به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ با خروج برجام و بازگشت تحریم ها توجه ها به راهکارهایی برای فرار و دور زدن تحریم ها شروع شده است. در این بین دانشجویان و دانشگاهیان با برگزاری نشست های تخصصی به دنبال راهکارهایی هستند که بتوان اقتصاد ضد تحریمی را در این دوران به وجود آورد تا با اقدامات تحریمی آمریکا مقابله کنند. یکی از این نشست ها که در اسفندماه سال گذشته به همت انجمن اسلامی دانشجویان مستقل دانشکده مدیریت دانشگاه تهران با عنوان «راهکارهای مقابله با تحریم های بانکی» با حضور سیدکمال سیدعلی، معاون ارزی اسبق بانک مرکزی، مینو کیانی راد معاون ارزی اسبق بانک مرکزی و حسین عطااللهی کارشناس مسائل اقتصادی برگزار شد. مشروح این نشست را در ادامه بخوانید:
**چه اقداماتی را می توان برای مقابله با تحریم های بانکی آمریکا و یا بی اثر کردن آنها انجام داد؟
کیانی راد: باید از رصد پیام‌های مالی جلوگیری می کردیم
مینو کیانی راد، معاون ارزی اسبق بانک مرکزی در این میزگرد گفت: وقتی صحبت از اقتصاد داخلی می کنیم ابتدا باید شناختی کلی از ساختار اقتصاد کشور داشته باشیم و باید این را در نظر بگیریم که چه سیاست های اقتصادی در داخل کشور وجود دارد. نکته ی مهمی که باید مورد توجه قرار دهیم این است که اقتصاد ما به میزان زیادی تاثیر پذیر از اقتصاد جهانی است و تجارت جهانی می تواند به راحتی روی آن تاثیر گذار باشد و متاسفانه کشور ما بیشتر در تجارت جهانی به صورت منفعلانه عمل می کند و نمی تواند تاثیر زیادی روی اقتصاد جهانی داشته باشد.
کیانی راد در ادامه گفت: این موضوع مختص این دور ه نیست بلکه به اواسط سال 50 برمی گردد که ما با فزونی در آمدها ی نفتی مواجه شدیم و این باعث شد اقتصاد ما به سمت اقتصاد واردات محور حرکت کند و چرخ های تولید داخلی آهسته تر حرکت کند و باعث شد هر محدودیتی در واردات به اقتصاد ما لطمه بزند. اما در اواسط دهه ی70 ما دچار مشکل بزرگ تری شدیم که ریشه در همان اقتصاد تک محصولی داشت و آن کاهش شدید درآمد های نفتی بود و به تبع آن موجب کسری بودجه ی آن سال و آسیب پذیری بیشتر کشور شد.
او افزود: با مشخص شدن نقاط آسیب پذیر اقتصاد کشور و مشخص شدن پاشنه آشیل آن، آمریکا سرمایه گذاری خود را برای فلج کردن اقتصاد ایران شروع کرد. با تمام این وجود سازکارهایی برای مقابله با این مشکل تنظیم شد برای مثال در قانون برنامه ی سوم، سازکاره حساب ذخیره ی ارزی طراحی شد. که برای جلوگیری از شوک حاصل از کاهش فروش نفت بود و در دهه ی 80 نیز سیاست ها ،کمی به سمت توسعه ی صادرات پیش رفت اما متاسفانه نتیجه مورد نظر حاصل نشد. از اواخر سال 85 تحریم های بانکی آمریکا شروع شد و به صورت تدریجی تا سال 90 تمام بانک های ایرانی را در بر گرفت در سال 91 زمزمه ی تحریم های سراسری نفت هم صورت گرفت .
