به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ مهرماه سال 97 مجلس شورای اسلامی با طرح اصلاحیه قانون سن ازدواج که از توسط فراکسیون زنان تدوین شده بود موافقت کرد، اما در نهایت دی ماه همان سال کمیسیون حقوقی و قضایی به دلیل جامع و کامل نبودن این طرح آن را متوقف کرد. در این مدت اما بین موافقان و مخالفان این طرح گفت و گوهای فراوانی انجام شده است، هر کدام از این گروه ها با توجه به دیدگاه خود این قانون را مکمل و یا مانعی بر سر حقوق زنان می دانند. موافقان این طرح اما هنوز سعی دارند تا این طرح را از طرق مختلفی پیگیری نمایند و همین موضوع باعث شده است که کماکان بحث سر این موضوع ادامه داشته باشد. به همین بهانه مناظره ای با حضور موافقان و مخالفان این طرح در «خبرنامه دانشجویان ایران» برگزار گردید. سارا رضایی، دانشجوی ارشد مدیریت خدمات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و محیا واحدی، دانشجوی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز که از اعضای جمعیت امام علی(ع) نیز هستند به عنوان موافقان این لایحه و زهره حسنی سعدی، دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه تهران و فاطمه مروتی، دانشجوی روانشناسی دانشگاه تهران، به عنوان مخالفان این لایحه در این مناظره شرکت کردند.
متن مشروح این مناظره را در ادامه می خوانید:
رضایی: تصویب صرف قانون بدون فرهنگ سازی، امکان پذیر نیست
سارا رضایی، دانشجوی ارشد مدیریت خدمات اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی و از اعضای جمعیت امام علی(ع) در حمایت از قانون سن ازدواج گفت: مسلماً یک بعد مهم از عوامل سازنده ای که ازدواج کودک را در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان و خوزستان رقم میزند بحث فرهنگی و بعد دیگر آن موضوعات زیرساختی است. ما در این مناطق شاهد آن هستیم که به دلیل عدم وجود مقاطع بالاتر برای تحصیل و البته با توجه به عرف منطقه و عدم امکانات زیرساختی آموزشی و رفاهی کودک به سمت چنین ازدواج هایی سوق پیدا می کرد.
او ادامه داد: طرحی که اکنون در مجلس در حال بررسی است مربوط به سن زیر 18 سال نیست، بلکه برای سن زیر 16 سال در حال صحبت کردن هستند و حتی بازه بین 16 سال تا 13 سال را هم باز گرفته اند که اگر شرایط وجود داشته باشد بتوانند ازدواج کنند، الان بحث ما این است که ممنوعیت ازدواج برای زیر 13 سال اتفاق بیفتد، مسلما تصویب صرف قانون بدون اینکه بخواهیم فرهنگ سازی کنیم، بدون اینکه بخواهیم زیرساخت های آموزشی در مناطق محروم شکل بدهیم، امکان پذیر نیست.
رضایی گفت: پژوهشی که ما در خصوص عوامل و پیامدهای کودک همسری در سکونت گاه های فقیر نشین کشور انجام دادیم، به عوامل مختلفی رسیدیم که یکی از مهمترین این عوامل فقر معیشتی، فقر فرهنگی و خورده فرهنگ های موجود در مناطق مختلف بود. ما اکنون می بینیم با توجه به توسعه شهر نشینی برای مثال سنی که مادربزرگ من در آن ازدواج کرده است با سنی که من در آن ازدواج کرده ام خیلی تفاوت دارد و این به واسطه توسعه شهرنشینی و افزایش زیرساخت رفاهی و آموزشی است.
واحدی: فرهنگ فقر است که دارد کودک همسری را پیش می برد
محیا واحدی، دانشجوی ارشد روانشناسی بالینی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز و از اعضای جمعیت امام علی(ع) گفت: گفته می شود که ما با 19 میلیون نفر زیر خط فقر مواجه هستیم و حتی چند سال پیش مطرح شد که ما 20 میلیون نفر حاشیه نشین داریم، در واقع این ارقام نشان می دهد که ما با جمعیت و خانواده هایی مواجه هستیم که از لحاظ تعداد اندک هم نیستند، البته این 20 میلیون حاشیه نشین افرادی هستند که دارای شناسنامه اند و اوراق هویت دارند. ما در خانه های ایرانی که در این مناطق وجود دارد و بچه ها در آنجا درس می خوانند، به یک باره می دیدیم که کودک دیگر به کلاس نیامده است و زمانی که می پرسیدیم چه شده است؟ خبر می دادند که بچه ازدواج کرده، یا نامزدش داده اند و یا به خاطر مسائلی که دارد فرار کرده است. عوامل این موضوع را که بررسی کردیم، دیدیم فقر، اعتیاد، کار اجباری کودکان، عواملی را به وجود می آورد که وضعیت کودک را به سمت بدتر و بدتر شدن به پیش برود و اتفاقا طرح موضوعی که ما کردیم این نبود که صرفا قانون عوض بشود، قانون یک بخش ماجراست. حرف اصلی ما این است که مادامی که در این محلات همچنان فقر و اعتیاد و فلاکت وجود داشته باشد این موضوعات باقی خواهد ماند.
