به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ به مناسبت ایام فاطمیه و شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها به سراغ کتاب هایی رفته ایم که برای شناخت شخصیت و عظمت حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا سلام الله علیها مفید و مناسب می باشد، خوب است که در این ایام کمی وقت بگذاریم و نگاهی به این کتب داشته باشیم که شرح مبسوط آن را در ادامه مشاهده خواهید کرد:
*فاطمه(س) از نگاه علی(ع)
کتاب «فاطمه(س) از نگاه علی(ع)» ترجمه و تکمیل شده کتاب «فاطمة(س) فی رؤى علیّ(ع)» حجت الاسلام والمسلمین محمد محمدیان، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی است. در کتاب حاضر علاوه بر ترجمه روان سخنان امیرالمومنین(ع)، تلاش شده است که با استفاده از آیات قرآن و احادیث رسول خدا(ص) و ائمه معصومین(ع) مطالبی در ذیل سخنان حضرت بیاید که به فهم بهتر آن سخنان و شناخت جامعتر حضرت فاطمه(س) کمک کند. این مطالب تحت عنوان «نکتهها» در هر فصلی ذکر شده است.
نویسنده در بخشی از مقدمه می‌نویسد: «براى ترسیم چهره ملکوتى دُخت رسول خدا(ص) و تبیین ابعاد شخصیت بینظیر زهراى اطهر(س) کسى بهتر از امیرالمومنین(ع) نمی‌تواند لب به سخن بگشاید. امیرالمومنین(ع) از عمق ایمان و صفاى دل فاطمه(س) خبر داشت و اوج گرفتن وى را در آسمان معرفت شاهد بود و از تلاطم امواج محبت در سینه دریایى زهرا حکایتها داشت. امیرالمومنین(ع) عظمت روح زهرا را می‌شناخت و تعظیم ملائکه بزرگ الهى را در برابر استوارى و صلابت وی مشاهده کرده بود و بر خود میبالید که همسرى همچون زهرا دارد.»
این کتاب از 40 بخش زیر تشکیل شده است: چرا فاطمه(س) را فاطمه نامیدند؟، بشارتی به دوستداران فاطمه(س)، محبوب حبیب خدا، برگزیده زنان جهانیان، بهترین زنان جهانیان، سرور زنان اهل بهشت، خشم خدا برای خشم فاطمه!، مغفرت، پاداش صلوات بر فاطمه(س)، حضور فاطمه(س) در مباهله، بانوی پاکی و طهارت، بانوی سر تا پا حیا، حفظ حریم‌ها بین زنان و مردان، پاسخ منفی به خواستگاران فاطمه(س)، خواستگاری أمیرالمؤمنین(ع) از فاطمه زهرا(س)، پاسخ مثبت فاطمه(س)، مراسم عقد فاطمه(س)، عقد فاطمه(س) در آسمان‌ها، فروش یک زره هزینه ازدواج، لوازم خریداری شده برای خانه عروس، دوران نامزدی، مراسم عروسی، حضور رسول خدا(ص) در منزل فاطمه(س)، صمیمانه‌ترین روابط بین امیرالمؤمنین(ع) و فاطمه(س)، کار طاقت فرسای منزل!، کمک امیرالمؤمنین(ع) در کار منزل، پرهیز از تجمّلات، لبهای خندان فاطمه(س) در کنار بستر ارتحال رسول خدا(ص)، شعری از فاطمه(س) در کنار قبر پدر، داستان تلخ فدک، تسلّای خاطر فاطمه(س) در جریان فدک، مظلومیت فاطمه(س)، وصیتهای فاطمه(س) در واپسین ساعات عمر، لحظه شهادت فاطمه(س)، هنگام غسل و خاکسپاری فاطمه(س)، سخنی با رسول خدا(ص)، مرثیهای پس از بازگشت به منزل، سرودهای بر سر قبر فاطمه(س)، ملاقات فاطمه(س) با رسول خدا(ص) در روز قیامت، عبور فاطمه(س) از صراط و فاطمیون در قیامت.
*خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)؛ مبانی معرفتی و زمینه‌های تاریخی
کتاب «خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)؛ مبانی معرفتی و زمینه‌های تاریخی» اثر آیت‌الله سیدمحمدمهدی باقری از سوی نشر تمدن نوین اسلامی منتشر شد.
درباره اجزای خطبه فدکیه و معارفی که در فرازهای آن وجود دارد، سخنان زیادی گفته شده و شروح متعددی نگاشته شده است که می‌توان به آنها مراجعه کرد. استاد سیدمحمدمهدی میرباقری در این مجموعه (شامل پنج گفتار) مبانی و مفروضات معرفتی و زمینه تاریخی خطبه فدکیه را مورد بحث قرار می‌دهند؛ زیرا اگر این مبانی و پیش‌فرض‌ها تحلیل و درک نشود، شناخت عمق کلام حضرت زهرا(س) و تصرفی که انجام داده‌اند مقدور و میسر نخواهد بود.
اگر خطبه حضرت زهرا(س) را اینگونه تحلیل کنیم که زمین فدک غصب شده، و آن حضرت برای استیفای مِلک خودشان خطبه خوانده‌اند، فهم خطبه در همین زوایه، محدود می‌شود! ولی اگر معتقد شدیم که حضرت صدیقه طاهره(س) شخصیتی مُهیمن بر تاریخ و قطب درگیری تاریخی حق و باطل هستند که با بلای خودشان، همه تاریخ را به سمت خداوند متعال هدایت می‌کنند، در اینصورت خطبه فدکیه، عمق و گستره دیگری خواهد داشت.
درواقع، خطبه فدکیه را باید با توجه به شخصیت عظیمی که این کلام را انشا و القا کرده، و همچنین با توجه به مقیاس و موضوع درگیری ایشان با طواغیت، تفسیر کرد.
این کتاب از پنج گفتار تشکیل شده که در گفتار اول «تفسیر خطبه فدکیه در پرتو شناخت جایگاه حضرت زهرا(س)» آمده است. گفتار دوم به «مأموریت حضرت زهرا(س) در درگیری با شیاطین انسی و جنی» پرداخته شده و «نقش بلای صدیقه طاهره در کنارزدن حُجب ظلمانی» موضوعی که در گفتار سوم مورد اشاره قرار گرفته است.
«ضرورت شناخت جریان نفاق، پیش از ورود به سیر خطبه فدکیه» عنوان گفتار چهارم این کتاب بوده و گفتار پنجم «مروری بر سیر و فرازهای خطبه فدکیه» است.
استاد میرباقری معتقدند ما پیش از ورود به فضای خطبه، اولا جایگاه حضرت زهرا(س) را در عالم و تاریخ بشناسیم، اگر با نگاهی سطحی، آن حضرت را شخصیتی عادی و دارای علم و مأموریت محدود تصور کنیم، قضاوت درباره کلامی که انشاء و القاء کرده‌اند در همین حد خواهد بود؛ ولی اگر بدانیم که حضرت زهرا(س) شخصیتی مهیمن بر تاریخ هستند که همه تاریخ را به سمت توحید و ولایت هدایت می‌کنند و علم ایشان متصل به علم الهی است، در این صورت، داوری ما نسبت به فعل و قول و مقصد ایشان متفاوت خواهد شد. ثانیا باید موضوع و مقیاس درگیری حضرت صدیقه طاهره را با جبهه مقابل درک کنیم. موضوع درگیری آن حضرت با جریان مقابل، برسر بازپسگیری یک قطعه زمین و یا حتی حکومت اجتماعی نبود، بلکه در پی عبور دادن تاریخ بشر از محیط ولایت اولیای جور به وادی ولایت اولیای نور و از وادی جهل به وادی عقل بودند.
