به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ چند روزی است که با اظهارات رئیس بانک مرکزی مبنی بر حذف چهارصفر از پول ملی تحلیل های متفاوتی نسبت به این مسئله مطرح شده. این مسئله از سوی رسانه به دو موضوع تاریخی و آثار و پیامدها صورت بندی طی روزهای اخیر منتشر شده است.
روزنامه ایران در گزارشی درباره سابقه تاریخی حذف پول در کشورهای مختلف جهان می نویسد: "پس از جنگ جهانی دوم کشورهای بسیاری در قالب اصلاح پول ملی خود تعدادی از صفرهای پول خود را حذف کرده‌اند. اما این که آیا همه این کشورها دراین طرح موفق بوده‌اند باید گفت نمونه‌های زیادی از شکست برخی از کشورها نیز وجود دارد. کشورهایی مانند ونزوئلا یا زیمبابوه نمونه‌های شکست کامل حذف صفر هستند که پس از مدتی دوباره مجبور به حذف صفرشده‌اند. درهمین زمینه آرژانتین چهار بار اقدام به حذف صفر کرد و برزیل نیز در شش مرحله 18 صفر پول خود را حذف کرده است که نشان دهنده عدم موفقیت این طرح دراین کشورهاست. درعین حال نمونه‌های موفق بسیاری نیز در دنیا وجود دارد. برای مثال یکی از این نمونه‌ها ترکیه است که در سال 2005 در قالب یک پروژه اصلاحی اقدام به اصلاحات بنیادی و ساختاری درنظام پولی خود کرد که حذف صفر هم یکی از بخش‌های آن بود. درواقع برای این که حذف صفر موفق شود پیش از آن باید اقدامات اصلاحی ساختاری از استقلال بانک مرکزی گرفته تا اصلاح سیاست‌های پولی را اجرا کرد که حذف صفر آخرین حلقه از زنجیره اصلاحات پولی محسوب می‌شود".
سابقه حذف صفر از پول در ایران
در ایران نیز از نیمه دهه 70 شمسی تلاش‌هایی برای حذف صفر آغاز شد. دراین دوره طهماسب مظاهری به عنوان دبیرکل بانک مرکزی حذف صفر از پول ملی را به حسین عادلی رئیس کل این بانک پیشنهاد داد که مورد موافقت قرار نگرفت. پس از سال‌ها غلامرضا مصباحی‌مقدم عضو وقت شورای پول و اعتبار یک بار دیگر این پیشنهاد را به محمود احمدی‌نژاد رئیس دولت نهم ارائه کرد تا مورد بررسی کارشناسی قرار گیرد. با تصدی پست رئیس کلی بانک مرکزی توسط طهماسب مظاهری پس از ابراهیم شیبانی دوباره این بحث جدی شد. زمانی که اصلاح نظام ارزشگذاری پول ملی به عنوان یکی از محورهای هفتگانه طرح تحول اقتصادی در ابتدای سال 1387 از سوی رئیس جمهوری وقت معرفی شد، موضوع حذف صفر از همیشه جدی‌تر شد. با این حال، انجام اقدام عملی در جهت اجرای طرح اصلاح نظام پولی به سال 1390 موکول شد و پیگیری امور اجرایی طرح اصلاح نظام پولی کشور از جمله تهیه پیش‌نویس لایحه اصلاح پول ملی به بانک مرکزی محول شد. در نیمه سال 1390 بانک مرکزی با راه‌اندازی یک سایت تغییر واحد پول ملی را به نظرسنجی عمومی گذاشت. در این نظرسنجی پارسه، پارس، نور و دریک نام‌های پیشنهادی از سوی مردم بود اما در سایت نظرخواهی ایجاد شده از سوی بانک مرکزی، نام‌های دیگری مانند ریال، تومان، دینار و... نیز به نظرسنجی گذاشته شد.
آثار حذف صفر از پول
اما آثار حذف صفر از پول با ابهامات زیادی این روزها مواجه شده است، عده ای آن را یک حرکت تنها روانی برای کاهش تورم می نامند و عده ای نیز در طرف مقابل نظر دیگری دارند. فرهیختگان در مصاحبه ای با اساتید دانشگاه به این موضوع پرداخته است.