او در ادامه گفت: در یکی از روستاهای سیستان و بلوچستان خانواده ای به ما میگفت که اگر در روستا مدرسه مقطع بالاتری وجود داشته باشد، دختر خودم را به مدرسه می فرستم؛ در واقع چه بسا دوست ندارند بچه آنها زود ازدواج کند که بچه ای را در فقر به دنیا بیاورد که نان شب خودش را هم ندارد، یعنی قطعا و قاعدتا فرهنگ فقر است که دارد کودک همسری را پیش می برد، باید توجه شود این نوع کودک همسری نه به واسطه اینکه کودک در یک محیط رفاهمند و در یک فضای کاملا ساپورت شده و حمایتی بخواهد تشکیل خانواده بدهد، اصلا و ابداً؛ بلکه بر اثر فقر است.
واحدی افزود: ما مورد داشتیم که بچه ای خانواده ای را تشکیل داده است و حتی فرد مقابل چندین سال بزرگتر و ساقی محله بوده است، یا در موردهای دیگر که بچه با پسر هم سن خودش یا کوچکتر از خودش فرار کرده است به این دلیل که شرایطی که باید کار کند یا در فضای فقر و اعتیاد باشد را نپذیرفته و برای آن هم راه حلی نداشته است. در واقع پدیده کودک همسری، نقض حقوق کودک است و کودکی بچه ها را از بین می برد. ما شاهد بودیم کودکی با معدل 20 که شاگرد مستعد مدرسه بود، به خاطر فقر و اعتیاد خانواده وارد مبحث ازدواج شد. موضوع ما این بود که اتفاقا باید این ریشه ها را دید.
این دانشجوی دانشگاه آزاد ادامه داد: گفته می شد این طرح از طرف افرادی مطرح می شود که قصد دارند شرایطی را ایجاد کنند که جمعیت پایین بیاید، در صورتی که سوال ما این است که جمعیت کشور ما با چه کیفیتی باید افزایش پیدا کند. آیا جمعیت کشور باید در فقر و اعتیاد افزایش پیدا کند؟ اتفاقا ما هم موافق این هستیم که جمعیت افزایش داشته باشد، چه بسا شرایط برای افرادی که دانشجو یا فارغ التحصیل هستند این امکان [ازدواج] وجود ندارد ولی دقیقا در فضای حاشیه ای این امکان وجود دارد.
او افزود: باید فقر و اعتیاد را در این محلات ریشه کن کرد و پس از آن آموزش و امکان ازدواج را فراهم آورد و حتی زمانی که ازدواج کردند از آنها حمایت مالی کنیم. قانون قطعا یک بحث قضیه است، چون پدری که در ساختار آن خانواده قرار دارد می گوید من دوست دارم فرزندم را به ازدواج ساقی محل دربیاورم، پس قانون می تواند به عنوان یک بازوی پیشگیرانه عمل کند اما کامل و جامع نیست، ما مطالبه اصلی مان این است که مادامی که در این محلات و در این شرایط بحث مواد مخدر، توزیع مواد مخدر، مصرف مواد مخدر و فقر وجود داشته باشد چه بسا با وجود قانون هم شاهد ازدواج کودک ها باشیم، ازدواج کودکی که فضای کودکیِ او را تحت الشعاع قرار می دهد.
او در این مناظره گفت: مادرانی که خودشان در کودکی ازدواج کرده اند، از وضعیت اسفناک خود تعریف می کنند، برای مثال مادری از جعفر آباد کرمانشاه تعریف می کرد که در 14 سالگی به اجبار به عقد شوهری شیشه ای درآمده بود و حتی شکنجه هایی شده بود که حتی یک نفر هم نمی تواند این شرایط را تحمل کند، ما این مسئله را طرح کردیم که باید در مورد این مسئله فکری کرد، مسئله ما بیست میلیون حاشیه نشینی است که هر روز تعداد فرزندان بیشتری در آن به دنیا می آید و شرایط زندگی شان هر روز سخت تر می شود.
مروتی: یکی از تاثیراتی که این طرح خواهد داشت افزایش ازدواج های مشروع غیر قانونی است
فاطمه مروتی، دانشجوی روانشناسی دانشگاه تهران و از مخالفان قانون سن ازدواج در این مورد گفت: من در این مسئله یک نوع سوگیری شناختی تعمیم می بینم، یعنی ما صرفا به دلیل فعالیت هایی که وجود دارد یک تعمیم به کل کشور و به جمعیت هایی که خارج از حاشیه هستند، می دهیم. شما گفتید که در مناطق توسعه یافته تر این نوع ازدواج ها کمتر شد است اما ما شاهد آن هستیم که بیشترین ازدواج ها در سنین پایین در استان هایی مانند خراسان رضوی، زنجان و آذربایجان شرقی وجود دارد و آنهایی که نسبت کمتری در این ازدواج ها دارند اتفاقا شهرهایی هستند که توسعه یافتگی آنها کمتر است و این باعث می شود که ما نتوانیم این فرضیه که هر چه توسعه یافته تر می شود فقر کمتر می شود و ازدواج ها در سنین پایین کاهش پیدا می کنند را با قطعیت بپذیریم و این موضوع را هم شاهد بوده ایم که افرادی که ازدواج کرده اند تمکن مالی داشته اند و ازدواج های موفقی را هم تشکیل داده اند.
