R&D از نگاه غول‌های بزرگ اقتصادی دنیا
حوزه تحقیق و توسعه تنها به بخش کلان و اختصاص درصدی از درآمدهای ناخالص ملی کشورها برای این امر از سوی دولتی‌ها محدود نمی‌شود، چراکه در عمل شرکت‌های بزرگ و تاثیرگذار هر کشور در حوزه‌های مختلف علمی، صنعتی، کسب‌وکار و... باید برای تحقق این امر وارد عمل شوند که اتفاقا شرکت‌های برتر دنیا براساس قوانین خود باید بخشی از درآمدهای خود را به این امر اختصاص دهند و بالطبع هرچه بودجه درنظر گرفته‌شده برای این موضوع از سوی شرکت‌های تاثیرگذار در دنیا بیشتر باشد، سهم پیشرفت در علم و تکنولوژی آن شرکت نیز نسبت به سایرین افزایش می‌یابد. شاید بتوان این‌طور عنوان کرد که یکی از ارکان مهم در حوزه عدم وابستگی به سایر کشورها در موضوعات مختلف علمی و صنعتی، همین حوزه R&D خواهد بود؛ موضوعی که غول‌های بزرگ تکنولوژی و اقتصادی دنیا توجه ویژه‌ای به این حوزه داشته و 20 غول دنیا جزء برترین شرکت‌هایی هستند که بودجه نسبتا عظیمی را در سال 2018 به بحث تحقیق و توسعه اختصاص داده‌اند که در راس آنها آمازون با 22 میلیارد دلار بودجه در رتبه نخست و جنرال موتورز با هفت میلیارد دلار در رتبه آخر قرار گرفته‌اند، اما نکته قابل‌تاسف در این‌باره آن است که شرکت‌های دولتی در ایران که از قضا بخش اعظمی از بودجه دولتی را نیز به خود اختصاص داده‌اند، نه‌تنها توجه ویژه‌ای به این امر ندارند، بلکه همان میزان بودجه‌ای را که در قانون برای آنها مصوب شده نیز در عمل محقق نمی‌کنند.
.png)
در اصل شرکتی مانند آمازون با دارا بودن درآمد 60 میلیارد دلاری در سه‌ماهه نخست سال 2018 درمجموع 240 میلیارد دلار درآمد در سال گذشته میلادی داشته که از این میزان 22 میلیارد دلار را به امر تحقیق و توسعه اختصاص داده، در حقیقت 9 درصد از درآمد خود را به این امر اختصاص می‌دهد؛ موضوعی که قطعا در پیشرفت و تبدیل این شرکت به یکی از قطب‌های بزرگ اقتصادی دنیا نقش اساسی داشته است. همچنین شرکتی مانند مایکروسافت که یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در حوزه کامپیوتری دنیا به شمار می‌رود، درآمد 116 میلیارد دلاری را تجربه کرده که 12 میلیارد دلار آن به حوزه R&D رسیده است؛ یعنی 10درصد از درآمدش صرفا به امر تحقیق و توسعه ختم شده، در این میان اما بزرگ‌ترین غول موبایل‌سازی دنیا یعنی آیفون که درآمدی 186 میلیارد دلاری داشته که شاید کمترین بودجه را در بین دو شرکت دیگر داشته، 6 درصد از درآمد خود را به این موضوع اختصاص داده است.
سهم تحقیق و توسعه در شرکت‌های دولتی ایران؛ تقریبا هیچ!
در این میان اما شرکتی مانند شرکت ملی نفت ایران با دارا بودن بودجه 611 هزار میلیارد تومانی در سال آینده و اختصاص تنها هشت میلیارد تومان به امر پژوهش در اصل یک‌هزارم درصد از بودجه خود را به این امر اختصاص می‌دهد؛ شرکتی که ترجیح می‌دهد به جای رفع نیازهای خود از طریق تحقیق و توسعه در داخل کشور، با شرکت‌هایی مانند توتال بر سر میز قرارداد بنشیند؛ قراردادهایی که قبل از امضا، پایانش برای همه مشخص است.
شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز با دارا بودن 309 هزار میلیارد تومان بودجه و اختصاص تنها سه میلیارد تومان به امر پژوهش تنها 9 هزارم درصد از بودجه‌اش را به تحقیق و توسعه اختصاص خواهد داد. همچنین شرکت پالایش نفت آبادان نیز که در لایحه بودجه 98، 62 هزار میلیارد تومان بودجه به آن تعلق گرفته، تنها 9 هزارم درصد از بودجه‌اش را به امر پژوهش اختصاص داده و در شرکتی مانند شرکت ملی گاز با بودجه 65 هزار میلیارد تومانی تنها هفت میلیارد و 200 میلیون تومان یعنی 0.010 درصد از بودجه‌اش را به این امر اختصاص داده است، این در حالی است که این شرکت‌ها جزء شرکت‌های دولتی در لایحه بودجه محسوب می‌شوند که با دارا بودن بودجه 1001 هزار میلیارد تومانی، حدود 86 درصد از بودجه شرکت‌های دولتی را در اختیار دارند، اما در عمل حتی یک درصد از بودجه‌شان نیز به امر پژوهش اختصاص پیدا نمی‌کند.
نبود R&D دلیل عقب‌ماندگی صنعت خودروسازی کشور
البته در کنار عدم توجه ویژه به امر پژوهش در شرکت‌های دولتی که بخش اعظمی از لایحه بودجه را نیز شامل می‌شود، شرکت‌های خودروسازی ایران یعنی سایپا و ایران‌خودرو نیز هیچ‌گونه توجهی به این موضوع ندارند، به‌طوری که شرکت سایپا (هلدینگ) با درآمد 24 هزار میلیارد تومانی در سال گذشته تنها یک میلیارد به حوزه R&D اختصاص داده که در حقیقت چهار هزارم درصد از درآمدهایش را شامل می‌شود، اما در مقابل شرکتی مانند تویوتا با دارا بودن 254 میلیارد دلار درآمد سالیانه 10 میلیارد دلار به حوزه پژوهش اختصاص داده است، یعنی نزدیک به چهار درصد از درآمد خود را! در حقیقت می‌توان این‌طور ادعا کرد که عدم صرف هزینه برای پژوهش در صنعت خودروسازی کشور باعث شده تا کیفیت خودروهای تولید داخلی با آنچه در صنعت خودروسازی دنیا در جریان است، فاصله چشمگیری داشته باشد.
اختصاص حداقل چهار درصدی از درآمد شرکت‌های بزرگ دنیا به امر پژوهش در حالی در سیاست‌های شرکت‌های برتر دنیا دنبال می‌شود که در ایران در سند چشم‌انداز 1404، سهم چهار درصدی از درآمدهای ناخالص ملی به این امر اختصاص پیدا کرده؛ موضوعی که با روند فعلی سیاستگذاری در حوزه پژوهش به نظر نمی‌رسد که تا هفت سال دیگر نیز محقق شود.
* منبع: فرهیختگان