تکرار یک اقدام بی‌نتیجه، اشتباه است
وحید شقاقی‌شهری، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه خوارزمی
حذف صفر از پول ملی کشورها دو دلیل اصلی دارد؛ نخست آنکه کشورهایی که با ابرتورم‌های بسیار بالا مانند هزار یا دوهزار درصد درگیر بودند اقدام به حذف صفر از پول ملی می‌کنند؛ ثانیا کشورهایی که دارای شرایط باثبات اقتصادی هستند. ایران در حال حاضر نه با تورمهای بسیار بالا دست و پنجه نرم می‌کند و نه اقتصاد باثباتی دارد؛ بنابراین نباید هیچ شوک یا التهابی در شرایط کنونی به اقتصاد کشور وارد شود. به‌عبارت دیگر، در این شرایط حال حاضر ایران اقتصاد کشور نباید با پدیده‌های ناگهانی و التهاب‌زا و اتفاقاتی که هیچ تاثیری در اقتصاد ندارد، مواجه شود. حذف صفر از پول ملی نه‌تنها در قدرت خرید مردم و اقتصاد ملی و کاهش یا کنترل تورم هیچ تاثیری ندارد بلکه ممکن است التهاب‌آفرین هم باشد به‌ویژه آنکه حذف صفر از پول ملی که در سال‌های گذشته از سوی بانک مرکزی انجام شد، در عمل هیچ تاثیری در اقتصاد کشور نداشت. بدیهی است تکرار یک اقدام بی‌نتیجه و بی‌اثر فقط به‌مثابه صرف هزینههای گزاف و بیهوده در شرایط بحرانی اقتصاد کشور است.
حذف صفر از پول ملی، تاثیری در اقتصاد ندارد
مهدی تقوی، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه تهران
تورم ایجادشده در اقتصاد کشور که موجب تنزل ارزش پول ملی شده، شاید یکی از دلایلی باشد که بانک مرکزی لایحه حذف صفر از پول ملی را تهیه کرده است، در غیر این صورت در شرایط کنونی اقتصاد کشور هیچ ضرورتی برای چنین اقدامی نیست. به‌عبارت دیگر، اولویتهای اقتصادی کشور در حال حاضر فراتر از حذف صفر از پول ملی است، بنابراین سیاستگذاری بانک ملی باید به‌گونه‌ای باشد که پس از پرداختن به اولویتهای اقتصادی و حل چالش‌های موجود در اقتصاد کشور، به موضوع حذف صفر از پول ملی پرداخته شود. نکته قابل‌توجه اینکه در حال حاضر مردم جامعه مبادلات و معاملات خود را براساس اسکناس‌های فعلی انجام می‌دهند و مشکلی در این زمینه وجود ندارد لذا این سوال مطرح می‌شود که چه دلیل قانع‌کننده‌ای برای اقدام بانک مرکزی برای حذف صفر از پول ملی وجود دارد؟ در سال‌های گذشته نیز یک صفر از پول ملی حذف شد تا واحد پول کشور از ریال به تومان تغییر پیدا کند درصورتی که همچنان ریال به‌عنوان واحد پول اصلی در آمار‌‌های بانک مرکزی و وزارتخانه صمت و اقتصاد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نتیجه احتمال اینکه حذف چهارصفر از پول ملی تنها به‌صورت ظاهری و در حد یک مصوبه باشد، دور از ذهن نیست. ناگفته نماند که حذف صفر از پول ملی علاوه‌بر اینکه تاثیر مثبتی در اقتصاد کشور ندارد، تبعات منفی نیز در اقتصاد برجای نمی‌گذارد، چراکه پول یک وسیله مبادله است و تغییر در ظاهر آن تاثیری در واقعیت و ارزش آن ندارد.
حذف صفر یعنی تحمیل هزینههای گزاف
فتح‌الله تاری، اقتصاددان و استاد دانشگاه
بانک ملی در شرایطی لایحه حذف چهارصفر از پول ملی را به مجلس تقدیم کرده است که در سال‌های گذشته نیز موضوع حذف صفر بارها مطرح شده و هزینه‌ها و تبعات اجرای آن از سوی کارشناسان اقتصادی بیان شده است. با وجود این، شکی نیست که اقدام بانک مرکزی در راستای حذف صفر از پول ملی در شرایط کنونی اقتصاد کشور هیچ ضرورتی ندارد و تنها هزینههای گزافی شامل هزینههای چاپ پول و تغییرات ناشی از حذف صفر از پول ملی را به دولت و بانک مرکزی تحمیل می‌کند. درواقع اقدام بانک مرکزی برای حذف صفر از پول ملی برای اقتصاد دیگری با مولفههای اقتصادی متفاوت تعریف شده است. به‌نظر می‌رسد هدف از این اقدام بانک مرکزی، رفع اثرات تورمی در انتظارات مردمی است در حالی که تاثیر این اقدام تنها یک تاثیر روانی بر جامعه داشته و در افزایش قدرت خرید مردم نقشی نخواهد داشت. چه‌بسا در درازمدت نیز انتظارات تورمی بیشتری برای عموم مردم جامعه به‌همراه داشته باشد. براساس مولفههای علم اقتصاد، آنچه زمینه حذف صفر از پول ملی یک کشور را فراهم می‌کند، بروز تورمهای سه‌رقمی و بیشتر از آن است؛ لذا در شرایط کنونی اگرچه تورم موجود در ایران قابل‌توجه است، اما کنترل تورم با حذف صفر از پول ملی یک اقدام بی‌نتیجه خواهد بود. مضاف بر اینکه در حال حاضر عموم مردم در مکالمات و محاورات خود به‌صورت عادی، یک صفر را از واحد پول حذف می‌کنند.
