صحت سنجی یک ادعا؛ آیا ایران در آستانه جنگ بود؟

خبرنامه دانشجویان ایران: عبدالله عبداللهی// جناب #روحانی در جلسه امروز سوال از #رئیس_جمهور یک بار دیگر فرمودند که #برجام بزرگترین کارکردش خارج کردن ایران از فصل هفت منشور سازمان ملل بود! این برای چندمین بار است که چنین ادعایی توسط ایشان مطرح می‌شود و البته یک امر پرتکرار میان اصلاح طلبان و حامیان دولت است که متاسفانه جزو مشهورات شده است!
در همان تیر سال 94 که این بحث داغ بود در یادداشتی به بررسی و صحت سنجی این موضوع پرداخته ام؛ به نظر می‌رسد بد نیست این سطور مجددا تکرار شود.
رئیس جمهور و برخی حامیان و دوستانش می گویند با برجام برای اولین بار یک کشوری که پیش از این ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل قرار گرفته بود، توانست بدون جنگ از ذیل این فصل خارج شود!

توضیح بیشتر آنکه، بند 42 فصل هفت منشور سازمان ملل به اعضای این شورا مجوز می‌دهد در صورتی که یک کشور به‌زعم آنان صلح و امنیت جهانی را به مخاطره انداخته باشد، علیه این کشور اقدام نظامی کنند.

اما مهمترین سؤال موجود آن است: آیا اساساً ایران هیچ‌گاه ذیل فصل 7 منشور ملل متحد قرار گرفته بود؟ کلیدی‌ترین و جدی‌ترین دستگیره استدلالی موافقان این مسئله، اشاره به قطعنامه بسیار مهم 1929 شورای امنیت علیه ایران و البته چند قطعنامه پیش از آن مانند 1803 است.

فصل 7 شورای امنیت سازمان ملل دارای بندهای متعددی است که دو بند از مهمترین آنها را بندهای 41 و 42 آن تشکیل می‌دهند. مشخصه اصلی بند 41 این فصل، "الزام‌آور" بودن اقدامات خواسته شده ذیل این بند است، با این حال بند 42 به اقدام نظامی علیه یک کشور می‌تواند منجر شود.

سؤال حقوقی این است: دقیقاً چه‌زمانی یک کشور ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل قرار می‌گیرد؟ از نظر حقوقی، یک قطعنامه هنگامی ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل قرار می‌گیرد که در بخش مربوط به اجرایی آن، عبارت "Acting under Chapter VII of the Charter of the United Nations" بدون هیچ قید و شرطی، مندرج باشد، به‌عنوان نمونه قطعنامه اخیر علیه یمن در شورای امنیت سازمان ملل (قطعنامه شماره 2216) (تصویر شماره 3) از جمله چنین قطعنامه‌هایی است که مشخصاً ذیل فصل 7 منشور سازمان ملل صادر شده است، بدین معنا که اعضای شورای امنیت سازمان ملل خود را مجاز می‌دانند در صورتی که ملت یمن از اقدامات الزام‌آور درخواست شده در این قطعنامه سرپیچی‌ کند، علیه این کشور اقدام نظامی کنند.

با این حال آیا قطعنامه‌های صادرشده علیه جمهوری اسلامی ایران از چنین ویژگی‌ خاصی برخوردار است؟

پاسخ اجمالی به این سؤال این است که اساساً هیچ یک از قطعنامه‌های صادر شده علیه ایران ذیل فصل 7 قرار نداشته است. و هرگاه آمریکا و متحدان غربی‌اش به‌دنبال کشاندن قطعنامه‌های ضدایرانی به ذیل فصل 7 بودند، روسیه و چین با این استدلال صحیح که ایران هیچ‌گاه امنیت جهان را به مخاطره نینداخته مانع از این کار شده‌اند.

با این حال با اصرار و فشار آمریکا و برخی کشورهای غربی عضو شورای امنیت، در نهایت قطعنامه‌ها علیه ایران صرفاً ذیل بند 41 این فصل (و نه کلّیت فصل 7) به تصویب رسید(عکس شماره 4) تا صرفاً "الزام‌آور" بودن آن مشخص و مؤکد باشد. در این بند 41 مشخصاً تاکید شده است که نباید هیچ اقدام نظامی در میان باشد. (not involving the use of armed force)

تفاوت مشخص این دو حالت (حالت اول: ذیل فصل 7 و حالت دوم: ذیل بند 41 از فصل 7) آنجاست که در حالت اول، یک کشور به‌طور کامل ذیل فصل 7 قرار می‌گیرد و تمام بندهای این فصل توأماً می‌تواند بر مبنای همان قطعنامه علیه این کشور اجرایی شود، یعنی اگر یک کشور اقدامات الزام‌آور بند 41 را انجام نداد، آمریکا می‌تواند بدون تصویب هیچ قطعنامه دیگری و صرفاً به‌استناد همان قطعنامه پیشین، اجرای بند 42 منشور را در دستورکار خود قرار دهد.

با این حال در قطعنامه‌های مربوط به ایران و حتی قطعنامه 1929 که از آن به‌عنوان فاجعه‌بارترین قطعنامه ضدایرانی در شورای امنیت سازمان ملل یاد می‌شود نیز موارد درج‌شده صرفاً ذیل بند 41 این فصل آورده شده تا بر الزام‌آور بودن آن تأکید شود، بدین معنا اگر بنا باشد اقدام نظامی علیه ایران صورت بگیرد بایستی قطعنامه دیگری ذیل کلّیت فصل 7 یا ذیل بند 42 از این فصل به تصویب می‌رسید. و این در حالی است که همواره روسیه و چین با استدلال صحیح فوق‌الذکر مانع از تصویب چنین قطعنامه‌ای شده بودند.

نکته مهم دیگر در این باره آن است که در قطعنامه 2231 شورای امنیت(قطعنامه موید برجام) که جزو افتخارات آقای روحانی است! پ نیز در بندهای مربوط به ادامه محدودیت‌ها علیه ایران، مکرراً از بند 41 فصل 7 یاد شده است.