استاد میرباقری خطبه فدکیه را در این چارچوب و فضا تحلیل می‌کنند و سپس به تفسیر سیر خطبه و روابط درونی فرازهای آن می‌پردازند.
*خطبۀ فدک
کتاب «خطبۀ فدک» یکی از آثار آیت‌الله‌العظمی حاج آقا مجتبی تهرانی رحمت‌الله علیه است. این کتاب محصول تحریر بیانات این عالم ربانی طی 17جلسه در ایّام فاطمیه سال 1377 است که به ترجمه و تفسیر خطبه حضرت زهرا(س) پرداخته و مطالب مطرح شده از سوی ایشان متناسب با زمان، مکان و مخاطبان شرحی ما بین ترجمه و شرح جامع است.
این سخنرانی‌ها با بیان سند خطبه، مقدمه خطبه، پوشش حضرت زهرا(س)، شرایط مجلس سخنرانی و نحوه شروع سخنرانی حضرت با حمد خدا و درود بر رسول خدا(ص)، آغاز می‌شود، این سخنرانی به همت موسسه مصابیح الهدی پیاده و در این گتاب جمع آوری شده است.
درقسمتی از این کتاب آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی به تفسیر جملاتی که حضرت زهرا(س) در شکر و سپاس از نعمت‌های الهی فرموده‌اند پرداخته و عنوان کردند: حضرت زهرا(س) فرمودند «وَالثَّناءُ بِمٰا قَدَّمَ» یعنی ثنای خدای راست به آنچه پیش فرستاد. حضرت اشاره می‌کنند که خداوند نعمت‌هایی را قبل از خلقت من و تو، قبل از آمدن من و تو، فرستاد که اگر آنها نبود اصلاً من و تویی به وجود نمیآمد. نعمت‌هایی از قبیل خلقت کهکشان‌ها، سحابیها، کرات، زمین و... که همۀ اینها به هم وابسته است. یک ذرّه کاه هم از نظر وابستگیاش در نظام وجودی همینطور است. یعنی اگر همۀ خلقتی که قبل از او شده نبود او هم نبود.
«مِنْ عُمُومِ نِعَمِ ابْتَدَأَهٰا؛ و از عموم نعمت‌هایی که خداوند ابتدائاً عطا نموده است». در باب نعمت‌هایی که خداوند عطا می‌کند بعضی از نعمت‌ها مسبوق به درخواست است و بعضی مسبوق نیست. یک وقت ما از خداوند نعمتی را تقاضا میکنیم و خدا عنایت می‌کند، این نعمت مسبوق به درخواست است. اما نعمت‌هایی هم داریم که بدون درخواست عنایت می‌شود. حضرت زهرا(س) اشاره به آن نعمت‌های بدون درخواست دارد.
«وَ سُبُوغِ آلاءٍ أسْدٰاهٰا؛ و فراوانی نعمت‌هایی که عطا کرده است». تا اینجا حمد و ثنا بر آن نعمت‌هایی که خداوند بدون درخواست عنایت فرموده بود یعنی ثناء برای آن نعمت‌های بدون درخواست و فراوان.
«وَ تمٰامِ مِنَنٍ أوْلاهٰا» یعنی شکر و سپاس نسبت به خداوند برای همۀ منّت‌ها ـ که باز اشاره به نعمت‌ها است ـ که بذل نمود برای ما. باید توجه کرد خدا آنقدر به ما نعمت داده است آن هم بدون درخواست که اصلاً قابل قیاس با درخواست‌هایمان نیست. مثل نسبت نامحدود به محدود است. نعمت‌هایی که خدا بدون درخواست به ما عطا کرده با نعمت‌هایی که به درخواست ما عطا شده همین نسبت را دارد. یعنی نعمت‌های با درخواست ما محدود است اما نعمت‌های بدون درخواست ما نامحدود است. در دعاها داریم: «یا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقٰاقِهٰا» چه قدر این دعاها زیباست. میگوید تو ابتدا به نعمت کردی قبل اینکه حتی استحقاقش باشد چه رسد به درخواست.