اولویت کشور حذف صفر از پول ملی نیست
حسین صمصامی، عضو هیات‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه شهیدبهشتی تهران
حذف صفر از پول ملی کشور اگرچه برای اقتصادهایی که با تورمهای بیش از 500 و 1000 درصد و کاهش شدید ارزش پول ملی روبه‌رو هستند نسخه درمانگری است، اما در شرایط فعلی اقتصاد ایران که با چالش‌های مهمی چون افزایش نقدینگی، بی‌ثباتی نرخ ارز، تورم، بیکاری و معضلاتی از این دست مواجه است، هیچ دستاورد مثبتی در پی نخواهد داشت. اینکه بانک مرکزی به‌جای تمرکز بر کنترل نقدینگی، اصلاح نظام بانکی، کنترل تورم، تعیین درست نرخ ارز در بودجه و اولویتهای مهم اقتصادی، وقت خود را صرف مباحث انحرافی و حاشیه‌ای چون حذف صفر از پول ملی می‌کند، هیچ توجیه منطقی و علمی ندارد. در شرایطی که بخش عمده‌ای از نظام پرداخت‌ها در کشور به‌صورت الکترونیکی و با استفاده از دستگاه‌‌های پوز، خودپرداز و سایر سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌شود، ضرورتی برای حذف صفر از پول ملی دیده نمی‌شود. درواقع طرح چنین مبحثی از سوی بانک مرکزی و اصرار بر اجرای آن، تنها یک نوع عملیات حسابداری است و هیچ تاثیری بر حل مشکلات اقتصادی کشور ندارد. در شرایطی که حجم نقدینگی کشور روزبه‌روز در حال افزایش است و بدهی دولت به بانک‌ها به بیش از 250 هزار میلیارد تومان رسیده و دولت نیز در بودجه سال 98 حدود 80 هزار میلیارد تومان برای انتشار اوراق در نظر گرفته است، پرداختن به موضوع حذف صفر از پول ملی و نادیده گرفتن مشکلات مهم اقتصادی، غیرقابل قبول است. حذف صفر از پول ملی هیچ‌یک از مشکلات اقتصادی کشور را حل نمی‌کند.
حذف صفرفقط اثر روانی دارد
داوود سوری، اقتصاددان و استاد اقتصاد دانشگاه شریف
یک ضرب‌المثل قدیمی می‌گوید: «آرایشگرها که بیکار می‌شوند، سر همدیگر را می‌تراشند.» این ضرب‌المثل مصداق بارز اقدامات بانک مرکزی است که گویا از سر ناتوانی یا بی‌توجهی به شرایط اقتصادی کشور، هر روز تصمیم جدیدی اتخاذ می‌کند در حالی که تصویب و اجرای این لایحه جز آنکه هزینههای سنگینی را به دولت، شرکت‌ها و بنگاه‌‌ها وارد می‌کند، هیچ نتیجه‌ای نخواهد داشت. مضاف بر اینکه درصد خطا و اشتباه در بستر این تغییرات نیز افزایش خواهد یافت و هزینههای جبران این اشتباهات بر هزینههای اصلی این تصمیم افزوده خواهد شد. شاید در نگاه اول حذف چهار صفر از نظر شمارشی، چشمگیر باشد، اما نباید فراموش کرد که عموم مردم جامعه مدت‌هاست که در گفتار و بیان خود چهارصفر را از معاملات خود حذف کرده‌اند.
بنابراین حذف فیزیکی صفر از روی برگ‌‌های اسکناس، هیچ تاثیری بر اقتصاد کشور ندارد و تنها می‌تواند در کوتاه‌مدت اثر روانی اندکی بر جامعه باقی بگذارد. اگر مسئولان بانک مرکزی با استفاده از تجربه کشورهای دیگری که اقدام به حذف صفر از پول ملی خود کرده‌اند، چنین تصمیمی گرفته‌اند، باید بدانند که کشورهای مورد نظر، این اقدام را در کنار سیاست‌های ساختاری دیگری که زمینه حذف صفر از پول ملی را فراهم می‌کند انجام داده‌اند، نه اینکه بدون حل مشکلاتی مانند تورم، نقدینگی، بیکاری و... صفرهای پول ملی را حذف کنند.