مروتی در ادامه گفت: نکته خوبی که به آن اشاره کردید بحث فرهنگ بود و اینکه تا قانون تغییر نکند فرهنگ نیز تغییر نمی کند یعنی قانون می تواند اثر گذاری داشته باشد. اتفاقا من می خواهم بگویم بحث اصلی ما نیز همین است، هم شما و هم ما دنبال این هستیم که بهترین تصمیم برای بچه های کشورمان گرفته بشود، اما نفوذ قانون در شرایط مختلف، در فرهنگ های مختلف، در شرایط مختلف بسیار متفاوت است، برای مثال ما قانون منع ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی را داشتیم و این قانون هم تصویب شد و درنتیجه این ازدواج ها ثبت نشد اما حالا حدود یک میلیون فرد بدون شناسنامه داریم و تازه به این فکر افتاده ایم که یک قانون تصویب کنیم که به این افراد شناسنامه بدهیم. ما در قانون جدید داریم یک اشتباهی را که قبلا انجام شده است را تکرار میکنیم و آسیب های این طرح را در نظر نمی گیریم. این درحالی است که تا زمانی که فرهنگ را اصلاح نکنیم قانون نمی تواند تاثیر گذار باشد و در این موارد قانون نه تنها نتوانسته است تاثیر مثبتی داشته باشد بلکه تاثیر سو داشته است.
او در ادامه گفت: یکی از تاثیراتی که این طرح خواهد داشت افزایش ازدواج های مشروع غیر قانونی است، بالفرض این ممنوعیت ایجاد شود وقتی قانون آن منطقه را در حوزه نفوذ خود ندارد این ازدواج ها صورت می گیرد و ما باز هم شاهد فرزندان بدون شناسنامه و زنانی هستیم که ازدواج شان ثبت نشده است که بزرگترین اثرش هم پایمال شدن حقوق زنان است، ما باید به عنوان فعال حقوق زنان به دنبال حقوق این زنان باشیم، اگر این ازدواج ثبت نشود و شوهر، زن را ترک کند این زن نه می تواند طلاق بگیرد و نه برای فرزندان خود شناسنامه تهیه کند. در واقع اشتباه قبلی در حال تکرار است و ما دوباره بعد از پنج سال یا ده سال دیگر با حجم عظیمی از افراد بدون شناسنامه روبرو می شویم و دوباره باید بر روی این فرزندان کار کنیم. از طرفی مشخص نیست با این قانون آیا جلوی این ازدواج ها گرفته می شود و یا خانواده های فقیر کار خودشان را ادامه می دهند و بی توجه به قانون عمل می کنند.
این دانشجوی دانشگاه تهران گفت: این طرح مشکلات دیگری هم دارد. اکنون سن بلوغ برای دختران 11.5 سال و برای پسران 13.5 سال شده است و سن ازدواج هم بیشتر و بیشتر می شود و در همین شهر تهران میانگین سن ازدواج برای دختران 25 سال شده است و این فاصله هر روز بیشتر می شود و هر چه قدر فاصله میان بلوغ و ازدواج بیشتر می شود طبیعتا شاهد آسیب های بیشتری مانند روابط خارج از عرف خواهیم بود که حتی سرکوب این نیازها باعث آسیب به افراد می شود، ما باید سن بلوغ عقلی را با آموزش و با تربیت درست کاهش دهیم.
حسنی سعدی: باید به تنوع فرهنگی در هنگام سیاستگذاری توجه کنیم
زهره حسنی سعدی، دانشجوی علوم سیاسی دانشگاه تهران یکی دیگر از مخالفان قانون سن ازدواج در ادامه این بحث گفت: کودک همسری پدیده مذمومی است و ما باید سعی کنیم تا جلوی این امر را بگیریم، اما مسئله ای که اینجا مورد بحث قرار می گیرد این است که ما در سیاستگذاری عمومی نباید فقط بر روی موارد استثنا و موارد جزئی توجه کنیم بلکه وقتی میخواهیم در سطح کلان سیاستگذاری داشته باشیم باید یک دید جامع داشته باشیم، باید توجه داشته باشیم که کشور ما نتوانسته است گذار از سنت به مدرنیته را به صورت کامل پشت سر بگذارد و در بخشی از فضای عمومی کشور رخداده است و در بخشی دیگر در حال تکمیل شدن است در نتیجه باید تفاوت سطح توسعه برای نقاط مختلف کشور را در نظر بگیریم. ازطرفی دیگر کشور ایران مانند کشورهای اروپایی دارای یک فرهنگ ملی و واحد نیست و ما در کشور دارای فرهنگ های متفاوتی هستیم، تفاوت فرهنگ هایی مانند ترک، لر، عرب، بلوچ و ... هم بر حساسیت سیاست گذاری هایی که بر فرهنگ ها مبتنی است تاثیر گذار است و باید به تنوع فرهنگی در هنگام سیاستگذاری توجه کنیم.