معاون ارزی اسبق بانک مرکزی گفت: اما در این بین در سال 86 بحث رصد تراکنش های مالی ایران توسط سوئیفت شکل گرفت که بحث مفصلی دارد و ما در این جا تنها بخشی از آن را بازگو می کنیم. اولین نکته ای که باید در نظر بگیرید این است که سوئیفت تنها یک پیام رسان است که پیام های بانکی را رد و بدل می کند و بعد ها مشخص شد که سرور آمریکایی این پیام رسان مورد جاسوسی قرار می گیرد و بیشتر کشورها راهکاری برای مقابله با این جاسوسی شکل دادند. قبل از این پیام رسان در ایران از دستگاهایی مانند تلکس و فکس رمزدار استفاده می شده است و کاری که در آن زمان می توانستیم انجام بدهیم این بود که موازی با ترویج سوئیفت از همان سیستم های قدیمی هم استفاده کنیم و تا جایی که می توانستیم از رصد پیام ها توسط آمریکا جلوگیری کنیم.
عطااللهی: دلار سلاح قدرتمند آمریکا برای تحریم دیگر کشورها
حسین عطاللهی، کارشناس مسائل اقتصادی در این میزگرد گفت: مشکلات اساسی ما در مقابله با تحریم ها به داخل کشور بازمی گردد. ریشه ی این مسئله به سال های پایانی جنگ جهانی دوم باز می گردد که در آن آمریکا کنفرانس ورتون ودز را برگزار کرد. در این کنفرانس 74 کشور از سراسر جهان وجود داشتند. در آنجا آمریکا بحث نظام مالی جهانی را مطرح کرد و به بهانه ایجاد یک زبان مشترک تجارت، دلار را به عنوان ارز جهانی مطرح کرد. در ابتدا کشور انگلیس، که نماینده اش در آن جلسه کینز، اقتصادان معروف بود با این طرح مخالفت کرد. اما به علت اینکه آمریکا در تجارت جهانی آن دوران بسیار فعال تر بود دلار به عنوان ارز جهانی انتخاب شد. به این ترتیب بودکه سلطه ی دلار صورت گرفت و نفت نیز که قسمت اعظمی از تجارت جهانی را تشکیل می داد با استفاده از دلار قیمت گذاری می شد. آمریکا سلاح بسیار قدرتمندی برای تحریم کشورهای دیگر به دست آورد به این صورت که کشورهایی که مورد تحریم آمریکا قرار می گرفتند از حق استفاده از دلار محروم می شدند.
سیدعلی: باید از تمام ظرفیت ها برای مقابله با این تحریم ها استفاده کنیم
سیدکمال سیدعلی معاون ارزی اسبق بانک مرکزی با حضور در این میزگرد گفت: به زبان ساده وقتی کشورها نمی توانند از جنگ برای پیشبرد اهدافشان استفاده کنند از تحریم استفاده خواهند کرد زیرا که در جهان امروز جنگ سخت نمی تواند زیاد کارساز باشد. برای مثال در ایران، آمریکا بعد خروج از برجام با اعمال فشار از طریق تحریم ها، کشورهایی را هم که می خواستند با ایران تجارت صورت بدهند را هم تحریم می کرد که از این طریق راه را بر کشورهای دیگر نیز ببندد. اولین بحثی که بنده برای ورود به بحث می خواستم به آن بپردازم این است که تحریم ها مهم ترین وسیله ی فشار برای کم کردن استقامت مردم هستند و ما باید این را در نظر داشته باشیم که باید از تمام ظرفیت ها برای مقابله با این تحریم ها استفاده کنیم .
**با توجه به این که سامانه سپام در داخل کشور به عنوان جایگزین سوئیفت به وجود آمد، آیا فکر می کنید که این سامانه مناسب است و آیا ظرفیت استاندارد سازی در داخل کشور را دارد؟
کیانی راد:پس از برجام کار ساخت پیامرسان سپام را از اولویت خارج شد
کیانی راد در این مورد گفت: در ابتدا برای پاسخ به این سوال باید به این نکته اشاره کنیم که استاندارد سازی به چه معناست و مفهوم پیام رسان استاندارد چیست؟ استاندارد بودن یک پیام رسان به علاوه ی ظرفیت های فنی آن، به ظرفیت ها و ساز وکارهای حقوقی برمی گردد که بتواند به نیاز کشورها در مجامع بین الملل پاسخ بدهد و جوابگوی مطالبات حقوقی کشورها باشد و آنقدر اعتبار داشته باشد که کشور های جهان استاندارد آن را قبول کرده باشند.
