ماجرا چیست؟
«درحال حاضر، نزدیک به ۱۰۰ هزار دانشجوی دکتری داریم که بسیار بیش از نیاز بازار است ... که این باید مهار شود.»؛ این جمله ای واضح و روشن از معاون آموزشی وزارت علوم در توجیه بخشنامه جدید این وزارتخانه در ممنوعیت ایجاد رشته محل های جدید در دوره دکتری است. بخشنامه ای که در روزهای پایانی سال 96 ابلاغ و پس از پایان تعطیلات نوروز توسط او اعلام شد. (توضیحات بیشتر) به موجب این مصوبه ایجاد رشته‌محل‌های جدید در مقطع دکتری تخصصی برای تمام زیرنظام‌های آموزش عالی، اعم از دولتی و غیردولتی برای سال ۹۸-۹۷ ممنوع است. این مصوبه یک استثنا هم برای دانشگاه‌های سطح یک و دو قائل می شود، به این ترتیب که صرفا این دانشگاه‌ها می‌توانند -البته با حفظ تعداد رشته‌محل‌های دایر نسبت به جا‌به‌جایی رشته‌ها و جایگزینی رشته‌های جدید با رشته‌های قدیمی- به ایجاد رشته اقدام کنند.
بیشتر بخوانید//
تحصیلات تکمیلی در دنیا به کدام سمت می‌رود؟
مخالفان چه می گویند؟
همین مصوبه در همان ابتدا با مخالفت هایی روبرو شد، محمدمهدی طهرانچی از اساتید صاحب نام هسته ای یکی از مخالفان سرسخت این مصوبه است، او در همان روزها در یادداشتی ضمن اشاره به وجود یک الگوی ذهنی غلط در رابطه با تحصیلات تکمیلی در ایران می نویسد: "دلیل قابل اتکای اعضای شورا برای این تصمیم احتمالا تعداد دانش‌آموختگان دوره دکتری بیش از حد نیاز آموزش عالی برای استخدام است. تعداد محققان جمعیت کشور حداقل یک‌چهارم کشورهای پیشرو در علم و فناوری است و اگر جمهوری اسلامی به برکت رهبری داهیانه و حمایت همه‌جانبه مقام معظم رهبری توانسته است در جایگاه شانزدهم در برون‌دادهای علمی قرار بگیرد باید با هزینه‌کرد مناسب چهار درصد از درآمد ناخالص داخلی فضای کسب‌وکار دانش‌بنیان را فراهم آورد نه توقف پژوهش تحصیلات تکمیلی که نهایتا به کندتر شدن پیشرفت علمی منجر خواهد شد. این مصوبه ما را به‌یاد ضرب‌المثلی می‌اندازد که فردی سوزنی در انبار تاریک گم کرده بود و در بیرون زیر چراغ به سبب وجود روشنایی به‌دنبال آن می‌گشت. مدیران آموزش عالی امروز باید به‌دنبال چاره‌یابی برای هزینه‌کرد کمتر از نیم‌درصدی از درآمد ناخالص داخلی به‌رغم وجود صراحت‌های قانونی در برنامه‌های توسعه کشور و کلیه اسناد بالادستی باشند". طهرانچی البته در بخش دیگری از این نقد استثنا قرار دادن دانشگاه های سطح یک و دو را با واژه «انحصار» تعریف می کند و می نویسد: "این چه تفکر و تبعیضی است که فقط مشروعیت خلاقیت در تعریف دوره دکتری جدید را که به لحاظ تحولات نوین تحصیلات عالی سبب رشد بین‌رشته‌ای‌ها بسیار مهم است به گروه‌های دانشگاه‌های دولتی می‌دهد و کدام دلیل عقلانی توجیه‌کننده این حرکت است؟"(بیشتر بخوانید)
طهرانچی این اعتراض خود را روز گذشته نیز اعلام کرد و در جمع رسانه ها می گوید: "به نظر می‌آید، این سیاست با اسناد بالادستی و حتی با برنامه ششم که در همین دولت تدوین شده، همخوانی ندارد. کسی منکر کیفیت در دانشگاه نیست اما در حال حاضر شعار آقایان این است که ۱۳۰ هزار دانشجوی دکتری داریم که برای این تعداد، اشتغال وجود ندارد و با استناد به این موضوع، میگویند دکتری نگیرید. این در حالی است که در دنیا به دانشجویان دکتری و دوره دکتری اینگونه نگاه نمی‌شود." (بیشتر بخوانید)
البته این انتقادها طی روزهای گذشته با همراهی دانشگاه های دولتی نیز کشیده شده است، رئیس دانشگاه ارومیه گفته است: "پذیرش دانشجوی دکتری به حداقل رسیده است. با توجه به این سیاست‌ها، در گسترش رشته‌ها در دانشگاه صنعتی ارومیه به شدت محدودیت ایجاد کردیم؛ به طوری که به رغم مفاد سند چشم انداز مبنی بر گسترش رشته‌ها، اما آنها را کاهش داده ایم".
معاون آموزشی دانشگاه یزد نیز یکی دیگر از افرادی است که این سیاست را سیاست‌های سختگیرانه وزارت علوم در پذیرش دانشجوی دکتری خوانده است، او می گوید: "در راستای این سیاست وزارت علوم، قرار است رشته‌هایی که بازار کار کمتری دارند، حذف شوند. دانشگاه یزد در تمامی رشته‌ها پذیرش دانشجوی زیادی دارد و تاکنون رشته‌ای نیز حذف نشده است؛ با این وجود اما ممکن است ظرفیت رشته‌ای در یک سال پر بوده، به همین دلیل پذیرش متوقف و سال بعد مجدداً پذیرش انجام شود".
محمد اسحاقی، معاون برنامه‌ریزی شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز یکی دیگر از افرادی است که نسبت به این مصوبه واکنش نشان داده است، او در گفتگویی با یکی از روزنامه می گوید: "طبق آیین‌نامه وزارت علوم رشته‌های موجود هر پنج سال یک‌بار باید مورد بازنگری قرار بگیرد؛ البته اگر ایجاد رشته‌های جدید منع شده است، این مهم خلاف تحول و نوآوری حتی در رشته‌های غیر علوم انسانی به شمار می‌رود؛ چراکه اینگونه امکان ایجاد رشته‌های میان‌رشته‌ای از بین می‌رود".
رضا سیمبر، عضو هیات‌علمی دانشگاه گیلان زاویه نگاه متفاوتی نسبت به این موضوع دارد. او اخیرا گفته است: "این تصمیم قطعا روی رشته‌های علوم انسانی و موضوع تحول در رشته‌های علوم انسانی تاثیرگذار خواهد بود، مثلا اگر بخواهیم با دید اشتغالزایی به برخی از رشته‌های علوم انسانی ازجمله فلسفه نگاه کنیم، اصل این رشته‌ها که تولید فکر و اندیشه است مخدوش می‌شود. الان در دانشگاه خودمان چندین سال است که در خیلی از رشته‌ها ازجمله مطالعات جهان اسلام، تلاش می‌کنیم این رشته‌ها تاسیس شود که با این بخشنامه به مشکل خواهیم خورد.» (بیشتر بخوانید)
* گزارش از محمد جعفری