رضایی: فرهنگ و قانون باید در کنار هم و به موازات هم به پیش بروند
سارا رضایی، دانشجوی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه گفت: برای مثال در مقایسه شهری مانند مشهد با شهری مانند ایلام یا خرم آباد که گفته شد کمتر از مشهد توسعه یافتگی دارند باید میزان نرخ حاشیه نشینی را در نظر بگیرید، مشهد به واسطه موقعیت سیاحتی و اینکه نزدیک مرز است، نرخ بالایی در حاشیه نشینی دارد که گفته می شود حدود یک میلیون حاشیه نشین در این شهر سکونت دارند، به علاوه مهاجرین زیادی در این شهر زندگی می کنند.
دانشجوی دانشگاه در ادامه گفت: موضوع دیگری که باید در نظر داشت، علاوه بر سن بلوغ، آنچه در دین اسلام به آن توجه شده است به آرامش رسیدن طرفین ازدواج است، برای اینکه بفهمیم این ازدواج ها درست است یا نه باید بیاییم و بررسی کنیم که این ازدواج ها به آرامش ختم می شود و یا نه. الان طرحی که مورد بررسی قرار می گیرد این است که سن بین 13 تا 16 سال قرار است شرطی شود، که حالا فرهنگ هایی مانند سیستان و بلوچستان و یا خوزستان که با توجه به فرهنگ ها اگر دختر به صلاحش بود که ازدواج کند از طریق دادگاه و روند قانونی اتفاق بتواند ازدواج کند و این طرح بر ممنوعیت زیر 13 سال تاکید دارد. یک دختر پنجم دبستانی در جامعه امروزی ما را در نظر بگیرید، آیا واقعا این دختر می تواند مسئولیت یک خانواده را که اصلی ترین بخش یک جامعه است را برعهده بگیرد. ازدواج زود هنگام، بارداری های ناخواسته و زودهنگام را به دنبال دارد و آسیب های ناشی از آن در صدها مقاله ISI به آن اشاره شده است و باید این موارد را در نظر بگیریم.
رضایی ادامه داد: فرهنگ و قانون دو المان مهم یک جامعه هستند که باید در کنار هم و به موازات هم به پیش بروند یک قانون پیشرو می تواند موجب پیشرفت یک فرهنگ بشود و همینطور یک فرهنگ می تواند باعث ایجاد یک قانون درست بشود و این دو با یکدیگر در حال تعامل هستند. ما نمی توانیم صبر کنیم که اول فرهنگ سازی کنیم و سپس قانون را صد سال دیگر تغییر بدهیم این را نمی توانیم در نظر داشته باشیم. شرایطی که یک دختر و پسر لازم دارند تا ازدواج کنند آیا صرفا بلوغ جنسی است. در محلات پایین شهر به نسبت عموم جامعه به واسطه آسیب هایی که بچه ها در این مناطق می بینند و شرایطی که دارند سن بلوغ اتفاقا خیلی زود هنگام است ولی صرفا هیجانات جنسی دوران بلوغ را باید از طریق ازدواج جواب داد؟ نمی شود از طریق فعالیت های ورزشی، فرهنگی، هنری و فعالیت هایی از این قبیل انرژی کودکان را در راه مثبتی تخلیه کنیم؟ این در حالی است که کودکانی در آن دوران و به این بهانه ازدواج کرده اند بعداً دچار مشکل شده اند و حتی بعد از ازدواج وارد فحشا شدند. باید توجه کرد که در مقالات مختلف عواملی که کودک را به سمت فحشا و فرار می کشاند عواملی مانند محرومیت، روابط مخدوش والدین، اعتیاد و حتی تجاوز محارم در داخل محیط خانواده دانسته اند. ما تا نتوانیم بر روی این عوامل که کاملا هم مشخص است کار کنیم، ازدواج هم به عنوان راه حل مورد پذیرش نخواهد بود
واحدی: مواد مخدر باید مهار شود
محیا واحدی دانشجوی دانشگاه آزاد واحد تهران گفت: این مسئله ای که گفته می شود سن ازدواج به25 سال و 29 سال رسیده است، این مسائل به خاطر مسائل اقتصادی است و این نیست که ما این موضوع را به این قانون مربوط بدانیم، اتفاقا این افراد در سن زیر 18 هم ازدواج نمی کرده اند چرا که یا محصل بوده اند و ادامه تحصیل دادند و الان به علت بیکاری نتوانسته است ازدواج کند، می خواهم بگویم مشکلی که جامعه ما دارد این است که افرادی که به توانمندی و به یک شعور عقلی و فکری رسیده اند امکان ازدواج برایشان فراهم نیست و اتفاقا بچه هایی که در شرایط بسیار نامناسبی قرار دارند، ازدواج می کنند و اتفاقا نرخ جمعیت در چنین فضایی افزایش پیدا کرده است. اگر به چنین محله هایی نگاه کنید، می بینید دختری در سن من در چنین محله هایی 5 تا بچه دارد، اما دختری هم سن من در فضایی که من زندگی می کنم هنوز ازدواج نکرده است. ما یک مشکل بزرگی که داشتیم این بود که یک دعوایی بین موافقان و مخالفان این قانون اتفاق افتاد و آن هم دعوا بر سر جمعیت بود که اتفاقا مسئله اصلی این است که چنین جمعیتی به سمت اعتیاد و فقر کشیده می شود و هر روز بر تعداد بچه های سر چهارراه ها اضافه می شود. قطعا مطالبه ما به قانون ختم نخواهد شد و اگر قانون هم تصویب بشود ما همچنان خواهیم گفت مواد مخدر در این مملکت باید مهار شود.
