به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ در مصوبه جدید شورای عالی هماهنگی اقتصادی مبنی بر عرضه مجدد نفت در بورس انرژی، بستر فروش صددرصد ریالی نفت به شرکت‌های خصوصی فراهم شده است که یک اقدام رو به جلو برای افزایش مشارکت بخش خصوصی داخلی در صادرات نفت کشور است. زیرا در صورت تسویه ارزی بهای نفت فروخته شده در بورس ممکن است فرآیند انتقال پول از حساب شرکت‌های خصوصی به حساب‌های معرفی شده شرکت ملی نفت توسط سیستم بانکی آمریکا رصد و شناسایی شود که در این صورت هم بخش خصوصی تحریم میشود و هم پول‌های نفت ایران بلوکه میشود اما با ایجاد تسویه ریالی ریسک ناشی از شناسایی و تحریم‌پذیری در سیستم بانکی کاملا از بین میرود. در این بین برخی شبهات و نگرانی‌ها از فرآیند تسویه ریالی مطرح شده است که در ادامه به آنها پرداخته میشود.
بیشتر بخوانید//پاسخ دانشجویی به ۳ ابهام درباره تسویه ریالی نفت در بورس
محاسبه قیمت ریالی هر بشکه نفت بر مبنای دلار سامانه سنا
یکی از شبهات مطرح شده درباره سازوکار تسویه ریالی نفت ناظر به چگونگی محاسبه هر بشکه نفت بر حسب ریال است. طبق اطلاعیه سازمان بورس انرژی، خریداران بخش خصوصی پس از واریز 10 درصد از حجم محموله‌های درخواستی به صورت ریالی وارد معاملات خرید نفت از بورس میشوند. محاسبه ریالی این 10 درصد بر مبنای قیمت پایه تعیین شده توسط شرکت ملی نفت بر مبنای دلار و نرخ دلار در سامانه سنا می‌باشد که از ضرب این دو پارامتر تعیین میشود. پس از پرداخت 10 درصد توسط شرکت‌های خصوصی، این شرکت‌ها میتوانند وارد فرآیند خرید نفت از بورس انرژی شوند.
در این مرحله با توجه به قیمت پایه تعیین شده و در یک سازوکار شفاف و رقابتی، قیمت مورد نظر هر یک از شرکت‌ها برای خرید نفت تحریمی ایران اعلام شده و در صورت توافق شرکت ملی نفت و بخش خصوصی بر قیمت دلاری مشخص برای هر بشکه نفت، محموله‌های درخواستی به بخش خصوصی فروخته میشود. محاسبه قیمت هر بشکه نفت به ریال نیز بر مبنای قیمت توافقی به دلار و نرخ دلار سامانه سنا می‌باشد که از ضرب این دو پارامتر تعیین میشود. با توجه به اینکه قبل از بارگیری محموله بخش خصوصی باید 10 درصد دیگر از بهای محموله را نیز به صورت نقدی به حساب شرکت ملی نفت واریز کند؛ در صورتی که میزان پرداخت 10 درصد اولیه بیشتر یا کمتر از میزان موردنیاز باشد این مقدار در تسویه نقدی 10 درصد دوم در نظر گرفته میشود. همچنین لازم به ذکر است که برای ارائه ضمانت نامه ریالی نیز مبنای محاسبه قیمت توافقی به دلار و نرخ دلار سامانه سنا می‌باشد.
بیشتر بخوانید//رونمایی از کتابچه «بورس نفت» در خبرنامه دانشجویان ایران
پوشش ریسک نوسانات قیمت جهانی نفت با ضریب تعدیل قیمت
یکی از دیگر از شبهات مطرح شده درباره سازوکارتسویه ریالی ناظر به نوسانات قیمت جهانی نفت است. در واقع با توجه به نوسانات قیمت جهانی نفت و بازه‌ی زمانی یک ماهه تا زمان تحویل محموله‌های نفتی توسط بخش خصوصی این امکان وجود دارد که قیمت نفت نسبت به قیمت معامله شده در روز عرضه تغییر کرده؛ که در این صورت به شرکت ملی نفت یا خریداران بخش خصوصی خسارت هنگفتی وارد میشود. بررسی این شبهه نشان میدهد که طرح این موضوع ناشی از عدم مطالعه دقیق اطلاعیه بورس انرژی است. در این اطلاعیه جهت پوشش ریسک خریداران و عرضه کننده ضریبی به نام "ضریب تعدیل قیمت نفت" در نظر گرفته شده که فرمول آن به صورت زیر است.
