به گزارش «خبرنامه دانشجویان ایران»، هفته‌گذشته در برخی شبکه‌های اجتماعی خبری منتشر شد مبنی بر اینکه نرخ طلاق در زنان متأهل ده تا چهارده ساله، بیش از دو برابر نرخ طلاق در زنان متأهل بیست و پنج تا بیست و نه ساله است. ادعای این گزاره نیز استناد به داده‌های میزان طلاق ویژه سنی در کتاب طلاق سازمان ثبت‌احوال کشور بود.
بااین‌حال حقیقت ماجرا این است که استدلال فوق یک استناد اشتباه آماری است. برای روشن شدن این موضوع ابتدا باید تعاریف برخی مفهوم‌ها را مشاهده کرد.
کاربرد نرخ‌ها در آمارهای حیاتی
نرخ یا میزان (rate) از تقسیم تعداد وقایعی که در یک بازه زمانی معین رخ می‌دهند بر تعداد جمعیت در معرض واقعه حاصل می‌شود؛ مانند نرخ مرگ‌ومیر یا نرخ باروری و ... . نرخ سرعت تغییر یک واقعه را نشان می‌دهد. نرخ‌ها برای مطالعه واقعه‌های مرتبط با پویایی جمعیت با مرجعیت یک دوره زمانی هستند.
نرخ طلاق ویژه سنی برای مطالعه نسلی کاربرد دارد، نه برای مطالعه موردی
پس از این مقدمه می‌توان میزان طلاق ویژه سنی را تعریف کرد. این میزان عبارت است از نسبت طلاق‌ها به ازای هر ۱۰۰۰ زن متأهل در هر گروه سنی. این به آن معنا است که در شمار متأهلان (که در مخرج کسر هستند) سن ازدواج ملاک و معیار قرار نمی‌گیرد. برای مثال در گروه سنی متأهلان ۳۰ تا ۳۵ ساله، کسانی هم که در سنین پایین‌تر ازدواج کرده‌اند و اکنون ۳۰ تا ۳۵ ساله هستند قرار دارند. به‌بیان‌دیگر شمار متأهلان داده‌ای تجمعی است فلذا بدیهی است با توجه به مختص بودن طلاق برای یک گروه سنی (طلاق یک واقعه یکتاست اما تأهل تا زمان بی‌همسر شدن باقی است)، نرخ ویژه سنی طلاق با افزایش سن کاهش پیدا کند.
نمودار ۱ درصد افراد حداقل یک بار ازدواج‌کرده به ترتیب گروه سنی – منبع سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران
نمودار یک احتمال متأهل بودن جمعیت زنان را به ترتیب گروه سنی نشان می‌دهد. با در نظر گرفتن طلاق و یا فوت همسر، افراد در حال حاضر متأهل نیز همچنین رشد تجمعی را دارا خواهند بود (نمودار ۲). در گزارش سازمان ثبت‌احوال نیز به این نکته تأکید می‌شود: «یکی از دلایل این امر را می‌توان محدود بودن جمعیت ازدواج‌کرده در این گروه‌های سنی [زیر ۲۰ سال] دانست که باعث می‌شود میزان‌ها در جمعیتی اندک محاسبه شود که تفسیر نتایج آن را نیازمند احتیاطی افزون‌تر می‌نماید.»
نمودار ۲: درصد زنان متأهل در هر گروه سنی – منبع سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ایران
حال سؤالی که مطرح می‌شود دلیل محاسبه این نرخ است. همان‌طور که در ابتدای متن گفته شد نرخ‌ها (خصوصاً نرخ ویژه سنی) برای مقایسه تغییرات آن در سالیان مختلف برای یک گروه سنی است. گزارش سازمان ثبت‌احوال کشور در این زمینه اشاره می‌کند:
«مشاهده این وضعیت می‌تواند موجب تأملاتی دربار رفتار نسل متولدان دهه‌های هفتاد و هشتاد شمسی دربار دوام زندگی گردد. همچنین پژوهش درباره تاب‌آوری زندگی‌هایی که با حضور زنان متولد این دهه‌ها شکل می‌گیرد را الزامی می‌نماید».
البته متذکر می‌شود که شرط مقایسه فوق هم استانداردسازی هرم سنی سال‌های مختلف است. چون میزان‌های خام وابسته به ترکیب سنی جمعیت هستند، در مواردی که دو جمعیت مختلف ترکیب یکسانی ندارند نمی‌توان از آن‌ها استفاده کرد؛ لذا باید ابتدا ترکیب‌های سنی جمعیت استاندارد شود. استاندارد کردن میزان خام یک جمعیت به‌منظور قابل‌مقایسه کردن این میزان با میزان خام جمعیت‌های دیگر است. به‌عبارت‌دیگر در استاندارد کردن اثر ساختار سن را کنترل می‌کنیم؛ یعنی با ثابت نگاه‌داشتن ساختار سنی برای جمعیت‌های مختلف، مقدار میزان خام را محاسبه می‌کنیم.
آمار طلاق گروه‌های سنی به چه شکل است؟
برای روشن شدن شمار طلاق در گروه‌های سنی پس از مراجعه به سالنامه آماری سازمان ثبت‌احوال کشور مشخص می‌شود که بیش از ۵۰ درصد طلاق‌ها برای زنانی است که بدر سنین بالای ۳۰ سال ازدواج کرده‌اند! طبق این گزارش سهم زنانی که در سنین زیر ۲۰ سال ازدواج کرده‌اند تنها ۱۰ درصد از کل طلاق‌ها است.
جدول ۱: تعداد طلاق ثبت‌شده برحسب سن زن در زمان ازدواج – منبع: سالنامه آماری سال ۱۳۹۶ سازمان ثبت‌احوال کشور
نکته اصلی در استاندارد کردن این است که با استفاده از رابطه میان میزان خام و میزان‌های اختصاصی ترکیب سنی یک جمعیت را به‌عنوان ترکیب مرجع یا استاندارد انتخاب کنیم و با اعمال میزان‌های اختصاصی هر جمعیت در ترکیب سنی جمعیت استاندارد، میزان استانداردشده آن جمعیت را محاسبه کنیم. به‌عبارت‌دیگر، در محاسبه میزان استانداردشده خام، وزن‌های میزان اختصاصی، به‌جای آن‌که از جمعیت موردمطالعه گرفته شود، از جمعیت استاندارد گرفته می‌شود.