حضرت در ادامه میفرمایند: «جَمَّ عَنِ الاْءحْصاءِ عَدَدُهٰا؛ یعنی این نعمت‌ها از شمردن افزون است». جَمّ به اصطلاح طلبهها به معنای کَثُرَ است و چون به حرف عَن متعدی شده پس متضمّن معنای تجاوز هم هست. یعنی زیادی یعنی این نعمت‌ها از شمارش من و تو بیرون است. این عبارت اشاره دارد به آیۀ شریفۀ: «وَ إنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللّهِ لاتُحْصُوها؛و اگر بشمرید نعمت‌های خدا را شمارش آن نتوانید کرد».(سوره ابراهیم آیه 34)
من هرگاه این خطبه را میخوانم میبینم جملات آن از قماش آیات است. هر جملهاش آیهای است. یک وقتی این تعبیر را کردم ـ که برای برخی ثقیل بود ـ اگر انسان ادعا کند که پیکرۀ حضرت زهرا(س) از اوصاف الهیه از جمله کلام اللّه است و ، در آن بروز و ظهور کرده ادّعای اغراقی و گزافی نیست.
«وَ نَأیٰ عَنِ الْجَزاءِ أَمَدُهٰا» یعنی ابتدای نعمت‌ها از طرف خداوند به اصطلاح ما دورتر است از آن که ما بتوانیم جزای آن را بدهیم. زیرا اگر انسان بخواهد به کسی که به او عنایت کرده پاداش و جزا بدهد ابتدا باید تقدیر کند یعنی آن نعمت‌ها را اندازهگیری کند، نسبتسنجی کند و بعد به نسبت پاداش بدهد. امّا در مورد خداوند ابتدای نعمتش به من و تو اصلاً در دسترس فکر من و تو نیست تا بتوانی اندازهگیریاش کنی و به خدا جزا بدهی. کلمۀ اَمَد به تمام مدت هم گفته می‌شود، ابتدا هم گفته می‌شود حال هر چه باشد تو نمیتوانی اندازهگیری کنی. پس یا اشاره دارد به اینکه اوّل نعمت‌هایش یا ابتدای انعامش در دسترس بشر نیست و یا اینکه تمام مدّت انعامش از دسترس بشر دور است.
«وَ تَفٰاوَتَ عَنِ الإِدْراکِ أَبَدُهٰا» یعنی از نظر ادراک بشر که این نعمت اوّل و آخر دارد، نه تنها اوّل و ابتدای این نعمت که آخرش را هم نمیتوانی بفهمی و درک کنی. نه اوّل آن در دسترس فکر و ادراک من و توست و نه آخرش. لذا بشر که خود محدود است نمی‌تواند از نعمت‌های نامحدود قدردانی و شکرگزاری کند زیرا ابتدا باید بر چیزی احاطه داشت تا بتوان آن را تعریف کرد و بعد آن را مورد تجلیل قرار داد و چون محدود بر نامحدود احاطه ندارد و عاجز از توصیف است پس نمی‌تواند نسبت به آن نعمت‌ها قدردانی و شکرگزاری حقیقی کند.