این دانشجو در ادامه گفت: مملکت ما الگویی مانند مولا امیر المومنین(ع) دارد که مبدا آن حضرت محمد(ص) است که زمانی که می بیند بچه ای زنده به گور می شود تاریخ زمان و مکان خودش را کن فیکون می کند و حقوق یک کودک را خط قرمز خود می داند. سوال ما این است یک دعوا بر سر یک قانون رخ داده است، حقوق یک کودک که در آن مولا علی(ع) به عنوان الگو شناخته می شود به عنوان استثنا شناخته می شود. آنهایی استثنا هستند که در زیر سن 13 سالگی می خواهند ازدواج کنند و باید خیلی قاعده فکری و فرهنگی عالی باشند که بتوانند ازدواج کنند، کدام بچه دبستانی را می بینید که بتواند یک زندگی را بچرخاند؟ یکی از دوستان برای چنین ازدواج هایی از مفهوم عروسک بازی استفاده می کرد، این که دو کودک را در یک اتاق بگذاریم این بیشتر به خاله بازی است تا زندگی زناشویی، زندگی مشترک دارای یک مفهوم مشخص است. قانون فرهنگ را می سازد و البته این خط پایان هم نیست. برای مثال پسری که در این محیط بزرگ شده بود پس از اینکه یک تجربه موفق ورزشی پیدا کرد، خودش ترجیح داد درس خودش را ادامه بدهد و وارد این مسائل نمی شود. قانون به همراه رسیدن به این محلات، حضور در این محلات می تواند از بسیاری از مشکلات پیشگری کند.
حسنی سعدی: ضعف قانونی نداریم اما نفوذ پذیری قانونی وجود ندارد
زهره حسنی سعدی یکی از مخالفان این طرح بیان کرد: ماده 1041 قانون مدنی همین الان هم ازدواج های زیر 13 سال را منوط به اذن ولی و تشخیص دادگاه صالح می داند ولی برای مثال من از مثال هایی که زده شد استفاده می کنم. مثال زدید از دختری که در سن پایین ازدواج کرده است و هنگامی که همسرش در بیرون بوده عروسک بازی می کرده است. آیا این جا تبصره تشخیص دادگاه صالح نبوده است، یعنی اگر این مورد به دادگاه صالح می رفت، آیا دادگاه اجازه چنین ازدواجی را می داد؟ قطعا نمی داد. پس ما می بینیم که ضعف قانونی نداریم اما نفوذ پذیری قانونی وجود ندارد. طبق آمار ما ازدواج های ده ساله 265 مورد، ازدواج یازده ساله 1243 مورد و ازدواج دوازده ساله 12747 مورد بوده است، در واقع 14هزار ازدواج زیر 13 سال داشتیم. در بین این ازدواج ها، کودک همسری هایی رو شاهد هستیم که اگر به دادگاه می رفتند یقینا دادگاه به آنها این اجازه را نمی داد. همانطور که اطلاع دارید در ماجرای رها، که ماجرای تلخی هم بود، این ازدواج در واقع غیرقانونی بود و اصلا ثبت نشده بود، آیا وقتی که ما تمام ازدواج های زیر 13 سال را ممنوع کنیم می توانیم جلوی چنین ازدواج هایی را بگیریم، قطعا این موضوع حل نمی شود. در کنار این به خاطر فرهنگ های مختلفی که در ایران داریم ازدواج هایی هستند که در چنین سنی رخ می دهند و چون بر اساس فرهنگ و عرف منطقه است مشکلی برای افراد به وجود نمی آورد، در واقع با این قانون به دلیلی که نفوذپذیری در بین این گروه ها بیشتر است این محرومیت در بین این دسته اتفاق می افتد که اتفاقا مشکلات ازدواج در این گروه کمتر رخ می دهد.