او در ادامه گفت: پیام رسان سوییفت با توجه به این که کشورهای زیادی درآن حضور دارند به این درجه از اعتبار رسیده است؛ اما متاسفانه به این دلیل که تمام اطلاعات بانکی آن زیر نظر آمریکا رصد می شود می تواند در تحریم های شدیدی که علیه ایران اعمال می شود بسیار مخرب باشد. به همین دلیل است که نیاز به یک پیام رسان جایگزین بسیار احساس می شد.
معاون ارزی اسبق بانک مرکزی در ادامه گفت: اولین قدم برای ساخت یک پیام رسان خوب این است که نیازسنجی کنیم و به این برسیم که نیاز به یک پیام رسان بومی هست و پیام رسان هایی مانند سویئفت اصلا نمی توانند پاسخ گو باشند تا سال های قبل از برجام ما به این رسیده بودیم که نیاز به یک پیام رسان داخلی هست زیرا که ما از طرف سوئیفت تحریم بودیم. اما بلافاصله بعد از شکل گیری برجام دیدگاه ها عوض شد و مسئولین به امید آن که با شکل گیری برجام دیگر از تحریم سوئیفت آسوده شدند، متاسفانه کار ساخت پیامرسان سپام را از اولویت خارج کردند. کاری که از سال 91 تا 93 سرمایه زیادی روی آن گذاشته بودیم و برجام فرصتی بود که می تونستیم این پیام رسان را برای ارتباطات بانکی با کشورهای همسایه نیز ارتقا بدهیم.
سیدعلی: آیا تنها راه مقابله با تحریم ها سوئیفت است؟
سیدعلی سیدکمال معاون ارزی اسبق بانک مرکزی گفت: اول باید به این سوال پاسخ بدهیم که آیا اگر ما بخواهیم پیام رسان داخلی شکل بدهیم کشور های دیگر با این پیام رسان کار می کنند؟ و چرا بانک های خصوصی کشورهای دیگر باید خود را ملزم کنند که برای پیام رسان ما وقت بگذارند و راهکارهای استفاده از این پیام رسان را به پرسنل خود بیاموزند!؟ و آیا تنها راه مقابله با تحریم ها سوئیفت است؟ و اطلاعات بانکی تنها از راه سوئیفت مورد رصد قرار می گیرد؟
سیدکمال سیدعلی در ادامه گفت: وقتی ما با موضوع کلانی مثل تحریم های بانکی روبه رو هستیم باید این را در نظر بگیریم که سوییفت تنها راه برای تحریم نیست و کشورهای تحریم کننده ی ما راهکارهای زیادی دارند برای نمونه وارد کردن کالاهای لوکس در داخل کشور و جلو گیری از ورود کا لا های اساسی که باعث می شود فشار روانی بر مردم زیاد شود و تحریم ها بیشتر کارساز باشد و موضوعات زیاد دیگری که باید روی آن ها بحث شود.
عطااللهی: نتوانستیم در دوره ی تحریم ها از ظرفیت هایی که برای ما ایجاد شده بود استفاد کنیم
حسین عطاللهی، کارشناس مسائل اقتصادی در ادامه گفت: سوالی که من فکر می کنم پاسخ دادن به آن لازم است این است که آیا کنار گذاشتن دلار یا ایجاد پیام رسان های مالی جدید فقط به ایران باز می گردد یا کشورهای دیگر نیز این کار را انجام داده اند. برای مثال کشور چین بعد از بحران مالی سال 2008 آمریکا برای جلوگیری از تاثیر زیاد دلار در اقتصادش و پایین آوردن ریسک استفاده از دلار ساز و کاری به نام پیمان های پولی طراحی کرد که در آن دو کشور با یک دیگر قراردادی می بندند که به جای اینکه در تبادلات بانکیشان از دلار استفاد کنند از ارزهای ملی خودشان استفاده کنند.