طبق اطلاعیه سازمان بورس انرژی، ضریب تعدیل قیمت برابر است با "قیمت نفت خام برنت یک روز تقویمی قبل از صدور صورت‌حساب موقت" تقسیم بر "قیمت نفت خام برنت یک روز تقویمی قبل از صدور اطلاعیه عرضه". در صورتی که در بازه زمانی خرید محموله از بورس تا بارگیری، قیمت جهانی نفت افزایش یابد، ضریب تعدیل عددی بزرگتر از یک میشود و بدین صورت با ضرب "ضریب تعدیل قیمت" در قیمت نفت معامله شده در بورس، قیمت نهایی نفت که صورت حساب‌های موقت و نهایی بر مبنای ان صادر میشود، بیشتر از قیمت نفت معامله شده در بورس میشود و بدین صورت ریسک افزایش قیمت برای شرکت ملی نفت پوشش داده میشود و متناسب با افزایش قیمت جهانی، قیمت نفت معامله شده نیز افزایش می‌یابد. البته با توجه به روند نزولی قیمت نفت به طور کلی نگرانی در سمت خریداران وجود دارد که طبق توضیحات داده شده ضریب تعدیل قیمت نفت ریسک خریداران را هم به طور کامل پوشش میدهد.
بیشتر بخوانید//تلاش بی‌بی‌سی برای توقف یک راهکار ضدتحریمی
تحولات بازار بعد از بارگیری نفت زیانی به شرکت ملی نفت نمی‌رساند
شبهه دیگر نیز مجددا ناظر به نوسانات قیمت نفت مطرح شده است. این ادعا توسط برخی کارشناسان مطرح شده که در صورت ارائه ضمانت نامه ریالی نزد شرکت نفت توسط کارگزار، اگر قیمت نفت دستخوش نوسان شود و میزان مطالبه شرکت نفت فراتر از وجه تضمین کارگذار باشد مابه التفاوت را چه کسی خواهد پرداخت و این پرداخت به چه صورت خواهد بود؟
عنوان شد که اگر قیمت نفت قبل از بارگیری نفت تغییر کند با ضریب تعدیل قیمت ریسک ناشی از آن برای طرفین معامله پوشش داده میشود. اما تغییر قیمت نفت پس از بارگیری محموله‌های نفتی به هیچ وجه محلی از اعراب ندارد. اگر پس از فروش محمولهها قیمت نفت افزایش یابد هیچ ضرری به شرکت ملی نفت نمیرسد زیرا این شرکت قیمت نفت را با توجه به نوسانات قیمت جهانی به روزرسانی کرده و با توجه به قیمت روز به فروش رسانده است.
در این مرحله ممکن است شرکت‌هایی افزایش قیمت نفت را درست پیش‌بینی کرده و نفت خود را بلافاصله پس از بارگیری به فروش نرسانند که در این صورت سود مناسبی کسب میکنند. باید توجه داشت که الزاما سود شرکت‌های خصوصی از نوسانات قیمت به معنای ضرر شرکت ملی نفت نیست زیرا این شرکت با توجه به آخرین تحولات قیمت جهانی نفت، نفت خود را میفروشد و ضمانت نامه دریافت میکند و در صورت افزایش قیمت نفت، مابهالتفاوت قیمت، سود بخش خصوصی بابت ریسک‌پذیری و پیش‌بینی درست می‌باشد و نیازی به دریافت افزایش بهای ضمانت‌نامه نیست. تحولات بعد از خرید نفت که باعث ضرر یا سود بخش خصوصی میشود اساسا ارتباطی با شرکت ملی نفت ندارد و این شرکت بدون پذیرش هیچ ریسکی نفت خود را به فروش میرساند. در ادامه بخشی از قوانین مندرج در اطلاعیه بورس انرژی درباره نحوه‌ی صدور صورت حساب‌های موقت و نهایی و فرآیند تسویه ریالی آورده شده است.
به نظر میرسد که طرح بسیاری از شبهات درباره چگونگی عرضه نفت در بورس و به خصوص فرآیند تسویه ریالی نفت فروخته شده به بخش خصوصی ناشی از عدم مطالعه دقیق اطلاعیه سازمان بورس انرژی است. در مجموع با تصویب امکان تسویه صددرصد ریالی نفت خریداری شده در بورس توسط شورای عالی هماهنگی اقتصادی زمینه برای مشارکت هرچه بیشتر شرکت‌های خصوصی داخلی در عرضه سوم نفت در بورس فراهم شده است.
*گزارش از سیداحسان حسینی