این دانشجوی دانشگاه تهران گفت: هم اکنون با اینکه ازدواج زیر 13 سال منوط به اذن ولی و تشخیص دادگاه صالح است اما این قانون به صورت درست اتفاق نمی افتد و ما به این موضوع نقد داریم. نهاد های دولتی باید تایید دادگاه صالحه را گسترش بدهند، از طرفی وقتی فرد به دادگاه می رود خیلی بر روی پرونده کار نمی شود و برخی ازدواج ها تایید می شوند. باید دادگاه های صالح گسترش پیدا کنند؛ حتی میبینید در همین 14هزار ازدواج که دادگاه می تواند از موارد تشخیصی مانند مشاوره و مانند آن استفاده کند دچار مشکل هستیم، حال اگر بیاییم سن ازدواج را بین 13 تا 16سال را منوط به اجازه دادگاه کنیم با حجم بیشتری از چنین پرونده هایی روبرو می شویم و آیا دادگاه ها توانایی مدیریت و بررسی این تعداد ازدواج ها را خواهند داشت؟ هم اکنون که چنین قانونی برای ازدواج های زیر 13 سال وجود دارد چنین ازدواج هایی اتفاقی نمی افتد و هنوز بررسی های قانونی گسترش و بست پیدا نکرده اند، حال اصلا دادگاه می تواند گسترش پیدا کند یا نه؟
مروتی: نمی توان برای ازدواج عدد تعیین کرد
فاطمه مروتی یکی دیگر از مخالفان سن ازدواج گفت: تفاوت و اختلاف نظر ما این است که ما این ازدواج ها را توصیه نمی کنیم یا نمی گوییم همه دخترهای 15 ساله و 13 ساله ازدواج کنند بلکه ما می گوییم بلوغ عقلی و توانایی های افراد متفاوت است و ما نمی توانیم توصیه کنیم که همه افراد در 19 سالگی ازدواج کنند. بلکه ممکن است یک فرد در سن 27 سالگی هم به بلوغ فکری نرسیده باشد و به تناسب آن حق ازدواج ندارد و فرقی هم نمی کند که این فرد 13 سال یا 19 سال داشته باشد. ما معتقدیم این قانون راه حل نیست و حتی ممکن آسیب های بیشتری هم داشته باشد حرف ما این است که برای نمی توان برای ازدواج عدد تعیین کرد و نمی توان به مردم گفت که در چه سنی ازدواج کنند یا در چه سنی ازدواج نکنند، مشکل فرهنگی را باید از طریق فرهنگی حل کرد.
مروتی ادامه داد: البته ما معتقدیم به غیر از کارهای فرهنگی که انجام می شود باید قانون هم تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد. ما میتوانیم با توجه به قانون فعلی آیین نامه ها و شرایطی که دادگاه ها بر اساس آن احراز صلاحیت می شوند را تغییر بدهیم. ما می توانیم برای ازدواج ها با اختلاف سنی زیاد ممنوعیت ایجاد کنیم و یا ممنوعیت های مختلفی را برای ازدواج هایی که موجب آسیب به افراد و دختران می شود را ایجاد کنیم. اما قانون جدیدی که در حال بررسی است نه تنها آسیب های قانون فعلی را حل نمی کند بلکه موجب آسیب های دیگری هم می شود، به دلیل آن که دایره نفوذ قانون فرق دارد، ازدواجی که می تواند در تهران در 15 یا 16 سالگی رخ بدهد و اتفاقا موفق هم باشد، با این قانون منع می شود اما به دلیل عدم نفوذ پذیری در مناطقی که هم اکنون هم دچار مشکل هستیم تاثیری برای ازدواج های نامطلوب نداشته باشد.
او در ادامه گفت: البته شما موارد دیگه ای را برای مدیریت انرژی جنسی گفته شد، که ما در روانشناسی شاهد تحقیقاتی هستیم که این نوع مدیریت چه آسیب هایی به افراد می زند و در دوران پر آسیب 13 تا 15 سالگی افراد برای رهایی از کنش هایی که با آن روبرو هستند به خودارضایی و یا همجنس دوستی و یا جنس مخالف رو می آورند که باید با آن مقابله بشود.
در صورتی که این قانون تصویب شود شرط اجرای این قانون چیست؟ آیا این قانون با توجه به فرهنگ های مختلف می تواند تاثیرگذار باشد؟ در مثال هایی که گفته شد از بدسرپرستی صحبت شد، آیا برای پدری که حاضر است فرزندش را بفروشد چه میزان ثبت قانونی و یا غیر قانونی این ازدواج اهمیت خواهد داشت؟
رضایی: هدف ما این است قبل از این که چنین ازدواج هایی رخ بدهد جلوی این ازدواج ها را بگیریم
سارا رضایی، دانشجوی ارشد مدیریت خدمات اجتماعی که از موافقان لایحه تغییر سن ازدواج است، گفت: هنگامی که جرم انگاری بشود حتی اگر فرد، پدر صالح اون فرزند نباشد، افراد و یا سازمان ها و NGOهایی از طریق بازوی قانون می توانند حقوق آن کودک را مطالبه کنند. هدف ما این است قبل از این که چنین ازدواج هایی رخ بدهد جلوی این ازدواج ها را بگیریم و موضوعی که هست باید توجه کنیم که ما در مورد کودک صحبت می کنیم همانطور که برای کودک یک سری حقوق تعیین می شود ما مسئله مصلحت کودک را هم داریم. برای مثال کودک من تصمیم می گیرد که درس نخواند، آیا می توانیم بگوییم که این حق و انتخاب کودک است، فکر می کنیم که این بچه به بلوغ فکری رسیده است و می تواند در مورد آینده خود تصمیم بگیرد. یا این که اگر تصمیم بگیرد که از سیگار و مواد مخدر استفاده کند، می توانیم بگوییم که این زندگی خود اوست و حق دارد در مورد زندگی خود تصمیم بگیرد؟ ما این را باید در نظر بگیریم که ما در مورد کودک صحبت میکنیم و من اگر دارم در مورد حق ازدواج صحبت می کنم آیا در مورد حق رفاه، یا حقوق اولیه ای که حق هر کودک است، مانند حق داشتن آموزش، بهداشت و رفاه حداقلی است هم صحبت می کنم؟
رضایی در ادامه داد: کشور ما کنوانسیون حقوق کودک را پذیرفته است که بر اساس آن سن زیر 18 سال کودک محسوب می شود، که البته تبصره هایی دارد که برای مسئولیت های کیفری و باقی موارد سن های خاصی در نظر گرفته شده است. ما بر اساس جامعه فعلی و با توجه به اسناد بالادستی کشور باید راه های رسیدن به چشم انداز ایران 1404 را در نظر بگیریم که در این بین یک سری شاخص های توسعه انسانی تعریف شده است، آیا توسعه انسانی ما با توجه به شرایط فعلی که کودکان در این گونه محلات و به این صورت زندگی کنند و چرخه آسیب هایی که یکی پس از دیگری در کنار هم وجود دارد، ما را به هدف ها خواهد رساند.