«وَ نَدَبَهُمْ لاِسْتِزادَتِها بِالشُّکْرِ لاِتِّصالِها» ندب یعنی دعوت. مستحبّات را مندوبات مینامیم یعنی چیزهایی که دعوت شده چون واجب نیست، تکلیف نیست، بلکه درخواست شده یعنی دعوتت کرده‌اند. حضرت(س)میفرمایند: خداوند دعوت کرده است من و تو را به وسیلۀ شکر و قدردانی و ستایش از او نسبت به نعمت‌هایش متصلاً. این اتّصال یعنی او متّصلاً دارد به تو نعمت میدهد و تو هم متّصلاً شکرکن تا او هم بر نعمت‌هایش نسبت به تو بیفزاید. که اشاره است به آیۀ شریفۀ: «لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ ؛ اگر شکر کنید هر آینه بیفزایم شما را»(آیه 7 سوره ابراهیم)
همانطور که گفتم تمام این جملات حضرت زهرا(س) را می‌توان یکییکی در قرآن پیدا کرد، به هر حال حضرت میفرماید شکر را قطع نکن تا نعمت‌های خدا متصل باشد. در ادامۀ آیۀ شریفۀ قرآن کریم آمده است: «وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ؛ و اگر کفر ورزیدید همانا عذاب من سخت است»(سوره ابراهیم آیه 7)
پس اگر شکر متّصلاً باشد نعمت هم متّصلاً هست و قطع نمیشود امّا اگر شکر نباشد و کفر باشد در آنجا اتّصال، انقطاع می‌شود. مفهوم خیلی زیباست یعنی اگر شکر نباشد انقطاع روی میدهد.
در اینجا سؤالی قابل طرح است که آیا همین سخنگو یعنی حضرت زهرا(س) و همین سخنان از نعمت‌ها نیستند؟ آیا این حنجره و حلقوم و این قلب و صدر و سینه که مملو است از معارف الهیه، نعمت الهی نیست؟ آیا از بزرگترین نعمت‌های الهیه نیست؟ آیا از این نعمت الهی قدردانی کردند؟ آیا شکر این نعمت را به جا آوردند؟ آیا شما این نعمت را شکر کردهاید؟ دیگران چگونه از این قلب و سینه شکرگزاری کردند؟
علاقه‌مندان به مطالعه سخنرانی‌های آیت‌الله حاج آقا مجتبی تهرانی می‌توانند کتاب «خطبۀ فدک» را تهیه کنند، لازم به ذکر است، متن این سخنرانی‌ها در فضای مجازی نیز منتشر شده است.
*دختر پیامبر
«دختر پیامبر» نوشته محمد علی جاودان(-۱۳۲۸) است. این کتاب وقایع زندگی حضرت زهرا(س) را بعد از رحلت پیامبر(ص) بازگو می‌کند. خاندان پیامبر (ص) عهده‌دار مقابله جاهلیتی بودند که پس از رحلت پیامبر دوباره سر برآورده بود و دختر پیامر، حضرت فاطمه(س) این وظیفه را به بهترین صورت انجام دادند.
نویسنده این کتاب معتقد است که این نگرش به زندگانی حضرت زهرا سلام‌الله علیها برگرفته از روش تحلیلی علامه سیدمرتضی عسکری در مقوله تاریخ اسلام است. همچنین آیت‌الله جاودان کتاب «دختر پیامبر» را برگرفته از سلسله دروس مرحوم علامه عسکری می‌داند
مطالب در این نوشتار به دو بخش تقسیم می‌شود:
-بخش اوّل: بخش جدلی ـ تاریخی؛ توضیحی ـ تبیینی
-بخش دوم: بحث تطبیقی
بخش اوّل که خود نیز دو قسمت شده است، در قسمت اوّل، بحث بیشتر جدلی و احتجاجی است. به این معنا که نظرات شیعی را در تبیین و تحلیل حوادث صدر اسلام مطرح کرده، با بحث و بررسی لازم از آن نظریات دفاع می‌شود. لذا شکل کلی متن در این قسمت، جدلی ـ تاریخی خواهد بود.
در قسمت دوم از بخش اوّل هم به مسائل مهم و اصلی از جمله بیماری، وفات و خاکسپاری دختر پیامبر(ص) پرداخته شده است که شکل بحث، بیشتر توضیحی ـ تبیینی خواهد بود.
در قسمت دوم، بحث تطبیقی خواهد بود. به این صورت که مراجع هر دو مکتب در کنار هم آورده شده و در صورت لزوم با یکدیگر تطبیق و مقایسه شده‌اند. در بخش دوم از ورود پیامبر(ص) به مدینه و چگونگی ساختمان مسجد آن شهر و همچنین موقعیت خانه‌ی پیامبر(ص) و خانه‌ی دختر بزرگوار ایشان در کنار آن مسجد سخن گفته شده و سرانجام با بحث از بقیع و روضه‌ی نبوی(ص)، به تعیین جایگاه دفن آن حضرت(ص) پرداخته است.
