به گزارش خبرنگار «خبرنامه دانشجویان ایران»؛ سال 98 با یک بحران طبیعی بنام سیل آغاز شد. سیلی که هر چند گفته می شود به بحران کم آبی برای سال آبی آینده پایان داده است اما خسارات جانی و مالی فراوانی را از مناطقی مانند گلستان، لرستان، کرمانشاه و خوزستان در پی داشته است. یقینا هر کدام از بخش های دولت در قبال این موضوع وظیفه خاص خود را دارند، سازمان هایی مانند وزارت کشور، مدیریت بحران و ... هر چند نقش مهمی در این میان ایفا می کنند اما جز سازمان هایی هستند که نقش آنها پس از وقوع حادثه افزایش پیدا می کند، در میان سایر سازمان ها دانشگاه ها نیز در این قبال بی مسئولیت نیستند، نقش تولید علم برای مقابله با سیل و تغییرات اقلیمی و یا مدیریت بحران از جمله اموری است که وظیفه آن بر دوش دانشجویان و دانشگاهیان است
برای مثال می توان مساله مدیریت بحران را در سطح کلان، یک گزاره علمی و دانشگاهی عنوان کرد و بالطبع ضعفها و کاستیهای موجود که این روزها خبرهای آن به گوش میرسد را در این چارچوب مورد تحلیل و بررسی قرار داد. بهطور نمونه، آمارهای موجود در حوزه آثار علمی منتشرشده در دو کلیدواژه «مدیریت بحران» و «سیل» در پایگاه اطلاعات علمی ایران (ایرانداک) نتایج قابل تاملی را در اختیار قرار میدهد. براساس دادههای این پایگاه از سال 1362 تا سال 1397، 1880 پایاننامه و رساله دکتری بوده است، آماری که اگر به تفکیک سال به آن نگاه کنیم، در سال 1395، 454 عدد، در سال 1396، 412 عدد و در سال 1397، 185 مورد پایاننامه و رساله دکتری با موضوع مدیریت بحران منتشر شده است.
جالب اینجاست که اکثر همین تعداد پایاننامه و رساله در دانشگاههای تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی و دانشگاه تربیتمدرس بوده است. در حوزه «سیل» نیز همین وضعیت دیده میشود؛ براساس دادههای موجود، از سال 1375 تا سال 1397 تعداد 2082 مورد پایاننامه و رساله دکتری در حوزه سیل یا سیلاب منتشر شده است که سهم این رسالهها و پایاننامهها در سال 1395، 371 مورد، سال 1396، 297 مورد و در سال 1397، 121 مورد بوده است. پراکندگی این موضوع نیز قابل توجه است بهطوری که دانشگاههای تبریز، گرگان، آزاد اسلامی واحد تهران جنوب و محققاردبیلی در صدر بیشترین منتشرکنندگان پایاننامه با موضوع سیل بودند. از سوی دیگر، پراکندگی رشتههای مرتبط با این موضوع نیز میتواند دادههای جالبی را در اختیار قرار دهد بهطوری که رشته مهندسی عمران با 422 مورد، مهندسی منابع طبیعی با 329 مورد، جغرافیا با 289 مورد و مهندسی کشاورزی با 255 مورد در صدر رشتههای فعال در حوزه سیل بودهاند. نگاهی به وضعیت رشته مدیریت بحران که جزء زیرشاخههای گروه علومانسانی قرار دارد نیز قابل توجه است بهطوری که در سال 1396 تنها 126 نفر در موسسات آموزش عالی (غیر از دانشگاه آزاد اسلامی) و آن هم در دوره کارشناسیارشد ثبتنام کردهاند، آماری که با توجه به ثبتنام 517469 نفری در این گروه در سال 96، نشان میدهد تنها 0.004 درصد از ثبتنامکنندگان در این رشته علاقه خود را نشان دادهاند که این موضوع قابل تحلیل و بررسی است.
پس کماهمیت بودن موضوع مدیریت بحران در رشتههای دانشگاهی که طبیعتا باعث نقص در تولید «دانش» در این گرایش میشود و بالطبع سردرگمی در حوادث بلایای طبیعی ازجمله سیل و زلزله را به بار میآورد، نشان میدهد علم مدیریت بحران نیاز به یک بازتعریف در فضای علمی کشور دارد که دانشگاهها باید بار آن را بر دوش بکشند؛ حال باید دید چجامعه علمی ایران بای پیشگیری و مدیریت بحران ها چه خواهد کرد.
این «قطره های هوای سرد» که در ارتفاع 500 هکتوپاسکال بر فراز دریای مدیترانه ، حدفاصل بین دوجزیره «قبرس» و «کرتا» تقریبا هر ده تا دوازه سال (متوسط آماری) در اوخر ماه مارس تا اوایل ماه آپریل بوجود می آیند، سبب ایجاد مراکز کم فشاز قدرتمند با جبه های سرد و گرم در سطح زمین در محیطی معادل جنوب و شرق ترکیه، شرق عراق و شمال شبه جزیره حجاز می شوند.
تلاقی ورودی دو منبع رطوبت نسبتا قابل توجه که یکی دریای مدیترانه و دیگری دریای سرخ است، سبب تکرار بارش ها در پنجره های زمانی چند روزه تا بارش های هفتگی می شود که در مواردی حتی می توانند بارش های سیل آسا و بی سابقه و ناردی را در برخی نواحی پایکوهی مانند دشت گرگان و دشت های خوزستان بهمراه داشه باشند.
اما علت اصلی ایجاد سیل تنها بارش زیاد در پنجره زمانی چند روزه نیست. چناچه در کتب و منابع علمی معتبر نیز بوفور یافت می شود، علت اصلی آن در مناطق نیمه خشک و خشک، عدم پوشش گیاهی کافی و بافت قلیایی خاک های جلگه های آبرفتی است. موی رگ های خاک جلگه های آبرفتی پس از چندین سال خشکسالی متوالی، تقریبا کاملا با نمک های قلیایی که بازمانده از تبخیر خاک ها هستند، تا ضخامت چندین سانتی متر مسدود شده اند. پوشش گیاهی بسیار تنک و فقیر خاک ها به همراه اسنداد سخت روزنه های ورودی آنها راه چاره ای دیگر جز روان شدن آب ها در سطح باقی نمی گذارد.
حرکت صفحه ای آبهای جاری، سبب شسته شدن قشر بالای خاک که حاصل خیز بوده می شود. به این پدید «فرسایش خاک» گفته می شود. در فرسایش خاک، قسمت بالایی خاک که دارای «هوموس» (خاک برگ» است و بدین جهت حاصل خیز می باشد، شسته شده و در نواحی تحتانی منطقه سیل رویهم انباشته می شوند. این همان گل و لایی است که سیل زدگان را با بلایی بزرگ پس از فروکشیدن آب سیل مواجه می سازد.
برای مقابله با سیل، راه کارهای فراوانی در منابع و کتب معتبر علمی عنوان و بارها در مناطق خشک و نیمه حشک جهان آزمایش شده اند. سایت وزین شما با انتشار این راه کارها می تواند اقدام موثری در جهت تنویر افکار عمومی در این باره ایفا نماید.
و من الله توفیق