عطااللهی ادامه داد: پیمان های پولی در ابتدا برای مقابله با تحریم های طراحی نشده بود بلکه با گذر زمان و ایجاد تحریم های آمریکا کشورهایی مثل چین و روسیه تصمیم گرفتند که از این راهکار برای مقابله استفاده کنند. نکته ی دیگری که در رابطه با مقابله با تحریم های بانکی ضعیف عمل کردیم این بود که ما نتوانستیم در دوره ی تحریم ها از ظرفیت هایی که برای ما ایجاد شده بود استفاد کنیم زیرا که به نظر من برجام نقشه ای بود از طرف آمریکا برای گرفتن یک فرصت و طراحی تحریم های جدید علیه کشورمان اما این ظرفیت تنها برای آمریکا نبود بلکه برای ما هم بود برای مثال ما در این فرصت می توانستیم پیمان های پولی با کشور ها همسایه ببندیم و کمی از فشار های بعدی کم کنیم. متاسفانه ما حتی در این دوران فرصت هایی مثل سپام را هم از دست دادیم و اکنون تا آنجایی که من اطلاع دارم استفاده ی چندانی از آن نمی شود. ترامپ هم که وضعیت را اینگونه دید شروع کرد به مه آلود کردن فضای اقتصادی کشور و طولانی کردن دوره خارج شدن از برجام که توانست تا حدودی هم موفق باشد.
او ادامه داد: نکته ی دیگری هم که لازم می دانم به آن اشاره کنم این است که ما در مقابله با تحریم ها باید این را در نظر بگیریم که بیشتر مشکلاتمان به داخل کشور باز می گردد. برای مثال دلار4200 تومانی که به ورود کالاهای اساسی به داخل کشور تعلق گرفت، چون تحقیقی روی آن صورت نگرفته بود تاثیر معکوس روی اقتصاد کشود گذاشت و قیمت کالا های اساسی پایین که نیامد هیچ بلکه بالا نیز رفت. نمونه ی دیگر آن را هم می توان به نفت اشاره کرد که در کشورهایی که هیچ منبع نفتی ندارند؛ مثل ایتالیا، با ایجاد پترو پالایشگاه توانسته اند بیشتر استفاده را از نفت داشته باشند، اما متاسفانه کشور ما که منابع نفتی زیادی را در اختیار دارد هیچ استفاده ای از نفت ندارد. پس اولین قدم و حتی مهم ترین قدم در رابطه با تحریم های بانکی برطرف کردن مشکلات داخل کشور است .
این کارشناس مسائل اقتصادی گفت: در آخر باید به صحبت که جیمز ریکاردرز در کتابش در مورد تحریم های ایران می کند اشاره کرد: او می گوید ایران دو نقطه ی آسیب پذیر دارد که تحریم ها میتواند روی آنجا تمرکز داشته باشد : یکی نداشتن پیام رسان مالی است و دیگری زیر ساخت های ارزی آن که بر پایه ی دلار است که هر دوی این مسائل قابل برطرف کردن است اولی با ایجاد یک پیام رسان مالی موازی با سوئیفت و دومی با انعقاد پیمان های پولی.
او گفت: در رابطه با صحبت های جناب آقای سید علی هم که فرمودند تنها سوئیفت نیست که اطلاعات ما را در اختیار دشمن بگذارد باید در نظر گرفت که کم هزینه تر ین راه برای رصد اطلاعات همین پیام رسان سوئیفت است و آمریکا همیشه به دنبال راهکاری است که کمترین هزینه را برایش داشته باشد.