این دانشجوی دانشگاه علامه طباطبایی گفت: امروزه سر چهارراه ها شاهد کودکان کاری هستیم که برای خارج شدن از چرخه کار ازدواج می کند، که درآینده همان فرد بچه هایی را به دنیا می اورد که چرخه ی کودکان کار را می چرخانند و شاهد کودک آزاری های متداولی هستیم که یکی پس از دیگری یک دیگر را ادامه می دهند. مسلما نمی شود تاثیر قانون را انکار کرد، من هم با شما مواق هستم که حتما باید مشاوره صورت بگیرد، اما اگر یک مشاور بگوید یک کودک در شرایط فعلی جامعه در سن 12 سالگی توانایی اجتماعی و اقتصادی تشکیل یک خانواده را دارد، به نظرم برای چنین اظهار نظری جای سوال پیش خواهد آمد.
او افزود: ما باید به روح قوانین دینی توجه کنیم و نه به ظاهر آن، ما باید بر اساس زمان و مکانی که در آن زندگی می کنیم، تصمیم بگیریم، آیا در شرایط فعلی جامعه ما کودک 12 ساله می تواند مادر سالمی برای فرزندانش باشد. مقالات متفاوتی در مورد آسیب های روانشناسی و پزشکی که ازدواج و باروری های زود هنگام دارند، نوشته شده است.
رضایی ادامه داد: می توان هیجانات دوران بلوغ را به راحتی و از طریق فعالیت هایی مانند ورزش، تئاتر و امثال این موارد مدیریت کرد و صرفا این نیست که ازدواج را راه حل بدانیم، این یک توهین به افراد است که اگر من به بلوغ جنسی رسیدم و حتی اگر به بلوغ فکری و عقلی هم نرسیدم، می توانم ازدواج کنم و خانواده ای را تشکیل بدهم که نه تنها خانواده صالحی به وجود نخواهد آمد بلکه به جامعه هم آسیب خواهد زد.
واحدی: باید قانون به عنوان یک سند موجود باشد
محیا واحدی نیز در ادامه این مناظره گفت: ما در قانون با یک پارادوکس مواجه می شویم که فرد می تواند زیر 18 سال ازدواج کند اما همان فرد اجازه تشکیل حساب بانکی و شکایت در دادگاه را ندارد، این ها یک سری تناقضات است که کلید یک خانواده به دست کودکی سپرده می شود که کودک حتی نمی تواند شماره حساب را افتتاح کند.
واحدی افزود: در جواب شما که گفتید، چگونه این قانون عملی می شود باید بگویم، مجلس یک جایگاهی دارد، تصویب قانون و پیگیری ضمانت اجرای قانون جز وظایف مجلس است و مجلس یکی از وظایف مجلس این است که ببیند که ساختار اجرایی و دولتی و حکومتی آیا قانون را اجرا می کند یا خیر؟
او گفت: ما بحثمان این نیست که پدیده کودک همسری را تنها با مهر تصویب یک قانون به پایان برسانیم، قطعا این طور نیست. ما در یک سری از خانواده ها ورود کردیم و در حال فرهنگ سازی هستیم و آموزش و فرهنگ سازی هم در حال اتفاق افتادن است. ما اتفاقا پرونده را بسته شده نمی دانیم و معتقدیم سیستم امنیتی باید بر روی توزیع مواد مخدر کاملا متمرکز شود تا بحث مواد مخدر جمع می شود. ما در این محلات شاهد وفور مواد مخدر هستیم، برای مثال ما در منطقه دیدیم که یکی از مادران اصطلاح خیلی جالبی به کار برد که:«انگار مواد مخدر را در محلات ما نذری می دهند»، نه مواد مخدر سنتی بلکه مواد مخدر سنتی که خود پدر وقتی استفاده می کند به این فکر می افتد که کودک خود را آزار بدهد. قطعا هر قانونی که تصویب می شود باید از طریق مجلس و دولت نظارت شود و NGO نیز نظارت می کند و اگر جایی قانون در حال نقض شدن است، هشدار می دهد.
