تحصیل در مقطع دکتری را دارند و روزی ممکن است در قالب اعضاء هیأت علمی مشغول به کار شوند مانند اساتید خودشان با آنها رفتار نشوند که برای ارتقا ناچار بودند اسم استاد راهنما را در مقاله و رساله ی خود به عنوان نویسنده اول درج کنند.
* گزارش از یزدان محمدی