بنابراین کار نویسنده در این بخش عرضه‌ی تاریخ و تبیین و تحلیل آن است. در اینجا هم در حدّ‌مقدور با تکیه بر اسناد معتبر و درجه‌ی اوّل، تلاش کرده که اتّفاق نظر موّرخان و محدّثان و نظریه‌ی مقبول شیعی را به‌دست آورد.
*کتاب جنة العاصمة در تاریخ ولادت و حالات حضرت فاطمه (سلام الله علیها)
جُنّةُ العاصِمَة (به معنی زره محافظت کننده) تالیف سید محمد حسن میرجهانی اصفهانی (متوفای ۱۴۱۳ق) کتابی است به زبان فارسی درباره تاریخ زندگانی حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و حاوی مجموعه‌ای از اخبار و روایات از کتب معتبر شیعه و سنی درباره فضائل، مناقب و زندگانی آن حضرت.
سید حسن میرجهانی طباطبائی اصفهانی در سال ۱۳۱۹ قمری در جرقویه اصفهان متولد شد. پس از گذراندن دوره مکتب و آموزش قرآن به اصفهان رفت و به تحصیل علوم دینی پرداخت. مدتی نیز به نجف رفت و از محضر آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی بهره برد و از خواص ایشان به شمار می‌رفت. علاقه وافر او به اهل بیت (ع) و به خصوص امام عصر (ع) سبب شد آثاری درباره علائم ظهور و همچنین انساب سادات تدوین کند.
کتاب مجموعه‌ای از اخبار و روایات درباره مناقب و زندگانی آن حضرت است که به سبک قدیم نوشته شده و متن عربی روایات و اشعار را نیز آورده است. هدف از این اثر، ارائه و جمع آوری قسمتی از تاریخ و فضائل حضرت زهرا (س) است و مؤلف جز متن و ترجمه روایات یا اشعار، مطلب دیگری ندارد. البته در مواردی به توضیح لغات روایات می‌پردازد.
کتاب حاضر از هفده فصل تشکیل شده که هر فصلی مشتمل بر مباحث و دسته‌های مختلف حدیثی است
فصل اوّل: در بیان ابتداء آفرینش نور مقدّس آن حضرت
فصل دوم: در بیان کیفیت انعقاد نطفه
فصل سوم: در بیان اجمالی از حالات حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها
فصل چهارم: در تاریخ ولادت حضرت فاطمه و چگونگی آن
فصل پنجم: در بیان نام‌ها و کنیه‌ها و لقب‌های آن حضرت
فصل ششم: در خصیصه‌های آن حضرت
فصل هفتم: در بیان مصحف فاطمه
فصل هشتم: در بیان ازدواج آن حضرت با امیرالمومنین علیهما السلام و چگونگی آن
فصل نهم: در بیان مختصری از فضائل امیر مؤمنان و نام پاره‌ای از کتب عامّه که در مناقب آن جناب نوشته شده است
فصل دهم: در بیان افضلیت حضرت فاطمه از همه زن‌های جهانیان
فصل یازدهم: در بیان افضلیت آن حضرت از تمام انبیاء و مرسلین غیر از پدر بزرگوار خود
فصل دوازدهم: در بیان ولایت کلی حضرت زهرا
فصل سیزدهم: در بیان علم آن حضرت
فصل چهاردهم: در بیان پاره‌ای از مناقب آن حضرت
فصل پانزدهم: در بیان پاره‌ای از فضائل و مناقب آن حضرت که در کتب عامّه روایت شده است
فصل شانزدهم: درباره آیه مودت
فصل هفدهم: در بیان حالات و وقایع بعد از رحلت پیغمبر صلی الله علیه و آله