او ادامه داد: کسانی که بر تصویب قانون پافشاری می کنند هم معتقد هستند که تنها بحث قانون نیست و چه بسا قانون هم باید باشد. باید قانون به عنوان یک سند موجود باشد و به همان میزان تمرکز و دغدغه مندی برای آموزش و فرهنگ سازی وجود داشته باشد. اگر ارتباط توامان و مسائل فقرزدایی و جلوگیری از اعتیاد پیش برود چه بسا خواهیم دید خانواده های بسیاری همراه خواهند شد.
مروتی: باید دایره نفوذ قانون را افزایش دهیم
فاطمه مروتی از مخالفان این طرح و دانشجوی دانشگاه تهران گفت: قانون امری مقطعی است و در عین حال شما گفتید که باید فقر و اعتیاد را حل کنیم، اما این موضوع یک فرآیند زمان بر است و اگر امروز قانون منع ازدواج تصویب شود در واقع اقدام به فعالیت مقطعی کرده ایم. این درحالی است که باید امنیت را ایجاد کنیم و دایره نفوذ قانون را افزایش دهیم و فقر را از بین ببریم. پس باز هم این اتفاقات خواهد افتاد و ازدواج های مشروع غیر قانونی، فرزندان بی شناسنامه، ظلم در حق زنان و ... ادامه پیدا خواهد کرد.
او ادامه داد: شما اشاره کردید که اصلا پیش از اینکه این ازدواج ها رخ بدهد جلوی این ازدواج ها را باید بگیریم ،آیا شما توانایی این را دارید که در تمامی موارد قبل از این که تصمیم گیری نهایی انجام بشود و ازدواج رخ بدهد، جلوی آنها را بگیرید؟ چیزی که رخ می دهد این است که هم قانون و هم NGOها نمی توانند پیش از ازدواج از این گونه ازدواج ها پیش گیری کنند. باید به صورت ریشه ای با این موضوع برخورد کرد و این قانون نمی تواند این مشکلات را حل کند چرا که مشکلات ساختاری و زیرساختاری وجود دارد.
مروتی گفت: طبق تعریف کنوانسیون حقوق کودک، افراد زیر 18 سال کودک محسوب می شوند اما این یک شرط دارد که به آن بی توجهی شده است، شرط این است که اگر سن بلوغ در آن کشور در مناطق مختلف فرق داشته باشد، این سن می تواند 18 سال نباشد. پس لزوما در کشور ما که شرایط زندگی در شمال و جنوب فرق دارد نمی توانیم برای تعیین سن کودکی به این کنوانسیون تکیه کنیم.
این دانشجوی رشته روانشناسی گفت: در مورد پارادوکس سن قانونی، دادخواست طلاق، حق رای، حق کارهای مالی، ما هم این نقص را می پذیریم. چرا فردی که می تواند ازدواج کند و احراز صلاحیت شده است نمی تواند حساب بانکی ایجاد کند. اما ما نمی توانیم به دلیل این مشکلات، ازدواج را به را حذف کنیم، بلکه باید این قانون ها را اصلاح کنیم. این قانون به نوعی پاک کردن صورت مسئله است، سیاستمداران راحتترین کار را انتخاب کرده اند و می گویند چون مشکل فرهنگی وجود دارد، از انجا که فرهنگ سازی کار سخت، پر هزینه ای است و به راحتی انجام نمی شود. چشم خود را بر روی این مسائل بسته اند و می خواهند با گذاشتن این قانون تمام مشکلات را حل کنند، ولی ما معتقدیم این راه حل نیست. برای مثال ما برای 200 مورد ازدواجی که در سن 10 سالگی رخ می دهد، سرپرستی را از خانواده بگیریم و به بهزیستی بدهیم. باید سرپرستی کودکانی که بر اثر فقر یا این گونه مسائل مجبور به ازدواج می شوند با قدرت تمام از خانواده های ناسالم گرفته شده و به بهزیستی سپرده شود و قوانین بازدارنده شدیدتری گذاشته شود.
حسنی سعدی: ممنوعیت کامل نه تنها در ایران بلکه در هیچ کشوری دیگری پایخگو نیست
زهره حسنی سعدی، دانشجوی دانشگاه تهران نیز گفت: شما بر این نکته تاکید کردید که اگر قانون باشد NGO ها می توانند در این زمینه فعالیت و مجلس می تواند این موضوعات را پیگیری کند. الان که طبق قانون ازدواج های زیر 13 سال باید توسط دادگاه های صالحه انجام بپذیرد پس چرا ازدواج های زیر 13 سال غیر قانونی مانند ماجرای رها که تشخیص دادگاه صالح نبوده است یا اتفاقاتی از قبیل ازدواج های غیر متعارف که غیر قانونی نیز هست، هنوز اتفاق می افتد. ازدواجی مانند رها اصلا ثبت نشده است و به دادگاه صالحه مراجعه نشده است، پس چگونه می شود از این قانون استفاده کرد. ممنوعیت کامل نه تنها در ایران بلکه در هیچ کشوری دیگری پایخگو نیست. در همین مورد همقانون فعلی محدودیت هایی را گذاشته است و باید این محدودیت ها را مدیریت کنیم.
